Μια αλεπουδίτσα με ερωτική φλόγα

Ποιος είπε ότι η όπερα δεν μπορεί να μιλήσει για τη σεξουαλικότητα; Οτι δεν «σηκώνει» προβληματισμούς για τον ερωτισμό; Οτι δεν μπορεί να αναλύσει τα ζωώδη ένστικτά μας; Το ερχόμενο Σάββατο παρουσιάζεται πρώτη φορά στην Εθνική Λυρική Σκηνή μια απολαυστική όπερα που περιγράφει την τρυφερή ιστορία μιας άτακτης αλεπούς. Αλλά στην πραγματικότητα μας υπενθυμίζει την εξιδανίκευση του έρωτα, την αέναη αγωνία για ανανέωση, τη βαθιά κι ενστικτώδη επιθυμία για ερωτική περιπέτεια αλλά και τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση.

Ο λόγος για το αριστούργημα του Τσέχου Λέος Γιάνατσεκ «Η πονηρή αλεπουδίτσα» (σε κείμενο του συνθέτη), που ανεβαίνει στο «Ολύμπια» στην παραγωγή που σκηνοθέτησε ο Ντέιβιντ Πάουντνι πριν από 33 χρόνια για την Εθνική Οπερα της Ουαλίας και την Οπερα της Σκοτίας (την αναβίωση επιμελείται η Ελέιν Τάιερ Χολ).

Από τη μια το απίθανο σκηνικό της Μαρία Μπγέρνσον, που σαν πολύχρωμο, ζωντανό πάτσγουορκ σε προσγειώνει κατ’ ευθείαν στην καρδιά του δάσους, κι από την άλλη η σκηνοθεσία του Βρετανού έχουν δημιουργήσει μια ιστορική παράσταση, που συνεχώς αναβιώνει στα μεγαλύτερα λυρικά θέατρα. Η υπόθεση παρακολουθεί τη ζωή μιας αλεπούς, καθώς μεγαλώνει, φυλακίζεται, ερωτεύεται, σκοτώνει για να κερδίσει την ελευθερία της, στήνει και πέφτει σε παγίδες, δημιουργεί οικογένεια και τελικά πεθαίνει.

«Η “Πονηρή Αλεπουδίτσα” είναι ένα χαρούμενο έργο με συγκλονιστική δραματουργία και μουσική, που την κατατάσσω στις κορυφαίες του 20ού αιώνα. Είναι σχεδόν κωμωδία, που γιορτάζει, ταυτόχρονα, τον φυσικό κύκλο της ζωής και του θανάτου. Εχει μια μοναδική φλόγα και μια θριαμβευτική αισιοδοξία», μας λέει ο Ντέιβιντ Πάουντνι στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής. «Το γεγονός ότι αναφέρεται στον κύκλο της ζωής δεν σημαίνει αυτομάτως ότι έχει και μια σκοτεινή πλευρά. Xάρη στο απίθανο χιούμορ αλλά και τη διάνοια Γιάνατσεκ ακόμα και τα σημεία που μιλούν για το τέλος θίγουν συγχρόνως το θέμα της αναγέννησης. Αρα ό,τι τελειώνει, δίνει σε κάτι άλλο τη σκυτάλη για να ξεκινήσει».

• Ποια στοιχεία θέλατε να τονίσετε;

Εγώ επέμεινα στις ανθρώπινες σχέσεις, στον συσχετισμό ελευθερίας και ανθρώπινης φύσης, στο πώς οι γυναίκες αναζητούν την ταυτότητά τους και τη σεξουαλικότητά τους μέσα από την ελευθερία, στους αρχέγονους φόβους των ανδρών, στα ενστικτώδη χαρακτηριστικά μας. Ηθελα να υπενθυμίσω ποια πράγματα παραμένουν ίδια για όλα τα πλάσματα στη Γη αλλά και ποια μας διαφοροποιούν. Το αρσενικό, για παράδειγμα, τα κάνει μαντάρα όποιο πλάσμα ή ζώο κι αν μελετήσουμε.

• Δεν είναι περίεργο να μιλά μια όπερα για σεξουαλικότητα;

Η «Αλεπουδίτσα» το κάνει με περίεργο τρόπο, διότι όλα εκφράζονται μέσα από ζώα. Αλλά επί της ουσίας δεν θεωρώ ότι διαφέρει από τη «Λούλου», την «Κάρμεν», τον «Ντον Τζοβάνι», τη «Σαλώμη», που επίσης αγγίζουν θέματα σχετικά με την ορμή του έρωτα.

• Από το λιμπρέτο ή από τη μουσική πιάνετε το νήμα κάθε φορά;

Η αρχή κάθε παράστασης είναι η μουσική. Αν δεν υπάρχει ηχογράφηση, μελετώ παρτιτούρες και κείμενα. Αν, όμως, υπάρχει ηχογράφηση, ξεκινώ πάντα από εκεί. Τη βάζω να παίζει όσο κάνω άλλα πράγματα, όπως να μαγειρεύω, και της ζητώ να με κατακτήσει και να ξυπνήσει μέσα μου τη νέα ιδέα. Μετατρέπεται, δηλαδή, για ένα διάστημα στο σάουντρακ της καθημερινότητάς μου. Η νέα ιδέα έρχεται κάθε φορά από διαφορετικό σημείο, συνήθως από μια ασήμαντη αφορμή. Γι’ αυτό και οι όπερες που σκηνοθέτησα περισσότερες από μία φορές είναι εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους. Το να επαναλαμβάνομαι θα ήταν σαν να παραδέχομαι ότι δεν μπορώ να κάνω κάτι καλύτερο από την περσινή παράσταση ή ότι έφτασε το καλλιτεχνικό μου τέλος.

• Σας προβληματίζει το μέλλον της όπερας;

Τα πράγματα στην όπερα είναι απλά: όλοι προσπαθούμε να διηγηθούμε επί σκηνής μια ιστορία με βασικό όχημα τη μουσική. Αυτό συνέβαινε στο παρελθόν και από τον ίδιο συνδυασμό –ενδεχομένως με κάποιες παραλλαγές– θα προκύψει και το μέλλον. Είναι, όμως, τόσες πολλές οι δυνατότητες που προκύπτουν από τον συνδυασμό μουσικής, κειμένου, σκηνικής δράσης και εικόνας που, ακόμα κι αν νομίζουμε ότι όλα έχουν δοκιμαστεί στο πέρασμα των αιώνων, σίγουρα κάτι εντελώς νέο μπορεί να προκύψει ανά πάσα στιγμή. Αυτή η προοπτική, μαζί με τους εκατοντάδες νέους καλλιτέχνες που διαρκώς ανανεώνουν τον οπερατικό χώρο και συνθέτουν μια ατμόσφαιρα δημιουργικού οργασμού και τους συνθέτες, που δεν σταματούν να μας χαρίζουν νέα έργα, θα είναι πάντα το οξυγόνο μου στην όπερα.

• Η οικονομική και κοινωνικοπολιτική κατάσταση των ημερών επηρεάζει την όπερα;

Η όπερα είναι ένα ακριβό σπορ και αναμφίβολα η οικονομική ύφεση δημιουργεί ένα ανασφαλές περιβάλλον, που επηρεάζει τη γέννηση νέων πραγμάτων η οποία όπως είπα είναι η ψυχή της όπερας.

Εγώ και ο Στέφανος Λαζαρίδης

Τεράστιο κεφάλαιο ο Ντέιβιντ Πάουντνι για την όπερα. Ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του το 1972 με Γιάνατσεκ («Κάτια Καμπάνοβα»), υπήρξε διευθυντής παραγωγών στην Εθνική Οπερα Αγγλίας, διεύθυνε επί μία δεκαετία (2003-2013) το περίφημο Φεστιβάλ Μπρέγκεντζ της Αυστρίας, ενώ το 2011 ανέλαβε την Εθνική Οπερα Ουαλίας. Υπήρξε από τους στενότερους συνεργάτες του σπουδαίου Ελληνα σκηνογράφου Στέφανου Λαζαρίδη. Μαζί μεγαλούργησαν. Πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Πάουντνι παραδέχεται: «Ηταν μια ιδιοφυΐα, μου λείπει πολύ ο Στέφανος. Κρίμα που στην Ελλάδα πέρασε δύσκολα την περίοδο που ήταν στο τιμόνι της Λυρικής Σκηνής. Οι Ελληνες θα πρέπει να έχουν μεγάλο κρίμα που σπατάλησαν έτσι αυτόν τον εκπληκτικό άνθρωπο».

28, 29/3 και 1, 3, 4, 5/4. Την Ορχήστρα της Λυρικής διευθύνουν οι Γιάροσλαφ Κίσλινγκ, Οντρέι Ολος. Φωτισμοί: Νικ Τσέλτον. Χορογραφία: Στιούαρτ Χοπς. Τους ρόλους ερμηνεύουν: Ράνταλ Τζέικομπς, Μίνα Πολυχρόνου, Ελενα Κελεσίδη, Χάρης Ανδριανός, Δημήτρης Κασιούμης, Ινές Ζήκου κ.ά.