Το θέατρο απαντά στο μακελειό του Μπρέιβικ

Ημουν ανυπόμονος να δω και στην Ελλάδα το νέο -2013, κι ήδη διάσημο- έργο του Σκοτσέζου συγγραφέα Ντέιβιντ Γκρεγκ, τα «Γεγονότα» («Events»). Είναι κατά κάποιον τρόπο η δική του αντίδραση στο μακελειό της Ουτόγια από τον Αντερς Μπρέιβικ δύο μόλις χρόνια πριν, με τη μνήμη ακόμα νωπή και τα «συμβάντα» να αιωρούνται στον χώρο του «γεγονότος». Είναι, μαζί, η δική μας συλλογική απάντηση στο τέρας που πλανάται πάνω από την Ευρώπη.

Στα «Γεγονότα» την αφήγηση αναλαμβάνει μια γυναίκα-ιερέας (η ιθαγένεια του έργου είναι πράγματι κάπως εξεζητημένη), που αναζητεί όχι να αποφύγει αλλά να συναντήσει αυτό το τέρας. Η Κλερ έχει να αντιμετωπίσει την εμπειρία μιας ανάλογης, παράλογης σφαγής με εκείνη της Νορβηγίας. Η μικρή της χορωδία από μετανάστες, κοινωνικά αποκλεισμένους και μέλη μειονοτήτων θα εξοντωθεί με τον ίδιο τρόπο από κάποιον άγνωστο νέο «της διπλανής πόρτας», που κι ο ίδιος μάλιστα είχε αποτελέσει κάποτε μέλος της μικρής της «παρέας». Η Κλερ είναι λοιπόν η μόνη διασωθείσα, η μόνη που μπορεί να ανακαλέσει τα «γεγονότα», να τα αναλύσει και να βρει σε αυτά μια κάποια «ερμηνεία».

Αγάπη και συγχώρεση

Ισως όχι ακριβώς η «μόνη». Ο άλλος «διασωθείς» είναι βέβαια ο ίδιος ο δολοφόνος. Και ο μόνος πλέον τρόπος για να κατανοήσει η Κλερ αυτό που συνέβη, ο μόνος τρόπος σωτηρίας και απελευθέρωσής της από τον εφιάλτη, είναι να «συναντήσει», να βρει κάποιον τρόπο επικοινωνίας, να καταλάβει τον ένοχο. Δεν ξέρει να κάνει και κάτι άλλο. Η προσπάθειά της από μια άποψη κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση από τη δική του: Είναι μια σε βάθος αναζήτηση της αγάπης και συγχώρεσης, της άρσης της αμαρτίας, που βαρύνει όχι μόνο τον συγκεκριμένο ένοχο, αλλά την ανθρωπότητα όλη στο άκουσμά του.

Αντιλαμβάνεται επομένως κανείς γιατί ήμουν τόσο ανυπόμονος να δω αυτό το έργο. Ακόμα περισσότερο, γιατί όπως φαίνεται έχει ένα ακόμα ενδιαφέρον. Είναι από μόνο του μια πολύ πρωτότυπη κι ενεργή δραματουργική γραφή, που κατορθώνει να ανεβάζει το σκηνικό ντοκουμέντο και το πολιτικό, αντικειμενικό θέατρο σε νέα ύψη. Τα «Γεγονότα» είναι πιθανόν μια δραματοποιημένη αφήγηση που ακουμπά στην αληθινή, φρικτή ιστορία. Σκηνικά, όμως, φέρει την υπογραφή ενός θεάτρου που θέλει να παρουσιάσει (κι όχι να ερμηνεύσει), να δείξει (κι όχι να μεταφέρει), να εγείρει συνειδήσεις (και όχι συναισθήματα). Που χρησιμοποιεί με τον πιο λειτουργικό τρόπο στοιχεία του νεότερου θεάτρου-ντοκουμέντο, αντλώντας στοιχεία από το θέατρο των ερασιτεχνών και «της πραγματικότητας».

Στη σκηνή υπάρχουν, λοιπόν, μόνο δύο ηθοποιοί. Η μία είναι η Κλερ (Θεοδώρα Τζήμου), που πηγαίνει μπρος-πίσω και πάνω-κάτω, από τα πιο πεζά στις πιο μεταφυσικές ανησυχίες. Και απέναντί της βρίσκονται όλοι οι άλλοι, παρουσιασμένοι από τον ίδιο ηθοποιό (Πάνος Βλάχος). Ανδρες και γυναίκες, άνθρωποι απλοί και σημαίνοντα πρόσωπα, στο τέλος ο ίδιος ο δολοφόνος. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η Κλερ συναντά πάντα το ίδιο πρόσωπο, καλυμμένο πίσω από ρόλους. Αυτό είναι ίσως το κεντρικό σημείο της συλλογιστικής της. Η αγάπη της Κλερ, η βαθιά της κατανόηση πηγάζει από το ότι αδυνατεί να δει τον δολοφόνο σαν ξεχωριστό μέρος της κοινωνίας. Συνεχίζει να πιστεύει ότι σε αυτόν βρίσκεται το κλειδί για να καταλάβει την πράξη του και, έπειτα, μέσα από αυτή την πράξη –για να ακριβολογούμε, αντίθετα με αυτήν- να καταλάβει τι ακριβώς «συνέβη» στην ίδια.

Δεν τελειώνει όμως εκεί η πρωτοτυπία των «Γεγονότων». Τα δύο πρόσωπα πλαισιώνονται ακόμη από μια αληθινή χορωδία, ερασιτεχνών κατά προτίμηση, μια ιδιαίτερη περίπτωση του συνόλου, ενός «Χορού» που φέρνει κοντά τους ανθρώπους. Αυτή η χορωδία δεν βρίσκεται απέναντι, αλλά ανάμεσά μας, ξεφυτρώνει ανάμεσα στους θεατές, θυμίζοντας ότι αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης κοινότητας. Κι είναι πάλι αυτή η εμφάνιση αυτών των ερασιτεχνών που δίνει στο εγχείρημα την αθωότητα, την ανεπιτήδευτη συλλογικότητά του, την ανεπεξέργαστη συγκίνηση του «μαζί».

Ζωντάνια και αλήθεια

Αντιλαμβάνεται κανείς ότι ο Αντώνης Γαλέος εμπλούτισε το θέατρό μας με την επιλογή του. Θα έλεγα ότι το πλούτισε και με έναν άλλο τρόπο: ενεργοποιώντας έναν χώρο στο κέντρο της πόλης, πάνω από τον θόρυβό της, χώρο που αιφνιδιάζει σαν σκηνή. Προσωπικά άλλο θέατρο πιο «κυκλικό», με την έννοια που απέκτησε ο όρος στο μεταπολεμικό θέατρο, δεν μπορώ να φανταστώ. Ο Γαλέος ακολούθησε όμορφα τις επιταγές του: χωρίς φώτα ή ηχητική εγκατάσταση, χωρίς πρόθεση φινιρίσματος, πέτυχε να δώσει κάτι ζωντανό κι αληθινό. Είχε μαζί του και δυο ηθοποιούς στα καλύτερά τους.

Η Τζήμου χαρίζει στην Κλερ το ζητούμενο: αποτελεί και η ίδια μια περίεργη περίπτωση, επικίνδυνη για την ηθική μας, όσο είναι επικίνδυνος ο δολοφόνος για την ασφάλειά μας. Ρωτάει πράγματα που δεν πρέπει, ψάχνει ζητήματα «τελειωμένα», μετατρέπει «γεγονότα» σε τέχνη. Από πάνω της πλανάται μια αγγελική νότα, μια παρηγορητική ανάσα ανθρωπιάς – το γεγονός ότι η Τζήμου βγάζει μια τέτοια ποιότητα σε έναν χώρο παταριού όπως το «Γκλόρια» είναι δείγμα μιας υψηλής τέχνης. Ομως θέλω να σταθώ στον Πάνο Βλάχο, στον πιο ολοκληρωμένο νέο ηθοποιό που συνάντησα προσωπικά κατά τη χρονιά που διανύουμε. Ενας πολυ-ερμηνευτής και αθλητής, ένας περφόρμερ του μέσα χώρου. Δεν μπορώ παρά να τον συγχαρώ.

Δεν ξεχνάω βέβαια να συγχαρώ και τα μέλη της γλυκιάς χορωδίας που δίνουν στην παράσταση του «Μικρού Γκλόρια» μια ακόμη ουσιαστική υπόσταση: τη συσπείρωση των πολλών στο όνομα του Καλού.