«Η νεότητα είναι το φιλέτο στο χασάπικο του χρόνου»

Ο Γιώργος Βέλτσος επανέρχεται στο θέατρο μέσω της «Αυτοκρατορίας» του... Το έργο (εκδόσεις Νεφέλη) σκηνοθετεί ο Μιχαήλ Μαρμαρινός στο ΚΘΒΕ και παρουσιάζεται από τις 15 Ιανουαρίου σ’ έναν απροσδόκητο χώρο και χρόνο στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης: στο φουαγέ με φόντο τον Θερμαϊκό και υπό το φως της ημέρας, αφού η παράσταση ξεκινά στις 4 μ.μ.

Ενα κείμενο λοξό, όπως θα περίμενε κανείς από τον γλωσσοπλάστη Γιώργο Βέλτσο με την ιδιάζουσα γραφή: ειρωνεία, χιούμορ, φιλοσοφικοί συνειρμοί, χρόνος και τόπος μυθικός, βιβλικός, αδιέξοδος, συμπιεσμένος μέσα στο παγκόσμιο παρόν. Απόδειξη οι ήρωές του: Βαλτάσαρ (βασιλέας-πρόεδρος των ΗΠΑ), Βαβυλώνα (μητέρα όλων των πορνών), Ναβουχοδονόσορας (νεκρός βασιλιάς, σύζυγος της Βαβυλώνας), Παρθένες (Γραμματείς), αλλά και ο Δανιήλ ως προφήτης-χάκερ.

«Οσο έγραφα την “Αυτοκρατορία”, στιγμή με τη στιγμή κι όχι μέρα με τη μέρα, καταλάβαινα πως ό,τι χρειάζεται το θέατρο είναι χρόνος χωρίς αρχή και τέλος, μια απλή μεταβλητή αναγκαία για την πιθανολόγηση ενός ανέφικτου, παρά για την αναζήτηση ενός εφικτού. Το έργο καταργεί τον χρόνο εμφανίζοντας την εποπτεία της στιγμής κι όχι τη χρονική διάρκεια» μας λέει.

• Το 2007 στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» σας είχα ρωτήσει αν αισθάνεστε γέρος και μου είχατε απαντήσει ότι «νεάζετε αποφασισμένα»… Σήμερα;

Τότε είχα παρασυρθεί. Κανείς δεν αποφασίζει για τον χρόνο. Αυτή είναι η διαπίστωσή μου, παρότι ξέρω πως το να γερνάς σημαίνει το να επιμένεις πολύ στην ίδια ηλικία. Η νεότητα είναι το πιο τρομερό. Το φιλέτο στο χασάπικο του χρόνου. «Η Αυτοκρατορία» είναι ένα τέτοιο χασάπικο και η Βαβυλώνα ένα σύμβολο της τερατωδίας του σπέρματος.

• Πώς φαντάζεστε τη σημερινή Βαβυλώνα;

Ο Μαρμαρινός σκέφτηκε να είναι η Τζούλια Αλεξανδράτου…

• Η οποία… ενέδωσε;

Δεν ξέρω.

• Τι συμβαίνει στην «Αυτοκρατορία»;

Συμβαίνουν ο χρόνος και ο τόπος. Αλλά κατά την άρση τους. Συμβαίνουν, όταν δεν συμβαίνουν. Η «Αυτοκρατορία» είναι μία μαύρη ουτοπία. Από τη βιβλική Βαβυλώνα έως την Ουάσινγκτον ο χρόνος εκμηδενίζεται και τόπος δεν υπάρχει. Αυτό δεν είναι η εξουσία σήμερα; Δεν μπορώ να πω περισσότερα γιατί δεν ξέρω αν όσα σου λέω τώρα για το έργο μου ισχύουν».

• Δεν είδατε πρόβα;

Ο Μαρμαρινός μού το απαγορεύει, όπως άλλωστε και στον Βούρο έμαθα.

• Δεν σας πειράζει;

Μ’ ενθουσιάζει. Εγώ, ό,τι ήταν να κάνω για το έργο μου, το έκανα. Το εξέδωσα, πρόσθεσα ένα Επίμετρο μπας και δεσμεύσω τον Μαρμαρινό, σημείωσα ότι η «Αυτοκρατορία» είναι μια κάθοδος στις αποθήκες της Ιστορίας, όπου οι νεκροί εμψυχώνουν τους ζωντανούς, γιατί είναι οι μόνοι που φέρνουν αντίσταση, και τόνισα ότι στο έργο αυτό ο καθένας στήνει μια παγίδα στον άλλο, δόλωμα της οποίας είναι ο ίδιος. Επέλεξα μάλιστα έναν τετελεσμένο μέλλοντα ώστε ό,τι συμβεί στο μέλλον να έχει ήδη συμβεί. Ακόμα και η σκηνοθετική σύλληψη του Μαρμαρινού... Και φυσικά σε ένα «αδέσποτο θέατρο» δεν θα είχα την αξίωση για εύρετρα. Το έργο, κυριολεκτώ, το βρήκε ο Μαρμαρινός, ο οποίος έπεσε πάνω στην εξής ατάκα του πρωταγωνιστή Δανιήλ: «Η καρδιά σου ανοίγει; Μην μου παριστάνεις το τέρας. Είσαι άνθρωπος. Εχεις μια ανθρώπινη μούρη. Βαμμένα ξανθά μαλλιά. Σκουλαρίκι στο δεξιό σου αυτί. Εχεις μια ανθρώπινη καρδιά, δεν γίνεται αλλιώς. Η καρδιά δεν είναι μόνο αντλία αίματος. Είναι αγάπη. Μ’ αγαπάς;»…

• Ταυτίζετε τη σκηνή με τη ζωή;

Η σκηνή είναι κάτι λιγότερο και κάτι περισσότερο από τη ζωή.

• Πάνω σ’ αυτή τη διαφορά ζωής και σκηνής εσείς παίζετε;

Πολιτευόμαστε με τους άλλους για τους άλλους χωρίς να πολιτικολογούμε. Αρθρώνουμε ένα νέο λόγο, που εντοπίζει το πραγματικό της πολιτικής και της φιλίας. Μια κλινική του πολιτικού εγκαθιδρύουμε, γνωρίζοντας την έλλειψη, γνωρίζοντας δε -ο Μαρμαρινός από το θέατρο, εγώ από τον Λακάν- ότι ο άνθρωπος, ως επιτέλεσμα του σημαίνοντος, είναι η μετωνυμία της έλλειψής του. Αυτό προσπαθώ να πω, και αυτό προσπαθεί να σκηνοθετεί κάθε φορά ο Μαρμαρινός.

• Φοβάστε τον θάνατο;

Τον έχω παιδιόθεν κατ’ οίκον μου. Ως «περίπτωση» με επιδείκνυαν οι γιατροί στα αμφιθέατρα δοκιμάζοντας την υπομονή μου. Τους εκδικήθηκα. Εγραψα, όχι κοινωνιολογία, αλλά ποίηση. Τέτοιες εικόνες στοιχειώνουν το έργο μου και για να τις ξορκίσω οφείλω να έχω τη δύναμη να αρνηθώ ακόμη και το αναλογικό λεξιλόγιο. Μόνο στο «Ρημάζει» μου, αυτόν τον μονόλογο του ουδέτερου, που, επειδή ζει από το ρήμα, ρημάζει (ρήμα-ζει), κατόρθωσα να επινοήσω μια γλώσσα που με περιγράφει χωρίς καμία πληροφορία για τη ζωή μου».

• Πορευτήκατε μ’ αυτό το σώμα. Από πού σας απέκλεισε;

Δεν μπορούσα να ακολουθήσω το στοίχημα της Μυκόνου. Να κάνω μακροβούτι κάτω από το καΐκι του Μόντη. Τότε… Μου έλειψε η απατηλή έννοια της απολύτου υγείας. Ναι, κάτι στερήθηκα ή φοβήθηκα. Μια γενναιότητα που πρέπει ο άνθρωπος να αποκτά απέναντι στον θάνατο. Φοβήθηκα πολύ μικρός.

• Για κάποιον εν δυνάμει υγιή είναι ευκολότερο νομίζετε;

Για τη Μυρτώ (σ.σ. η σύζυγός του) είναι. Τη νοιάζει μόνο ο θάνατος των άλλων. Εγώ τον ξορκίζω κηδεύοντας τον εαυτό μου στα ποιήματα. Ξέρεις, οι παράπλευροι τρόποι με τους οποίους επιβίωσα έως τώρα, μου προσέδωσαν και την εξής ιδιότητα: βλέπω στη γραφή όχι μόνο τον γραφικό, αλλά και τον ανθρώπινο χαρακτήρα. Γι’ αυτό, σαν ένα είδος φυσιογνωμιστή, απορώ καμιά φορά με όσους νομίζουν πως κυριολεκτούν πίσω από μια αναλογική γραφή, ενώ συχνά κρύβουν έναν κλονισμένο αισθηματία.

• Είστε ένας «κλονισμένος αισθηματίας»;

Είμαι και τα δύο, αλλά χωριστά. Πολλές φορές, με μια διακειμενική παιδιά, μου αρέσει να συγκρίνω «κλονισμένα» και «ακλόνητα» κείμενα, διαφορετικά μεταξύ τους, που παρά ταύτα συγκλίνουν σαν συμπληρωματικές ψηφίδες στο τρύπιο ψηφιδωτό της κοινωνικής μας Αμφίπολης.

• Τι είναι ο χρόνος για εσάς;

Η σχέση μαζί του είναι χρονίζουσα, δηλαδή αναβλητική. Οπως αναβάλλονται, ενώ χρονίζουν οι μεγάλες φιλίες. Χρόνος είναι η φθορά του σώματος. Οπότε οφείλω να θυμάμαι το σώμα. Μια φράση ξεκολλάει από τη θεωρία και ριζώνει ολομόναχη μέσα μου. Είναι το μότο του Σπινόζα το οποίο επαναλάμβανε και ο Ντελέζ: Τι μπορεί ένα σώμα. Τελευταία ταυτίστηκα μ’ αυτό. Εστειλα sms στον Δημητριάδη, στο Παρίσι : «Τι μπορεί ένα σώμα;» Και μου απαντάει: «Το ότι μπορεί...»

• Υποφέρετε;

Υποφέρω από μια νοσταλγία τού τίποτα… Η Ηλέκτρα λέει αυτή την ατάκα στο έργο μου που ανεβαίνει την άνοιξη στο θέατρο «Λευτέρης Βογιατζής». Και όπως ο Φλομπέρ είναι η μαντάμ Μποβαρί, έτσι και εγώ είμαι η Ηλέκτρα, προκειμένου να μην είμαι αυτός από τον οποίο παίρνεις συνέντευξη.

• Και ποιος να είστε;

Κανένας να μην είσαι. Διότι μόνο όταν φεύγεις από το «εγώ» παύεις να φοβάσαι.

• Ποια είναι η «νοσταλγία τού τίποτα»;

«Η χαμένη συνέχεια. Το άλγος του νόστου, εκεί που επιστροφή δεν υπάρχει. Τη νοσταλγούν όλοι οι διαλυμένοι άνθρωποι, ανάμεσά τους και η Ηλέκτρα του Σοφοκλή. Νοσταλγώντας προστατεύονται όσο μπορούν και υποφέρουν. Φέρουν δηλαδή πάνω τους αυτό που δεν θέλει να θέλει. Την προστασία αυτή τη χρειαζόμαστε.

• Ποιος σας προστατεύει;

Η Μυρτώ. Αν θα έπρεπε να είμαι λιγότερο προσωπικός, θα σου έλεγα η γραφή. Και ακόμη περισσότερο το πάθος αυτού του πάθους μου για γραφή. Η γραφή με βοηθά σ’ ένα είδος πλατωνικής μελέτης θανάτου. Αυτό το «Τώρα θα μελετήσω περισσότερο από κάθε άλλη φορά τον θάνατο» του Καρούζου ανταποκρίνεται απολύτως στην περίπτωση.

• Γιατί τα εναποθέτετε όλα στη γραφή;

«Διότι προϋποθέτει την αποδοχή της αποτυχίας. Η γραφή είναι το μόνιμο ενδεχόμενο της αποτυχίας. Μη ξεχνάς ότι αυτός που γράφει δεν ζει. Ζει με τη μοναστική έννοια του όρου. Τα ποιήματα με βούλιαξαν μέσα μου - σκάφανδρο βαρύ. Στα θεατρικά η ιδέα της ενσωμάτωσης από τους ηθοποιούς είναι δώρο».

• Τώρα τι γράφετε;

Ο,τι έγραφα πάντα: έναν επικήδειο για τον εαυτό μου, οπότε και δεν χρειάζομαι την αθανασία των ακαδημαϊκών, αλλά ούτε και τη θνητότητα των πολιτικών για να με νεκρολογήσουν.

• Τι σας συνοδεύει στη γραφή;

Δεν τολμώ να πω ένα πιστόλι θυμίζοντας το «γράφω για να αποφύγω το έγκλημα» του Καμί... Με συνοδεύει η βιβλιοθήκη μου, οι πρόγονοί μου στα ράφια της, και δυο-τρεις ζωντανοί, ή μάλλον ένας, ο Δημητριάδης.

• Κι ο Μαρμαρινός;

Ο Μαρμαρινός είναι «αυτός που δεν με συνοδεύει», όπως θα ήθελε ο Μπλανσό. Ο Μαρμαρινός με ανατοποθετεί στη σκηνή με τους δικούς του όρους δείχνοντάς μου πως η δημόσια σκηνή, στην οποία δεν σταμάτησα να παίζω, δεν έχει αξία.

Οι υποψήφιοι βουλευτές να φιλτράρονται από μια αρχή αρίστων

• Οι πολιτικές εξελίξεις τρέχουν…

Και δεν φτάνουν. Ηρθε ο καιρός να σκεφτούμε τα αδιέξοδα της υποτιθέμενης αντιπροσώπευσής μας στη Βουλή. Αυτή η ταριχευμένη σορός στην αίθουσά της, που αντιπροσωπεύει επαξίως τόσο το νεκρό κομμάτι της κοινωνίας μας, όσο και του Κορυδαλλού, πρέπει επειγόντως να αναπαυτεί σε τάφο και όχι σε μαυσωλείο.

• Πώς;

Θα μπορούσε μια ελεγκτική αρχή αρίστων (υπάρχουν στην Ελλάδα δέκα άριστοι) να φιλτράρει τις υποψηφιότητες των βουλευτών υπερβαίνοντας την πολύπαθη αρχή της ισότητας. Γνωρίζω ότι αυτό που σου λέω μας γυρίζει στους «βασιλείς» σοφούς του Πλάτωνα. Αλλά πώς να το κάνουμε; Η πολιτική επινοείται ως όρος της σκέψης κάτω από τη δικαιοδοσία της Ιδέας.

• Και ο ΣΥΡΙΖΑ;

Αν η κοινοβουλευτική μας αυτο-άνοση δημοκρατία δεν απολήγει παρά σε μια μορφή κράτους, η αισιοδοξία του ΣΥΡΙΖΑ με ανησυχεί. Αλλά πρέπει να τελεστεί ως πολιτικό γεγονός, με πίστη στο συμβάν, όπως οι παλαιοκομμουνιστές, αλλά και με πολύ μεγάλη πιθανότητα απογοήτευσης. Εχω αμφιβολίες κυρίως για τα πολιτιστικά. Αλλά ας δημιουργήσει έναν κλονισμό της αυτοπεποίθησης, άρα της κτηνωδίας της άρχουσας τάξης.

• Σε ποια δημοκρατία πιστεύουμε;

Σ’ αυτή που δεν μας αποσύρει, δηλαδή που δεν αποσύρει το «πολιτικό». Προσωπικά αναρωτιέμαι γιατί δεν σπεύδουμε να αποσυρθούμε πρώτοι, όπως πολλές φορές έχω διατυπώσει την απορία μου αρθρογραφώντας.

• Να αποσυρθούμε προς τα πού;

Προς τη χαμένη ενότητα, προς το τίποτα. Πιστεύω πως η πολιτική είναι ένα μέσο αναδιανομής της ανθρώπινης δυστυχίας και επιφυλάσσομαι απέναντι στη φιλανθρωπία των πολιτικών. Θέλω να πω πως η πολιτική δεν είναι παρά η μετουσίωση μιας διαφοράς. Μας εξωθεί να αγαπήσουμε τη δυστυχία και να δεχόμαστε τη φιλανθρωπία ως αντιστάθμισμα.

• Η προσωπική σας σχέση με πολιτικούς;

Ξενότητα. Οταν κατηφορίζω την Ηρώδου του Αττικού ξέρω ότι από τη μια είναι τα κλουβιά με τις πάπιες και τα αρνιά και από την άλλη το μέγαρο Μαξίμου και τα ρετιρέ της πλουτοκρατίας. Ζώα και ζώα σκέφτομαι, αν θα έπρεπε να μιλήσω με όρους ζωοτεχνίας.

Η πολιτική του μέλλοντος θα είναι ο αγώνας μεταξύ εκτροφέων και ζώων, διότι η μετατροπή του ανθρώπου σε φραγκόκοτα υπήρξε το προμελετημένο έργο ενός συνδέσμου εκτροφέων…

• Και ο φίλος σας Κώστας Σημίτης;

Υποστήριξα το ΠΑΣΟΚ όταν ανέλαβε εκείνος. Δεν είχε σχέση με όλα αυτά, αλλά δεν καταλαβαίνω πώς τα ανέχτηκε.

Με δικάζω συνεχώς και εντοπίζω λάθη

• Πριν από καιρό μού είπατε ότι είστε πια λιγότερο «Βέλτσος» από ποτέ.

Από τότε που συνταξιοδοτήθηκα. Αποδεσμεύεσαι από εκλογές, πρυτάνεις, θέματα παιδείας. Η επαφή με τους νέους σε αναζωογονεί, αλλά κάποτε έρχεται η κόπωση. Ο νομοθέτης το έχει προβλέψει. Ενιωσα αυτό το προειδοποιητικό «τσικ». Ο άνθρωπος από μια ηλικία και μετά δεν γερνάει απαλά.

• Δεν μετανιώνετε για επιλογές ή πράξεις; Για υπέρμετρη φιλοδοξία ίσως;

Είμαι υπερβολικά «αυτός»... Μετανιώνω που δεν αφήνω τίποτα να περάσει. Αδηφάγο χαρακτηριστικό, δημιουργεί εσωτερικές σκληρύνσεις, χάνεις τη χαρά της βραδύτητας, την εποπτεία της στιγμής. Και αναφέρομαι στα άρθρα μου όλα αυτά τα χρόνια. Αντί να χαλαρώνω, παρακολουθούσα τι θα πει ο Πρετεντέρης… Πρέπει να σου έρθει μια κατραπακιά για να συνειδητοποιήσεις τι στερεί αυτή η ενάργεια. Μετανιώνω που δεν μπήκα στην τέχνη από νωρίς καθώς, όπως λέει ο Καβάφης, «και με την τέχνη πάλι ξεκουράζεσαι από την δούλεψή της». Κακώς ακολούθησα πανεπιστημιακή διαδρομή. Επρεπε να είχα το θάρρος, όπως ο συμφοιτητής μου Δημήτρης Δημητριάδης, να ασχοληθώ με τη γραφή. Ναι, ήμουν πολύ φιλόδοξος, ήθελα να γίνω Ντοστογιέφσκι. Αλλά συγχρόνως μη νομίζεις, έχω στημένο πάντα ένα δικαστήριο. Με τοποθετώ στο εδώλιο και δικάζομαι συνεχώς.

• Από ποιον;

Από τον Αλλον. Μπορώ να μπαίνω στη θέση του Αλλου με περίσκεψη, στοχασμό. Βλέπω ορισμένα δίκια του κατηγορητηρίου. Μου συνέβη πρόσφατα με κάποιον τρόπο. Σκέφτηκα αν έχω φταίξει. Και εντόπισα λάθη.

Info:

Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης - Φουαγέ Κτιρίου Μ2. «Η Αυτοκρατορία» (I Have your Data) του Γιώργου Βέλτσου.

Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός. Δραματουργική επεξεργασία: Μιχαήλ Μαρμαρινός, Ηλιάνα Καλαδάμη, Μαριλένα Κατρανίδου. Σκηνογραφία: Γιώργος Σαπουντζής.

Κοστούμια: Μαγιού Τρικεριώτη. Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ. Μουσική: Δημοσθένης Γρίβας.

Παίζουν: Σταυρούλα Αραμπατζόγλου, Ελένη Κιλινκαρίδου, Γιώργος Κολοβός, Κατερίνα Λούρα, Χρήστος Νταρακτσής, Χρήστος Παπαδημητρίου, Εύα Σιμάτου, Μιχάλης Σιώνας, Φίλιππος Τσαουσέλης, Ανδρομάχη Φουντουλίδου, Ορέστης Χαλκιάς, Μαρίνα Χατζηιωάννου.