Από πού κι ώς πού «όλοι μαζί»; Τις ίδιες αναφορές έχουμε;

Κυνικός, είρων, περιπαιχτικός, με φλεγματικό χιούμορ. Το κοινωνικό του αποτύπωμα εναρμονίζεται με τη χαρακτηριστική φιγούρα του: ψηλός, λιγνός, κομψός, κλασάτος. Ωμά ειλικρινής, στο όριο της παρεξήγησης, που όμως σε παίρνει μαζί στο δίκιο του, το δικαίωμα στο «γούστο μου». Περνάει ωραία ακόμα κι όταν όλα είναι άσχημα, γιατί πρέπει να επιβιώσει. Κι έχει βρει τον τρόπο. Στο θέατρο υποκύπτει μόνο για χάρη του Μπέκετ. Και τώρα για χάρη ενός ποιητή. Του Κ.Π. Καβάφη.

Ο Κωνσταντίνος Τζούμας θα ερμηνεύει από τις 13 Μαΐου τον Καβάφη στο Θέατρο Δημήτρης Χορν στην παράσταση του Γιάννη Φαλκώνη «Κ.Π.Καβάφης Αυτοβιογραφούμενος». Ο ποιητής μέσα από τα αποκαλυπτικά ημερολόγιά του, μαρτυρίες των ανθρώπων που τον έζησαν από κοντά στην Αλεξάνδρεια και στην Αθήνα, αναδρομή στις σημαντικότερες στιγμές της ζωής του. Οι έρωτες του νου και του σώματός του.

«Η ιδέα, όνειρο ζωής για τον Φαλκώνη, έπεσε πριν από χρόνια», λέει ο Κ. Τζούμας. «Παρουσιάστηκε ως αναλόγιο και τώρα σε μια grande εκδοχή με 10 ηθοποιούς. Ο Καβάφης εκπληκτικός, αινιγματικός, πανέξυπνος, είρων, δεν αφήνει τίποτα να πέσει κάτω. Οσο κι αν τον μελετούμε, κάτι ξεγλιστράει κι αυτό είναι συνώνυμο της μεγάλης τέχνης. Το αγαπημένο ποίημα; «Εν τω μηνί Αθύρ». Ο Καβάφης έριξε μια γερή ζαριά στην ποίηση. Με εντυπωσιάζει πώς δούλεψε για την υστεροφημία του. Αρέσει σ΄ όλο τον κόσμο γιατί υπενθυμίζει οικείες καταστάσεις, που έχουμε ζήσει ως έφηβοι. Δεν έχει διαρρεύσει ίχνος προσωπικής του ζωής. Απορώ πώς κατάφερε να ξεφύγει από τον έλεγχο των πάντων ζώντας πάνω από ένα μπουρδέλο».

• Η αγάπη σας για το ραδιόφωνο νίκησε το θέατρο;

Δεν μου αρέσουν οι ήρωες των κλασικών ούτε των σύγχρονων θεατρικών έργων. Είναι καθάρματα, σκοτώνουν γονείς, παιδιά, εχθρούς. Σιγά που θα τους υποδυθώ κιόλας… Εγώ γούσταρα να μου λένε: «Εχεις ένα καλοφτιαγμένο σουλούπι, εκπέμπεις κάτι ωραίο. Θέλεις να παίξεις αυτό;» Κι εγώ να απαντώ: «Δεν θα πάρω. Ευχαριστώ».

• Μόνο και μόνο για την κόντρα;

Ναι, γιατί όλοι μού ζητούσαν να κάνω θυσίες. Εγώ τη ζωή ήθελα να τη ζήσω, όχι να θυσιαστώ γι΄ αυτήν. Δεν με ενδιέφεραν οι ιδεολογίες ούτε να γίνω κοσμοκαλόγερος, ασκητής της τέχνης. Δεν έκανα κανενός τη χάρη. Κάποτε είπα: «Δεν γαμιέται και η τέχνη, αυτή μας μάρανε». Κι όμως υπήρξε το λιμάνι μου, το καταφύγιο στο οποίο επέστρεφα για να ξαναφύγω σε παρεκτροπές και κραιπάλες. Το παλιό πειραιώτικο μότο μου ήταν: «Κάνε το δικό σου χωρίς να ενοχλείς τον διπλανό σου». Μαριχουάνα, γκομενιλίκια, γλέντι. Υπήρχαν κάτι παλιοί Πειραιώτες που κανείς δεν ήξερε τα πάθη τους. Ο,τι κι αν έκαναν ήταν πάντα άψογοι στις υποχρεώσεις τους, έβλεπαν με σεβασμό τη γυναίκα τους. Αυτή η εικόνα και το σνομπάρισμα των αισθημάτων -μην το παίρνεις τόσο σοβαρά, δεν είσαι το κέντρο του σύμπαντος- με συγκράτησαν ωφέλιμα. Και βέβαια η Αμερική. Στην Ελλάδα ως φυσιογνωμία ήμουν ξεχωριστή περίπτωση. Σε οντισιόν στη Ν. Υόρκη βρέθηκα ανάμεσα σε 1.500 άτομα ίδια κοψιά με τη δική μου. Ψηλούς, λεπτούς, κομψούς, όλων των εθνών και των φυλών. Και λέω στον εαυτό μου: «Μεγάλε, μην το κάνεις θέμα. Προχώρα αλλιώς»...

• Ενα διάστημα πάντως δουλέψατε πολύ στο θέατρο. «Εσωτερικαί ειδήσεις», «Φαύστα», «Περιμένοντας τον Γκοντό», «Το τέλος του παιχνιδιού», «Λα Νόνα», έργα που πήγαν δύο και τρεις σεζόν.

Ομολογώ ότι απ’ όλο το θέατρο μου αρέσει ο Μπέκετ. Γενναιόδωρος με τους ηθοποιούς, φοβεροί χαρακτήρες, υπέροχοι μονόλογοι. Πήγα στο Δουβλίνο για να επισκεφτώ τον τόπο του καθώς και των Ουάιλντ, Τζόις, του σπουδαίου κιθαρίστα Ρόρι Γκάλαχερ. Οι ήρωες του Μπέκετ οδεύουν σε μια αγιοσύνη χωρίς θεό. Με την έννοια της συνέπειας σ΄ ένα ραντεβού. Το ίδιο κι εγώ, δεν μπορώ να πατήσω τον άτυπο όρκο μου, να μην πάω στο ραδιόφωνο. Δεν υπάρχει άλλος θεός.

• Αθεος λοιπόν, ούτε καν αγνωστικιστής.

Αν υπήρχε θεός θα είχε μαθευτεί. Μια απόδειξη, κάτι θα είχε προκύψει τόσα χρόνια. Ολοι μιλούν αόριστα: Δεν τον βλέπεις στη φύση, το σύμπαν κ.λπ. Αλλά πάλι, αν πιστεύεις στα θαύματα μπορεί να σου προκύψουν. Ποιος να σώσει τον κόσμο; Και ποιον κόσμο; Ο Εστραγκόν στον Γκοντό λέει: «Ο κόσμος είναι μαλάκες»... Μια φυλή, μια γενιά προσπαθεί για μια υποφερτή ζωή, να ξεχάσει τη βαρβαρότητα. Κάθε μέρα ενάντια στη μέρα. Σ’ έναν αναποδογυρισμένο κόσμο, κρατάς όρθιο το χιούμορ σου. Ξεκινάω το πρωί έχοντας περάσει μια νύχτα με υπαρξιακά αδιέξοδα, προβλήματα σχέσεων, περιβάλλοντος. Πάω στο ραδιόφωνο, φοράω τα ακουστικά κι αρχίζει η μουσική. Και τότε λέω: Τι λέτε μωρέ; Nothing will change my world. Αντε γαμηθείτε... Αν και μεγάλωσα μέσα στη μουσική, η οποία συνδέεται με το θέατρο και τον χορό, την αντιμετώπιζα κυρίως ως διασκέδαση, όχι με μεγάλη εκτίμηση. Είναι πια στη ζωή μου.

• Η μουσική μπορεί να θεραπεύσει τη φτώχεια, την ανεργία;

Δεν ξέρω τη θεραπεία. Δεν μας είπε κάποιος: «Πάρε αυτό τον δρόμο». Τι έτρωγε εμένα να ακολουθήσω την Αγγλίδα τουρίστρια και να αποφύγω τα Ιουλιανά ή να πάω στο Ηρώδειο ν΄ ακούσω τον θεϊκό Χρήστου στους «Πέρσες»; Παιδιά, δεν γίνονται σεμινάρια κατάκτησης ευτυχίας.

• Ούτε σεμινάρια Παιδείας;

Δεν ήμουν πολύ των σχολείων. Βαριόμουν τους φοιτητές-ψώνια, που ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο. Εγώ ήμουν των καφέ, της δράσης, του έρωτα, του πάθους, των εκδρομών. Του «φέρε κανένα τσιγάρο να πιούμε, να την ακούσουμε». Ρόλινγκ Στόουν, Ντίλαν μπροστά και εμείς από πίσω.

• Μικροί και μεγάλοι κοινωνικοί αγώνες δεν δημιουργούν τα προνόμια των επόμενων γενεών;

Ναι, αλλά δεν γίνεται όλοι να δηλώνουμε παρόντες στο προσκλητήριο, γιατί ενδεχομένως δεν αισθανόμαστε ή σκεφτόμαστε ομοίως. Εγώ δεν διεκδικώ τον 13ο ή 14ο μισθό ή να με επαναπροσλάβουν στην ΕΡΤ. Δεν ήθελα ποτέ να ανήκω στην ΕΡΤ, καμία σχέση μ’ όλα αυτά τα Δημόσια… Οπότε τι μου λες, πάμε στους αγώνες και άλλες τέτοιες μαλακίες; Ηθελα ποτέ να γίνω κρατικός υπάλληλος; Από πού κι ως πού όλοι μαζί; Εχουμε τις ίδιες αναφορές, την ίδια πορεία διαγράψαμε, τα ίδια «όχι» είπαμε; Αρνούμαι λοιπόν αυτή τη γενικευμένη επιταγή του «μαζί». Σε ρωτούν: ποια είναι η γνώμη σας. «Εμένα ρωτάς; Να ρωτήσεις τους υπεύθυνους. Εγώ δεν συμμετείχα σ’ αυτό το ούτως ειπείν φαγοπότι. Ελειπα...».

• Πάντως, ο βίος που επιλέξατε είναι στα μετόπισθεν.

Σίγουρα δεν μου αρέσει η πρώτη γραμμή. Προτιμώ τα γυναικόπαιδα. Περνάω τέλεια εκεί. Ηρωισμούς, αντριλίκια, επιδόσεις τύπου ΚΔΟΑ (Κτηνώδης Δύναμη Ογκώδης Αγνοια) τα έβρισκα γελοία, πληκτικά από μικρό παιδί. Μετά από διαβάσματα, γούστα, επιλογές, μοιραία κινείσαι μέσα σ΄ ένα γκέτο παρόλο που νομίζεις ότι κυκλοφορείς παντού. Γι΄ αυτό ξαφνιάζεσαι βλέποντας κάτι κανίβαλους είτε στον δρόμο είτε στη Βουλή. Απορείς, πόθεν έρχονται ετούτοι εδώ χωρίς παιδεία, ίχνος πολιτισμού. Εγώ θέλω όρια ανάμεσα σ΄ αυτούς και σε μένα.

• Στο «Φίλιον» που συχνάζετε δεν σας ενοχλούν οι αναθυμιάσεις αυτής της βαθιάς πολιτικής παρακμής;

Α, τα πολιτικά τέρατα πηγαίνουν το Σάββατο - εγώ δεν πατάω. Κάτι μούρες με επιδερμίδες κομματίλας. Εχει τύχει ν΄ ακούσω συζητήσεις τους. Βαθύτατα ψώνια, άλλοι απογοητευμένοι από το ΠΑΣΟΚ κι άλλοι από την κυβερνητική γραμμή. Για μένα ο καημός τους αφορά την κόλαση της δεκάρας που αποκαλούν μυαλό τους. Μακριά. Πιτσιρικάς ξεκίνησα να είμαι στιλάτος για να εντυπωσιάζω τα κορίτσια. Στην πορεία παρατήρησα ότι η εμφάνισή μου φάνταζε αλλόκοτη σε κανίβαλους, ατσούμπαλους, κακόγουστους, κρατώντας τους σε απόσταση. Σκέφτηκα: τι ωραία, προστασία για μένα...

• Διαχωρίζετε τη θέση σας.

Μου αρέσει το όριο που βάζει ο πολιτισμός. Δεν είμαι ούτε των όπλων, ούτε της βίας, ούτε θέλω να κατεβάσω την πρόσοψη του Πανεπιστημίου. Αυτά δεν τα γουστάρω. To παιδί παίρνει την πέτρα του και τη ρίχνει ηρωικά στην τζαμαρία. Σε κάποιους αυτό αρέσει -δικαίωμά τους- εγώ το βρίσκω φρικτό. Ο καθημερινός άνθρωπος παλεύει να σταθεί στα πόδια του. Τα υπόλοιπα, θεωρητικά και μαρξιστικά, είναι λίγο μαλακίες.

• Εχετε συνοδοιπόρους σ’ αυτές τις αντιλήψεις;

Στην εκπομπή μου στο «Εν Λευκώ» γίνεται της τρελής. Ο,τι σου λέω τώρα, τα ίδια διηγούμαι και στο ραδιόφωνο αλλά και στα βιβλία μου. Δεν μίλησα ποτέ για υψωμένες γροθιές, αμπέχονα και γιούργια να πάρουμε τα χειμερινά ανάκτορα. Και η ανταπόκριση είναι τεράστια. Από πού είναι αυτά τα παιδιά; Αρα υπάρχει και η άλλη πλευρά.

• Γράψατε την αυτοβιογραφία σας. Γιατί;

Βαρέθηκα να διαβάζω βιογραφίες-αγιογραφίες, που εξυμνούν την κλεφτουριά, τη διάθεση να τα κάνουν όλα γης μαδιάμ. Εγώ έζησα αλλιώς, με χάρη, ακόμα και στην ερημιά. Οπότε είπα: μάγκες υπάρχει κι αυτή η πλευρά. Πέρασα τη ζωή μου καταπληκτικά. Βρισκόμουν σε περιοδεία με τη Ζουζού Νικολούδη όταν έμεινα στη Ν. Υόρκη. Πέντε χρόνια στο απελευθερωτικό, απενοχοποιημένο, με άφθονη διασκέδαση Μανχάταν. Οι καλλιτέχνες γενναιόδωροι, δοτικοί, ακομπλεξάριστοι, χωρίς μισαλλοδοξίες. Ολα welcome. Σεξ, ναρκωτικά, ροκ εν ρολ, λίγη πολυτέλεια, αρκετή φιληδονία. Η ζωή όπως την ήθελα, τέλεια.

• Δεν κινδυνεύσατε ποτέ;

Μετά από κραιπάλη φορώντας λευκό βελούδινο σταυρωτό κοστούμι, μαύρη κάπα και λουστρίνι μποτίνι βρέθηκα κατά λάθος εκεί που δεν έπρεπε. Ολόλευκος στο Χάρλεμ. Προφανώς, ντυμένο έτσι σαν νταβατζή, με εξέλαβαν για κανένα μαφιόζο. Ηταν το θράσος της άγνοιας ή «φοβάται ο Γιάννης το θεριό και το θεριό τον Γιάννη». Το έλεγα μετά στη φίλη μου και απορούσε: πήγες στο Χάρλεμ και γύρισες ζωντανός;

• Τι έχετε φοβηθεί ώς τώρα;

Είμαι κουλ. Ακόμα και στην περιπέτεια υγείας μου το 2004. Εκανα χημειοθεραπείες στο νοσοκομείο παρακολουθώντας τους Ολυμπιακούς και διαβάζοντας την αυτοβιογραφία της Ντιράς. Οι νοσοκόμες ρωτούσαν: «Δεν πονάτε, κύριε Τζούμα;» «Πολύ», απαντούσα. «Μα δεν το δείχνετε». «Κι ούτε πρόκειται. Προπονούμαι για πράκτορας», τους έλεγα. Αποφασισμένος να ζήσω. Είμαι παιδί της επιβίωσης. Μα πώς αλλιώς; Καλλιτέχνης άνθρωπος είμαι. Γιατί να δείχνω ότι πονάω; Την αλήθεια ποτέ, ούτε στον εαυτό μας έλεγε ο Ζενέ. Κάτι ήξερε...

• Δημιουργείτε ζωτικά ψεύδη.

Μπορείς να το πεις κι έτσι. Μια κυρία στη Ρώμη μού είπε κάποτε «vous monsieur canin» (είστε κυνικός κύριε»). Μου άρεσε που αυτή η ωραία κυρία διέκρινε την ποιότητα του κυνισμού μου. Από 15 χρόνων πήρα τη ζωή στα χέρια μου. Δεν είχα καμία περιέργεια για το γνώθι σαυτόν. Είμαι ανθρωποκεντρικός, με τρομερή περιέργεια για το κορμί της άλλης, το θέμα του άλλου. Μέσα από τους ανθρώπους καταλαβαίνω κι εγώ τι καπνό φουμάρω. Από μόνος μου δεν ψάχνομαι. Η πρόκλησή μου προς τους άλλους με κάνει συντροφικό ακόμα και με τους πιο συντηρητικούς, κλειστούς τύπους. Ανοίγονται, γίνονται χαριτωμένοι.

• Με τους δικούς σας ανθρώπους σοβαρεύετε;

Εξαρτάται από τη δύναμη που έχει το «πρόσεξέ με» που σου απευθύνουν. Και στο θέατρο δεν το έπαιξα ποτέ βαθυστόχαστος, του τύπου: «πες μου, σοφέ γέροντα...». Εραστής της τέχνης υπήρξα, όχι επαγγελματίας. Δεν μου αρέσει η σοβαρότητα, αλλά ο αυτοσχεδιασμός. Ολα είναι ένα θέατρο, ένα παιχνίδι. Πετάς το μπαλάκι, σου το στέλνουν πίσω.

• Το μάταιο της ζωής;

To συνειδητοποίησα νωρίς, στα χρόνια της Ν. Υόρκης. Οταν διαπίστωσα ότι στο διπλανό τραπέζι απόψε καθόταν το λαμπερό πρόσωπο της επιτυχίας και αύριο το ίδιο πρόσωπο ως Βατερλό και κουρελαρία. Κοίτα, όταν βρέχει φλας μπορεί να είναι φτύσιμο... Η επιδοκιμασία κάποιου μπορεί να είναι τυχαία, να απευθυνόταν σε κάποιον άλλον. Το γεγονός ότι ανοίγουν τις πόρτες λέγοντας «περάστε, κύριε Τζούμα», ίσως πρόκειται περί λάθους. Η σύζυγός μου, όταν εντόπισε αυτή την τύχη μου, την απέδωσε στη μη ανταγωνιστικότητά μου: «Δείχνεις πως το μόνο που θέλεις είναι να περάσεις καλά, αύρα που διαχέεται».

• Σπάταλος φαντάζομαι.

Τα λεφτά όπως έρχονται φεύγουν. Ταξίδια και κοκεταρίες. Δεν επενδύω, δεν αποταμιεύω. Μαθητής έγραφα καλές εκθέσεις. Κάποτε το θέμα ήταν η αποταμίευση. Εγώ έγραψα ότι δεν υπάρχει τέτοια έννοια. Μου αρέσει να ξοδεύω, να κλέβω μάλιστα από την τσέπη του πατέρα μου για να πάρω με την αδελφή μου τα παγωτά που μας απαγόρευαν. Τώρα που κάθε τρεις μέρες «έγκυρες» πηγές φέρνουν την καταστροφή κι όλοι ταξιδεύουν καταθέσεις έξω ή σε στρώματα, εγώ δεν μασάω. Τι γελοίο θα ήταν, ενώ πάντα βρισκόμουν στον αέρα, να γειωθώ ξαφνικά, για να προστατεύσω τις βάσεις που δήθεν απέκτησα.

• Οι φίλοι σας είναι καλλιτέχνες.

Τι να ήταν; Πολιτικοί;

• Υποθέτω πως δεν συναγελάζεστε με λαϊκούς ανθρώπους.

Εχω συναναστραφεί βεβαίως, αλλά όχι, δεν είναι φίλοι. Προτιμώ παιδιά με αναφορές, κλας, φινέτσα, να μυρίζουν και να ντύνονται όμορφα. Δεν μου αρέσει να περιβάλλονται από τον μόχθο και τον ζόφο. Είμαι ειλικρινής. Θα προτιμούσες να χρυσώνω το χάπι; Στον βαθμό που δύναμαι βοηθάω, αλλά δεν συγχρωτίζομαι. Γούστα είναι αυτά. Εγώ μπορεί να θέλω να κάνω παρέα με έκπτωτες πριγκίπισσες... Θα απολογηθώ; Μια φίλη δεν αντέχει τους κοντούς. Πρέπει οπωσδήποτε να συνδέεται με κοντούς για να αποδείξει ότι δεν είναι ρατσίστρια; Τι σαχλαμάρες, θεέ μου...

• Πώς καταφέρνετε να κωφεύετε στις κακές ειδήσεις, να κλείνετε τα μάτια στην ασχήμια;

Υπάρχει τρόπος. Βάλε ενδιάμεσα ένα βλέμμα, κάποιες φωτεινές στιγμές, μια φράση που άκουσες τυχαία, ένα αγαπημένο βιβλίο, μια ταινία που είδες από λάθος ένα βροχερό βράδυ. Τις προάλλες σε ρεστοράν μια 5χρονη κουκλίτσα διαμαρτυρόταν γιατί δεν της άρεσε τίποτα. Ξαφνικά λέω δυνατά: «silence. Πώς τολμάς να συμπεριφέρεσαι έτσι. Μεθαύριο θα σε καλέσω να πάμε στο πάρτι, σινεμά, για γλυκό, έτσι θα συμπεριφέρεσαι; Με κόνξες και τζιριτζάτζουλες;». Και τι μου λέει: «Πότε;». Αυτό που κράτησε ήταν η πρόσκληση. Εφαγε υποδειγματικά και με κρυφοκοίταζε διερωτώμενη: «Ποιος είναι αυτός που με κάλεσε ήδη σε ραντεβού;...».

• Δεν ψηφίζετε;

Αντε μωρέ οι γελοίοι, οι ανίκανοι... Οι κοινωνίες κάτι έχουν να επιδείξουν. Ενα μουσικό, έναν επιστήμονα, ένα συγγραφέα, εδώ ούτε έναν πολιτικό. Τόσο δύσκολο να συνεννοηθούν. Ακόμα κι αν ειπωθεί κάτι σωστό μέσα σ΄ αυτό το αλλοτριωμένο σύμπαν ακούγεται φάλτσο.

• Οι ενστάσεις σας εδράζονται κυρίως στην αισθητική.

Για μένα είναι σημαντικότερη της ηθικής. Δεν έχουμε γλιτωμό. Η Ελλάδα έχει ένα μεγαλειώδες ταλέντο: να απορρυθμίζει τους πάντες. Δεν χαρίζεται δε σε κανέναν. Ο Αϊνστάιν να ήταν εδώ, ποιες θεωρίες και τι επιστημονικά εργαστήρια... Θα είχε εξοβελιστεί. Οπότε τι να προτιμήσω; Μου αρέσει η πεφωτισμένη μοναρχία, όπως δήλωσε και ο Νικίτα Μιχάλκοφ στην πουτινική Ρωσία. Αυτά είναι κόλπα. Να τον συναντήσω να τα πούμε...

INFO:

Θέατρο Δ.Χορν (Αμερικής 10 Κολωνάκι, Τηλ.: 210 3612500) «Κ.Π.Καβάφης Αυτοβιογραφούμενος». Σύνθεση κειμένου-Σκηνοθεσία-Φωτισμοί: Γιάννης Φαλκώνης. Πρωτότυπη μουσική: Γιώργος Ψυχογιός. Χορογραφία: Δημήτρης Αντωνόπουλος. Σκηνικά: Γιάννης Βλάχος. Κοστούμια: Μπέττυ Λυρίτη. Εικαστικό επί σκηνής: Δημήτρης Αληθεινός. Τραγούδι: Σπύρος Σακκάς. Παίζουν: Κωνσταντίνος Τζούμας, Τέλης Ζώτος, Αλέξανδρος Νταβρής, Ευαγγελία Καπόγιαννη, Νίκος Ζιάγκος, Γιάννης Τσιώμου, Ρούλα Αντωνοπούλου, Γιάννης Αγριόμαλλος, Αλέκα Ράπτη, Κώστας Βασιλόπουλος, Μπέττυ Λυρίτη. Αφηγητής: Δημήτρης Βίκτωρ. Μέχρι 31 Μαΐου.