Σχολείο για αντάρτες στο θέατρο Θησείον

Το «Escuela» («Σχολείο») του Γκιγέρμο Καλντερόν ανέβηκε χθες στο θέατρο Θησείον σε μετάφραση-σκηνοθεσία Λευτέρη Γιοβανίδη. Το έργο αναφέρεται στη δράση μιας ομάδας Χιλιανών φοιτητών ακτιβιστών στο Σαντιάγο, στα τέλη της δεκαετίας του ’80, που εκπαιδεύονται για να ανατρέψουν τη χούντα του Πινοσέτ.

Μέσα στο σκοτεινό σαλόνι ενός σπιτιού οι γκερίλας (guerillas) με καλυμμένα πρόσωπα μυούνται στις μεθόδους του ένοπλου επαναστατικού αγώνα, διδάσκονται τη χρήση όπλων, μυστικές οργανωτικές πρακτικές, αλλά και πολιτική θεωρία. 
Η διεισδυτική ματιά του Γκιγέρμο Καλντερόν αποτυπώνει την πάλη μιας γενιάς, έτοιμης να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο προκειμένου να αποκτήσει δικαιοσύνη και ελευθερία, μαθαίνοντας άγαρμπα την αλφαβήτα της αντίστασης.

Ο Αουγούστο Πινοσέτ κατέλαβε την εξουσία το 1973 με στρατιωτικό πραξικόπημα, ανατρέποντας την εκλεγμένη σοσιαλιστική κυβέρνηση του Σαλβαδόρ Αλιέντε. Το 1989 δέχεται να γίνει δημοψήφισμα και ο χιλιανός λαός ψηφίζει «Οχι» σε νέα διακυβέρνησή του από αυτόν. Το 1990 παραιτείται από πρόεδρος αλλά παραμένει αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων, θέση που εγκαταλείπει μόνος του αφού έχει γεράσει.

Στη διάρκεια της σκληρής 17χρονης χούντας (1973-1990) τα θύματα ξεπερνούν τις 40.000 (με φυλακίσεις, βασανιστήρια, εκτελέσεις), σύμφωνα με εξεταστική επιτροπή που συστάθηκε γι’ αυτόν ειδικά τον λόγο στο Σαντιάγο, πέρα από τους χιλιάδες αγνοούμενους.

Ο Λευτέρης Γιοβανίδης έχει ζήσει κι έχει δουλέψει πολλά χρόνια στο εξωτερικά, κυρίως στη Νέα Υόρκη. Εκεί είδε στο Public Theater το πολιτικό δράμα του Γκιγέρμο Καλντερόν «Neva» (από τον ποταμό Νέβα που διατρέχει την Αγία Πετρούπολη), με ηρωίδα τη σύζυγο του Τσέχοφ, ηθοποιό Ολγα Κνίπερ, έργο που του χάρισε μεγάλη αναγνωρισιμότητα στην πατρίδα του αλλά και εκτός Χιλής.

Ο Λ. Γιοβανίδης επέστρεψε στην Αθήνα το 2015 και μετά την ακύρωση του «Χιούι» του Ευγένιου Ο’Νιλ που θα ανέβαζε στο θέατρο Θησείον, άρχισε να ετοιμάζει το «Escuela». Το έργο γράφτηκε το 2013 κι έναν χρόνο μετά παρουσιάστηκε από θίασο της Χιλής σε σκηνοθεσία του συγγραφέα στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Τον περασμένο Ιανουάριο ανέβηκε στο Public Theater της Ν. Υόρκης.

Διαβάζοντάς το έργο νομίζεις ότι ο συγγραφέας έχει ζήσει στη χώρα μας και γνωρίζοντας την ελληνική πραγματικότητα εμπνεύστηκε το “Escuela”» λέει ο Λευτέρης Γιοβανίδης. «Το κεντρικό ζήτημα αφορά ένα δημοψήφισμα. Το “Ναι” σήμαινε ψήφο στον Πινοσέτ, να κυβερνήσει ακόμη μία οκταετία. Και βέβαια βγήκε το “Οχι”. Αν “σβήσεις” τη χώρα, τη Χιλή, και τον δικτάτορα Πινοσέτ, μεταφερόμαστε στην Αθήνα τού σήμερα.

Ο δικτάτορας της Χιλής κατέφυγε στο δημοψήφισμα όταν άρχισε να εκδηλώνεται η μεγάλη οικονομική κρίση κι έχανε υποστηρικτές. Ετσι γίνεται συνήθως, τότε κλυδωνίζονται οι κυβερνήσεις. Αλλιώς, αντέχουν δικτατορίες και δημοκρατίες. Και η θεία μου να είναι στην εξουσία, άμα κυκλοφορεί χρήμα και η αγορά δουλεύει, ο λαός είναι βολεμένος...

Οι αγνοούμενοι από τη χούντα του Πινοσέτ... Επτά χιλιάδες άνθρωποι εξαφανίστηκαν μέσα σ’ ένα πρωί. Πετούσαν τα πτώματα με ελικόπτερα στον ωκεανό. Σκέψου τις μανάδες, τους συγγενείς που ακόμα τους αναζητούν. Δεν είναι λίγα τα ντοκιμαντέρ που γυρίστηκαν γύρω απ’ αυτό το θέμα, το 2013 μάλιστα προβλήθηκε η ταινία του Πάμπλο Λαρέν “Νο” με πρωταγωνιστή τον Γκαέλ Γκαρσία Μπερνάλ

• Το έργο κατατάσσεται στο πολιτικό θέατρο;

Οχι με τη στενή έννοια του όρου. Ο Καλντερόν είναι 44 ετών, αλλά μπορεί να μιλήσει γι’ αυτήν την παλιά ιστορία. Η γραφή, το πνεύμα του, εξετάζει την εποχή του 1987 με το βλέμμα τού σήμερα.

Δεν πιστεύει στις ιδεολογίες, η θέση του στα πράγματα, όπως προδίδει και το φινάλε του έργου, δεν είναι αισιόδοξη κι όμως γίνεται αισιόδοξη μ’ έναν άλλο τρόπο. Η έλευση δηλαδή της δημοκρατίας δεν φέρνει και τη σωτηρία. Οι ήρωες φοιτητές μέσα από την κατήχηση στο αντάρτικο έρχονται αντιμέτωποι με ερωτήματα αλλά και διαπιστώσεις.

Η επόμενη μέρα θα είναι κι αυτή αδιέξοδο. Γιατί το σύστημα είναι έτσι δομημένο που οποιοσδήποτε κι αν έρθει στην εξουσία θα παραμένει εγκλωβισμένος. Υπάρχει μια ιδιαιτερότητα στην παράσταση.

Οι ηθοποιοί παίζουν φορώντας μαντίλια, δεν βλέπουμε ποτέ το πρόσωπό τους· μόνο τα μάτια τους. Ως εκπαιδευόμενοι στο αντάρτικο πόλεων δεν πρέπει να γνωρίζουν ούτε τα πρόσωπα ούτε τα ονόματα όλων, ώστε αν κάποιος συλληφθεί και βασανιστεί να μην είναι σε θέση να καταδώσει κανέναν. Τα καλυμμένα πρόσωπα δημιουργούν μία επιπλέον επιστράτευση από τους ηθοποιούς, γιατί πρέπει να εκφράσουν ένα δυνατό μήνυμα που αφορά ιδεολογίες.

• Τα θεωρητικά μαθήματα που διδάσκονται είναι μαρξισμός-λενινισμός;

Αντίθετα, αυτοί προσπαθούν να πείσουν όσους τους κατηγορούν για κομμουνιστές ότι είναι απλώς δημοκράτες, πολεμούν για να φύγει η χούντα και να έρθει η δημοκρατία. Μαθαίνουν πώς λειτουργεί αυτός ο πόλεμος. Πώς να χειρίζονται τα όπλα, το ρεβόλβερ της εποχής, την ιδεολογία της δράσης τους. Ξέρουν ότι είναι δύσκολο να αντιπαρατεθούν στο σκληρό στρατιωτικό καθεστώς. Μια σφαίρα του αντάρτη αναλογεί σε 800 σφαίρες των αντιπάλων.

Ο συγγραφέας δεν κοροϊδεύει τους ήρωές του· τους κατανοεί· εξηγεί τα κίνητρά τους. Είναι παιδιά που αναγκάστηκαν να ενταχθούν σ’ αυτόν τον ένοπλο αγώνα. Το όνειρο της ζωής τους δεν είναι ο ανταρτοπόλεμος, αλλά να ζήσουν σε μια ελεύθερη δημοκρατική χώρα, χωρίς την απειλή του συνεχούς τρόμου. Η ανατροπή, στο τέλος του έργου, δείχνει ότι η δημοκρατία οδηγεί κι αυτή σε καινούργιες αδικίες.

Αυτό που εν τέλει προτείνει ο Καλντερόν είναι να μην ελπίζουμε πια σε καμιά ιδεολογία. Να αποκτήσουμε συνείδηση ως πολίτες. Αν και σήμερα πολλοί όροι και έννοιες έχουν παρεξηγηθεί, θεωρούνται σχεδόν απαγορευμένες, δημιουργούν μέχρι και ανατριχίλα στο άκουσμά τους, πρέπει να τις ξαναδούμε. Οπως ταξική πάλη, λαός, όραμα.

• Μα τέτοιες έννοιες δεν οδήγησαν σε ιδεολογίες, κινήματα, πολιτικά κόμματα; Πώς ξεμπερδεύουμε με τις ιδεολογίες όταν καταφεύγουμε πάλι στο θεωρητικό τους οπλοστάσιο;

Ο καθένας σε προσωπικό επίπεδο μπορεί να έχει υπευθυνότητα και ωριμότητα στη δουλειά του, την ψήφο του, τη συναλλαγή του μέσα στην κοινωνία. Να μην ξεχνάει ότι οι άνθρωποι της κάθε εξουσίας προέρχονται από εμάς τους ίδιους. Είναι αισθητή η απουσία της εκπαίδευσης, της παιδείας. Εχω ζήσει πολύ καιρό έξω και μάλιστα κουραστικά πολύ, νέος και ενήλικος και σε διαφορετικές χώρες, πόλεις.

Οι Ελληνες είναι ένας υπέροχος λαός, με φιλότιμο, ομορφιά, αλλά και βασικές αδυναμίες: δεν μπορούν να διαφωνούν δημιουργικά, να συνυπάρχουν μέσα στην κοινωνία. Κι αυτό το βλέπουμε καθημερινά, ο καθένας στον μικρόκοσμό του. Στον δικό μου χώρο κάνω μια παράσταση δίνοντας μάχες. Ακούς: να γίνουμε ομάδα.

Οχι, Παναγία μου, δεν εννοώ αυτό. Εννοώ κάτι απλούστερο: να συνεργαστούμε. Ο ηθοποιός στη σκηνή, ο σκηνοθέτης από κάτω, ο φωτιστής στην κονσόλα του. Δεν έχουμε μάθει να συνεργαζόμαστε. Ακόμα και στη σημερινή δυσκολία, κοιτάμε πώς θα βολευτούμε. Αντε και τα καταφέραμε, αύριο τι κάνουμε; Πρέπει να βλέπουμε μακροπρόθεσμα, η ματιά μας να μη σταματάει στο παρόν. Και να σεβόμαστε τον άλλον.

Δεν θέλω άλλη ελπίδα, θέλω την αλήθεια

• Είμαστε ένας απείθαρχος λαός που λειτουργεί εν θερμώ;

Σκέψου, ποτέ δεν έχουμε νιώσει ότι μια κυβέρνηση είναι δική μας αφού την έχουμε εκλέξει. Την αντιμετωπίζουμε πάντα εχθρικά, στεκόμαστε απέναντι ακόμη και σε ό,τι καλό κάνει. Στάση που ίσως έλκει την καταγωγή της από τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Δεν μπορεί το οποιοδήποτε κακοποιό στοιχείο στη Γερμανία να σέβεται απόλυτα το άγαλμα στην πλατεία της πόλης του και ο αντίστοιχος ταραξίας της Αθήνας να το περιφρονεί.

Να καταστρέφει τη δημόσια περιουσία χωρίς κανέναν ενδοιασμό. Εγινε αυτή η υπέροχη παραλία στη Θεσσαλονίκη, μια ονειρική βόλτα από το λιμάνι μέχρι το Μέγαρο Μουσικής και βλέπεις παντού σημάδια κακοποίησης, βανδαλισμού. Κάποιοι σπάνε παγκάκια, φώτα, πεζοδρόμια.

• Για τα οποία έχουν πληρώσει οι ίδιοι.

Ε, αυτό με ξεπερνάει. Είναι σαν να πάω σπίτι μου και ν’ αρχίσω να μουτζουρώνω τον τοίχο -βαμμένο από τον μπογιατζή τον οποίον έχω πληρώσει- με συνθήματα ή να σπάω τα έπιπλα που ίσως και να χρωστάω ακόμα… Είναι η ίδια αίσθηση που έχω αντικρίζοντας τις καταστροφές μέσα στην πόλη, σε αγάλματα, τοίχους, οπουδήποτε. Βλέπω στις στάσεις των λεωφορείων τις πινακίδες και κάθε φορά σφίγγεται η καρδιά μου.

Λέω μέσα μου: Θεέ μου, πότε θα τις ανακαλύψουν να τις σπάσουν ή να γράψουν επάνω συνθήματα για τον Ολυμπιακό... Μένω ακριβώς στην πλατεία Εξαρχείων. Σ’ ένα διαμέρισμα με μοναδική θέα στα θερμά επεισόδια μεταξύ αναρχικών και ΜΑΤ. Βγαίνω στο μπαλκόνι και παρακολουθώ ζωντανά, ανεμπόδιστος αυτό το σίριαλ της φρίκης.

• Βλέποντας αυτόν τον αγώνα με ποιους είστε;

Διαφωνώ πλήρως με την κακοποίηση της περιουσίας του άλλου. Τι φταίει ο δόλιος που προσπαθεί να διατηρήσει μέσα στην κρίση ένα μαγαζί ή τα αυτοκίνητα που πυρπολούνται, ακριβά ή όχι. Μα είναι λύση αυτό; Περάσαμε μια τριετία με φωτιές, δακρυγόνα, γκαζάκια, πετροπόλεμο. Τι λέει αυτό ως αποτέλεσμα πολέμου; Απολύτως τίποτα. Μια μεγάλη φθορά σε περιβάλλον, περιουσίες, ψυχολογίες. Στην Αμερική βλέπεις πως όλα λειτουργούν, τα απορριμματοφόρα περνάνε στην ώρα τους, οι άνθρωποι σέβονται τους νόμους.

• Συγχρόνως άνθρωποι πεθαίνουν στον δρόμο επειδή στερούνται περίθαλψης.

Αλήθεια είναι. Μου έχει τύχει, είδα σε νοσοκομείο στην Αμερική να μπαίνει άνθρωπος με έμφραγμα και να μην τον δέχονται γιατί ήταν ανασφάλιστος. Αν δεν περάσουν την πιστωτική κάρτα σου για να ξεκινήσει η χρέωση, σε διώχνουν.

• Αλλά στην Ελλάδα του μπάχαλου τα νοσοκομεία είναι ανοιχτά και για τον τελευταίο μετανάστη.

Ετσι είναι αλλά, τελικά, βλέπουμε ότι το μαγαζί δεν λειτουργεί. Αυτό που ζούμε τελευταία είναι μια ιδιαίτερη συνθήκη. Εξαφανίζονται οι δουλειές μας, ο λόγος ύπαρξής μας. Αυτό εκφράζει ο συγγραφέας στο «Escuela». Μια βαθιά απογοήτευση για κάθε λογής πολιτικό σύστημα.

Με το έργο του είναι πραγματικά σαν να φωτογραφίζει την Ελλάδα, σαν να έχει ζήσει ό,τι έχει συμβεί την τελευταία 20ετία, την τριετία, μέχρι και το πρόσφατο καλοκαίρι. Δεν επενδύει σε καμιά ιδεολογία, πίστη, κίνημα. Τελειώσαμε με τους ρομαντισμούς, τα ευχολόγια, τα όνειρα για καλύτερη ζωή και τα ουράνια τόξα. Δεν θέλω άλλη ελπίδα, θέλω την αλήθεια.

• Η αλήθεια λοιπόν είναι ότι δεν υπάρχει καμιά ελπίδα.

Δώσε μου αυτή τη σκληρή αλήθεια για να την αντιμετωπίσω όπως μπορώ. Γιατί αν μου πεις ότι είσαι τελειωμένος, θα το συνειδητοποιήσω, θα το πάρω απόφαση και, ποιος ξέρει, μπορεί να βρω τη δύναμη να σκεφτώ κάτι. Μερικές φορές έχω την αίσθηση ότι κάθομαι σε μια παραλία κι έχω μπροστά μου ένα έξοχα στρωμένο τραπέζι με κάθε λογής έδεσμα.

Απέναντί μου φίλοι αγαπημένοι. Εχω γυρισμένη την πλάτη μου στη θάλασσα και νιώθω ξαφνικά να έρχεται ένα τεράστιο τσουνάμι και να τα παρασύρει όλα. Κι εγώ να είμαι κολλημένος εκεί λέγοντας: τι ωραίο προσούτο. Αντί να τρέχω να σωθώ κι όπου φτάσω...

• Θα επιστρέψετε στη Ν. Υόρκη;

Δεν μπορώ να φύγω. Μεγαλώνω και το έξω δεν είναι εύκολο, δεν είναι διακοπές. Εχω ένα γιο, η σχέση μας δεν είναι τυπική. Τον αναζητώ, με αναζητά. Πέρα από την επαγγελματική ανάγκη υπάρχει η ευθύνη απέναντί του. Ενα αγόρι δέκα χρόνων χρειάζεται τον πατέρα του ως παρουσία, ειδικά τώρα. Δεν μπορώ να το αφήσω και να τρέξω για τα δικά μου.

► Ο Γκιγέρμο Καλντερόν γεννήθηκε στο Σαντιάγο το 1971, έναν χρόνο μετά την εκλογή του Αλιέντε στην προεδρία της Χιλής. Εζησε από παιδί τη βία, την απειλή, τον τρόμο από τους πυροβολισμούς που άκουγε στους δρόμους στη διάρκεια της δικτατορίας - ο θείος του μάλιστα είχε δολοφονηθεί τότε. Σπούδασε τη δραματική τέχνη στο Πανεπιστήμιο της Χιλής και στις ΗΠΑ.

Τα τελευταία χρόνια τα έργα του «Νeva», «Diciembre», «Clase», «Villa + Discurso», «Beben και Kuss» έχουν παρουσιαστεί σε τριάντα χώρες και έχουν συμμετάσχει και τιμηθεί σε μεγάλα διεθνή Φεστιβάλ Θεάτρου σε Μόσχα, Μπουένος Αϊρες, Εδιμβούργο, Παρίσι, Ν. Υόρκη.

Το θέατρο που γράφει ο Καλντερόν είναι επηρεασμένο από σημαντικούς συγγραφείς, όπως τους Σάμιουελ Μπέκετ, Χάρολντ Πίντερ, Τομ Στόπαρντ, Κάριλ Τσέρτσιλ, αλλά και τη μεγάλη ποιήτρια και τραγουδίστρια της χώρας του, την κομμουνίστρια Βιολέτα Πάρα. Μάλιστα ήταν ένας από τους τέσσερις σεναριογράφους της ταινίας τού Αντρές Γουντ «Η Βιολέτα πήγε στον ουρανό».

Θεωρείται από τους βασικούς εκπροσώπους του πολιτικού θεάτρου στη Λατινική Αμερική. Μια δήλωσή του απηχεί την άποψή του για την πολιτική κατάσταση στη χώρα του: «Γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο ότι η δικτατορία του Πινοσέτ δεν νικήθηκε ποτέ».

INFO:

Θησείον (Τουρναβίτου 7, τηλ.: 210-3255444). Επιμέλεια σκηνικού χώρου: Κωνσταντίνος Ζαμάνης. 
Μουσική επιμέλεια: Κωνσταντίνα Βαρσάμη. 
Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος. Παίζουν: 
Αγοραστή Αρβανίτη, Αννίτα Κούλη
, Αθηνά Καραγιώτη, 
Σωκράτης Πατσίκας, Σταύρος Σβήγκος. 

Παραστάσεις κάθε Πέμπτη-Παρασκευή-Σάββατο στις 21.00 και Κυριακή στις 20.00.