Μια ολοζώντανη «Φόνισσα» από τη «σκοτεινή μας ρίζα της κραυγής»

Μια ηλικιωμένη χήρα, η Φραγκογιαννού, πολύ τυραννισμένη στη ζωή, σκοτώνει με άγριο τρόπο μικρά κορίτσια, βρέφη και παιδάκια, για να τα απαλλάξει από την τυραννία της ζωής μιας γυναίκας στο μέλλον αλλά και για να απαλλάξει τους γονείς τους «από το βάρος τους». Στο τέλος οι χωροφύλακες αρχίζουν να υποψιάζονται ποια είναι η δολοφόνος, αυτή, προσπαθώντας να γλιτώσει, το σκάει, αλλά καθώς τρέχει να φτάσει μέχρι τον ιερέα στην εκκλησία πνίγεται από την παλίρροια.

Πεθαίνει χωρίς οι Αρχές να την προλάβουν και να την τιμωρήσουν, χωρίς να απολογηθεί αλλά και χωρίς να προλάβει να εξομολογηθεί και να ζητήσει συγχώρεση «...εις το ήμισυ του δρόμου, μεταξύ της θείας και της ανθρωπίνης δικαιοσύνης»... - αυτή είναι η φράση με την οποία τελειώνει η «Φόνισσα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.

Η «Φόνισσα» γράφτηκε από τον Παπαδιαμάντη και δημοσιεύτηκε στα «Παναθήναια» από τις 15 Ιανουαρίου ώς τις 15 Ιουνίου του 1903. Το 1909 το έργο μεταφράστηκε στα γαλλικά από τον Pierre Baudry και κυκλοφόρησε ως «La tueuse» στην εφημερίδα «Le Μonde Hellenique» στις 11 Μαρτίου του 1909. Η ίδια μετάφραση αναδημοσιεύτηκε σε ενσωματωμένα φυλλάδια στο περιοδικό «Graecia» από 1/5/1912 έως 1/3/1913. Το 1912 από τις «Εκδόσεις Γ. Φέξη» κυκλοφόρησε στην Αθήνα η «Φόνισσα» σε βιβλίο μαζί με άλλα πέντε διηγήματα του Παπαδιαμάντη. Το 1976 κυκλοφορεί η πρώτη έκδοση της γαλλικής μετάφρασης της «Φόνισσας» στο Παρίσι από τον Michel Saunier με τίτλο «Les petites filles et la mort».

Πολλές εκδόσεις βιβλίων, αλλά όχι μόνο. Υπήρξαν ακόμα: μία ταινία σε σκηνοθεσία Κώστα Φέρρη με τη Μαρία Αλκαίου στον ρόλο της Φραγκογιαννούς το 1974, μία τηλεοπτική μεταφορά από τον Αγγελο Κοβότσο με την Τούλα Σταθοπούλου στον βασικό ρόλο, μια χοροθεατρική «Φόνισσα» από την ομάδα «Λίλλυ Βελισσαρίου» το 1993, μια θεατρική παράσταση με τη Λυδία Κονιόρδου και τον Σωτήρη Χατζάκη το 1998 στο θέατρο Πολιτεία που παίχτηκε πάνω από πέντε σεζόν. Κι αυτά ενώ τον ρόλο της Φραγκογιαννούς ήθελε να ερμηνεύσει το ‘70 στον κινηματογράφο με σκηνοθέτη τον Παντελή Βούλγαρη και η πολυσυζητημένη Ελληνίδα ηθοποιός Χριστίνα Τσίγκου, που έκανε καριέρα εκτός Ελλάδας, αλλά πέθανε πολύ νωρίς.

Πρέπει να πω πως είμαι μεγάλος θαυμαστής του Παπαδιαμάντη και του έργου του και πρέπει επίσης να πω πως εκτός από θαυμασμό, η ίδια η μορφή αυτού του κορυφαίου των ελληνικών γραμμάτων και το έργο του «Φόνισσα» μου προκαλούσαν πάντα και αμηχανία. Στην πραγματικότητα όσο και να ψάξει κανείς καταλήγει να ξέρει πολύ λίγα για τη ζωή και τις συνήθειες του Παπαδιαμάντη, τουλάχιστον από τότε που φτάνει στην Αθήνα. Ξέρουμε την οικογένειά του, το σπίτι στη Σκιάθο, ότι στην Αθήνα έγραφε για εφημερίδες και περιοδικά, ζούσε ασκητική ζωή, πήγαινε σε ένα ταβερνάκι και έπινε λίγο κρασί και έψελνε σε ένα εκκλησάκι. Εχει βγάλει νομίζω λιγότερες από 10 φωτογραφίες και αυτό γιατί επέμεναν κάποιοι φίλοι του. Δεν ξέρουμε τίποτα για την ερωτική του ζωή, αν διασκέδαζε ή όχι, ποιος ήταν ο χαρακτήρας του και όσα άλλα στοιχεία ολοκληρώνουν το πορτρέτο ενός ανθρώπου...

Εζησε στη σκιά από άποψη και θέση. Κάποια στιγμή δε έγραψε τη «Φόνισσα» στα 52 του χρόνια. Ετσι ο «άγιος των ελληνικών γραμμάτων» συνέλαβε και δημιούργησε στο χαρτί τον πιο απόλυτα κακό, διεστραμμένο, σατανικό θα έλεγε κανείς, χαρακτήρα που έχει δημιουργηθεί στην παγκόσμια ιστορία της λογοτεχνίας.

Η Φραγκογιαννού κάνει το απόλυτο κακό, έχει άποψη πάνω στο γιατί το κάνει -και η άποψή της βέβαια σε σχέση με τη θέση της γυναίκας είναι τουλάχιστον 100 χρόνια μπροστά από την εποχή της-, δεν σταματά μπροστά σε τίποτα, δεν μετανιώνει, πιστεύει πως έκανε το σωστό και στο φινάλε πνίγεται, ενώ πίσω της είναι οι χωροφύλακες και μπροστά της ο παπάς χωρίς να προλάβει να ζητήσει συγχώρεση -που δεν την αποζητάει κιόλας- ούτε να δικαστεί από τον ανθρώπινο νόμο. Αυτή η ενσάρκωση του απόλυτου κακού σε φέρνει σε αμηχανία.

Από μόνη της η Φόνισσα, αν την κρίνουμε μέσα από τη ματιά του Αριστοτέλη, μπορεί θαυμάσια να τινάξει στον αέρα τον ορισμό του για την τραγωδία «...δι’ ἐλέου και φόβου περαίνουσα, την τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν»...

Φοβόμουν πολύ μήπως η Εύα Νάθενα, που έρχεται από μια υπερεπιτυχημένη καριέρα στα σκηνικά και στα κοστούμια με υψηλή αισθητική και ταλέντο, δώσει μεγαλύτερη σημασία στην αισθητική και έτσι χαθεί η ουσία του δράματος κατά την καινούργια κινηματογραφική μεταφορά την οποία υπογράφει η ίδια. Ευτυχώς έκανα λάθος. Η Εύα Νάθενα χρησιμοποίησε την αισθητική ως βοηθό, αλλά απέδειξε πως ήξερε και να διηγηθεί την ιστορία κινηματογραφικά και να αναδείξει το απίστευτο δράμα ή μάλλον την απίστευτη τραγωδία του βιβλίου και συγχρόνως να διδάξει με μαγικό τρόπο τους ηθοποιούς. Βεβαίως μόνον άμα έχεις κάποια να παίξει τη Φραγκογιαννού γυρίζεις ταινία τη Φόνισσα. Η Εύα Νάθενα είχε την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, στην κορυφαία ώς τώρα ερμηνεία της, μεγαλειώδη και τραγική, σπαρακτική, ευαίσθητη και κυριαρχική μαζί. Κοντά στην Καραμπέτη παίζουν και οι Μαρία Πρωτόπαππα, Πηνελόπη Τσιλίκα, Ελενα Τοπαλίδου, Μαρία Σκουλά, Μάνια Παπαδημητρίου, Χρήστος Στέργιογλου, Γεωργιάννα Νταλάρα και ο Γιάννης Τσορτέκης - όλοι ένας κι ένας.

Η ταινία, γυρισμένη σχεδόν εξ ολοκλήρου σε φυσικούς χώρους αλλά διαμορφωμένους σχεδόν από την αρχή για να γίνουν όπως ήταν πριν από 120 χρόνια, με υπέροχη φωτογραφία, έχει και μία από τις καλύτερες μουσικές που έχει γράψει ο Δημήτρης Παπαδημητρίου για το σινεμά. Ιδιαίτερη μνεία, εκτός από τα κοστούμια, πρέπει να γίνει και στο μακιγιάζ και στα μαλλιά.

Φέτος η «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη γίνεται 120 χρόνων. Μοιάζει σαν αυτή η μορφή που γέννησε η πένα του Παπαδιαμάντη να έρχεται από τα βάθη του χρόνου, από τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής, τότε που γεννιόταν το καλό και το κακό. Και για να χρησιμοποιήσω παραλλαγμένο τον Λόρκα, μοιάζει να έρχεται «από τη σκοτεινή μας ρίζα της κραυγής»...

—

♦ Πληροφοριες: Η ταινία, παραγωγή της Tanweer σε συμπαραγωγή με τη View Master Films και την COSMOTE TV, βγαίνει στις αίθουσες στις 30 Νοεμβρίου.