Ακολουθώντας τα βήματα του Καζαντζάκη, του Σακελλαράκη και της Ιστορίας

Τελευταίο ταξίδι (Ελλάδα, 2022, 58')

★★★☆☆

● σκηνοθεσία: Αρης Χατζηστεφάνου

● με τις φωνές των: Γιάννη Αγγελάκα, Ολιας Λαζαρίδου

Ο Νίκος Καζαντζάκης, όπως ο ίδιος γράφει στο «Ταξιδεύοντας Ιαπωνία - Κίνα», ξεκίνησε το ταξίδι του στην Απω Ανατολή ξέροντας μονάχα δυο γιαπωνέζικες λέξεις: «σακουρά», που θα πει «άνθος κερασιάς», και «κοκορό», που θα πει «καρδιά». Ο Αρης Χατζηστεφάνου κάνει το ίδιο ταξίδι στην Ιαπωνία, όπως έκανε ο Καζαντζάκης το ’30 και ξανά το ’50, έχοντας στη διάθεσή του όλες τις στιβαρές λέξεις του συγγραφέα κι αυτές επεξεργάζεται κι εικονοποιεί, από τις ανθισμένες κερασιές του Τόκιο στα ιδρωμένα «ρικσά», για να σκηνοθετήσει το καλύτερο ώς τώρα ντοκιμαντέρ του, που χτυπά κατ’ ευθείαν στην «κοκορό».

Η ταινία, που μόλις έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, έχει την ίδια ιδεολογία που πάντα ο Χατζηστεφάνου πρεσβεύει με τα ντοκιμαντέρ του («Catastroika», «Φασισμός Α.Ε.», «This Is Not a Coup», «Make the Economy Scream»), αντικεφαλαιοκρατική, αντιεπεκτατική, ανθρωπιστική, αυτή τη φορά όμως βρίσκει τον κρίκο που συνδέει το σύγχρονο κόσμο μ’ εκείνον του ’30, στο κέντρο μιας οικονομικής καταστροφής, στα πρόθυρα μιας πανδημίας, με το γεωπολιτικό ενδιαφέρον να επικεντρώνεται στον Ειρηνικό, με τον φασισμό να κερδίζει έδαφος: ένας παλιός στοχαστής κι ένας σύγχρονος ρεπόρτερ συναντιούνται στην ίδια διαδρομή μ’ έναν αιώνα ανάμεσα.

Το κείμενο του Καζαντζάκη ο Χατζηστεφάνου το αποδίδει ως (σημερινή ή διαχρονική) εικόνα με ασπρόμαυρο φιλμ, με κυματισμένη θάλασσα, με γεωμετρικά κτίρια λες φτιαγμένα από op art αρχιτέκτονες, με ναούς που ζωντανεύουν σαν δράκοι, με σημερινές «γκέισες» που γυρίζουν σπίτι κουρασμένες από τη δουλειά, με manga και με video games, με πολυκοσμία και ουφάδικα. Το αποδίδει ως ήχο με τη φωνή του Γιάννη Αγγελάκα στον μονόλογο του Νίκου Καζαντζάκη, απόλυτα αναγνωρίσιμη, που φέρνει τη δική του παράτολμη, αυθάδη, τραχιά λυρική υφή στο ντοκιμαντέρ και με το χάδι της Ολιας Λαζαρίδου ως Γαλάτειας.

Κι έτσι ο Καζαντζάκης παραμένει Καζαντζάκης κι ο Χατζηστεφάνου Χατζηστεφάνου, αποδεικνύοντας όμως πόση σημασία έχει το κείμενο, μια και, πέρα από την εικαστική έμπνευση, η ταινία μοιάζει να «δανείζεται» μια ελευθερία που τα σενάρια του ίδιου του Χατζηστεφάνου δεν έχουν, ώστε να κρίνει, να εξερευνήσει, ν’ αποσιωπήσει, να προκαλέσει τα δικά του στεγανά.

 ►ΤΡΙΑΝΟΝ

1821: Ανεμος Ελευθερίας (Ελλάδα, 2021, 100')

★★★☆☆

● σκηνοθεσία: Στέλιος Χαραλαμπόπουλος

● ηθοποιοί: Τίμος Παπαδόπουλος, Σήφης Πολυζωίδης, Πάνος Κυπαρίσσης, Ρηνιώ Κυριαζή

Πάντα τολμηρός και μαζί τόσο κοντά στην παράδοση, ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος μοιάζει να συνδέει το ευφάνταστο της «Νύχτας που ο Φερνάντο Πεσόα συνάντησε τον Κωνσταντίνο Καβάφη» και το διεισδυτικό των «Δακρύων του Βουνού» σε μια ταινία μαζί ντοκιμαντέρ και μυθοπλασία, τη μοναδική τέτοια αφιερωμένη στα 200 χρόνια από την Επανάσταση του ’21.

Ενας νεαρός έμπορος, ο Ιωάννης Φίλωνας, πρόσωπο φανταστικό, ταξιδεύει στην προεπαναστατική Πελοπόννησο αλλά και στην Τεργέστη, τη Βιέννη, την Κωνσταντινούπολη, καλύπτοντας με λάδι και με σύκα την επαναστατική δράση του, ως στέλεχος της Φιλικής Εταιρείας. Ενας χρωμολιθογράφος και παραμυθάς, στις αρχές του 20ού αιώνα, ετοιμάζει ένα «λαϊκό ανάγνωσμα» με τον τίτλο της ταινίας – ήρωάς του ο Φίλωνας κι αφηγητής ο ίδιος. Μια ερευνήτρια, σήμερα, μιλά με τέσσερις ιστορικούς για την Επανάσταση, τους... αντι-ήρωές της, την ταξική διαστρωμάτωση και τον τρόπο ζωής σ’ αυτό που έγινε η σύγχρονη Ελλάδα.

Εναλλάσσοντας τη σέπια (στο μυθοπλαστικό κομμάτι) με το «ρεαλιστικό» χρώμα στις σύντομες συνεντεύξεις με τους ιστορικούς, τον επιστημονικό λόγο με την αληθινά glorious μουσική του Πλάτωνα Ανδριτσάκη, ο πολυβραβευμένος Χαραλαμπόπουλος κάνει την ταινία του σεβαστικά και έξυπνα: όχι σαν το εκπληκτικό «Αφερίμ!» του Ράντου Ζούντε που έφτιαχνε ένα πολυεπίπεδο και ρεαλιστικό πορτρέτο των Βαλκανίων του 1800 κι αποφεύγοντας την κριτική για τους «ήρωες» του ’21 αλλά και την κατοπινή τους αποτύπωση. Παρουσιάζοντας, αντίθετα, ένα όντως «λαϊκό κινηματογραφικό ανάγνωσμα», εξωραϊσμένο και συγκινητικό, σαν τα «Κλασσικά Εικονογραφημένα» με τις βοσκοπούλες επαναστάτριες και τους φουστανελάδες με τα κουμπούρια και τις συνωμοτικές χειρονομίες και τις φευγαλέες κουβέντες σε σκοτεινά υπόγεια που (ίσως) διαβάζαμε μικροί. Και δίνοντας φειδωλή αλλά ικανή τροφή για να χαράξει ο καθένας τα συμπεράσματά του, μ’ έναν ρομαντισμό που, έστω για τα 100 λεπτά της ταινίας, γίνεται μεταδοτικός.

► ODEON ΟΠΕΡΑ, TOWN CINEMAS, VILLAGE MALL, VILLAGE PARK ΡΕΝΤΗ, VILLAGE ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, VILLAGE ΠΑΓΚΡΑΤΙ, WEST CITY, ΑΕΛΛΩ CINEMAX, ΑΙΓΛΗ ΧΑΛΑΝΔΡΙ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΚΑΛΛΙΘΕΑ, ΔΙΑΝΑ, ΖΕΑ, ΚΗΦΙΣΙΑ CINEMAX, ΝΑΝΑ CINEMAX, ΝΙΡΒΑΝΑ CINEMAX, ΣΙΝΕ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ, ΣΙΝΕΑΚ, ΤΡΙΑ ΑΣΤΕΡΙΑ

Χαμένη πόλη (The Lost City, ΗΠΑ, 2022, 112')

​​​​​​​★★★☆☆

● σκηνοθεσία: Ααρον και Ανταμ Νι

● ηθοποιοί: Σάντρα Μπούλοκ, Τσάνινγκ Τέιτουμ, Ντάνιελ Ράντκλιφ, Μπραντ Πιτ

Η Λορέτα Σέιτζ είναι συγγραφέας – γράφει ρομαντικά μυθιστορήματα εποχής, που εκτυλίσσονται σε εξωτικούς τόπους, γεμάτα μυστήριο και «παλλόμενα μέλη». Είναι απογοητευμένη από το τελευταίο πόνημά της, είναι εσωστρεφής κι απεχθάνεται τα social media, είναι διάσημη και μόνη. Σε μια προωθητική συνέντευξη για το τελευταίο βιβλίο της, ενώ φορά την ολόσωμη, φούξια, παγιετέ φόρμα της, πέφτει θύμα απαγωγής ενός παρανοϊκού εκατομμυριούχου που χρειάζεται τη βοήθειά της για ν' ανακαλύψει ένα χαμένο θησαυρό. Ο Αλαν, το μοντέλο που στα εξώφυλλα των βιβλίων ενσαρκώνει τον Ντας, τον ήρωα της Λορέτα, πανίβλακας αλλά φιλότιμος κι ερωτευμένος με την έξυπνη κι απρόσιτη συγγραφέα, θα την ακολουθήσει ώς τα πέρατα του κόσμου (συγκεκριμένα στη ζούγκλα ενός νησιού σβησμένου από τον χάρτη) για να τη σώσει και να μπορέσει, επιτέλους, να της πει «σσς, τώρα είσαι ασφαλής».

Σε μια εποχή όπου οι έξυπνες ρομαντικές κομεντί σπανίζουν, η «Χαμένη Πόλη» έρχεται ως μάννα εξ ουρανού, τουλάχιστον στο πρώτο μέρος της. Η Σάντρα Μπούλοκ κι ο Τσάνινγκ Τέιτουμ, με μια εξαιρετική χημεία, δεν παύουν ν' αυτοσαρκάζονται ξεκαρδιστικά, η μικρή συμμετοχή του Μπραντ Πιτ ως σκληροτράχηλου εκπαιδευτή – διασώστη – ντετέκτιβ μένει αξέχαστη, το χιούμορ για την ίδια την υπόσταση του ρομαντισμού, αλλά και των γυναικείων και ανδρικών προτύπων που, σιγά-σιγά, μοιάζουν με τα αρχαιολογικά ευρήματα μυθιστορήματος της Λορέτα, έρχεται καυστικό κι επίκαιρο. Στην πορεία, βέβαια, η ταινία μεταπηδά από ένα «Κυνηγώντας το Πράσινο Διαμάντι» στο... «Τζουμάντζι», καθώς αναλώνεται στην επίλυση του στοιχειώδους μυστηρίου και ξεχνά όσα την κάνουν ιδιαίτερη και χαριτωμένη, όμως το κέφι της αρχής είναι τέτοιο που διαρκεί όχι μόνο για όλη την ταινία, αλλά και για όλη την εβδομάδα.

Αντίο κύριε Χάφμαν (Adieu monsieur Haffmann, Γαλλία, 2021, 115')

​​​​​​​★★½☆☆

● σκηνοθεσία: Φρεντ Καβαγιέ

● ηθοποιοί: Ντανιέλ Οτέιγ, Ζιλ Λελούς, Σαρά Γκιροντό

Παρίσι, 1941, οι αρχές της ναζιστικής κατοχής. Ο δεινός Εβραίος κοσμηματοπώλης Ζοζέφ Χάφμαν συνειδητοποιεί ότι θα ξεκινήσει ο «διωγμός» των Εβραίων αλλά δεν καταφέρνει ν’ αποδράσει. Ετσι, κάνει μια συμφωνία με τον υπάλληλό του – τον χαμηλών τόνων Φρανσουά Μερσιέ που αγωνιά γιατί με τη γυναίκα του, Μπλανς, δεν καταφέρνουν να κάνουν παιδί. Ο Μερσιέ θα «αγοράσει» το κοσμηματοπωλείο και, μαζί, τη ζωή και την ταυτότητα του Χάφμαν κι εκείνος θα ζει κρυμμένος στο υπόγειο του σπιτιού/μαγαζιού που απέκτησε με τόσο κόπο. Μόνο που οι ακραίες καταστάσεις φέρνουν στην επιφάνεια τον χειρότερο εαυτό των ανθρώπων.

Διασκευή του θεατρικού έργου του Ζαν-Φιλίπ Νταγκέρ, σκηνοθετημένη ως θρίλερ με μια θαυμάσια αξιοποίηση τόσο των εσωτερικών χώρων ενός εμβληματικού σπιτιού, όσο και των εξωτερικών μιας ερημωμένης πόλης, ώστε ν’ αποβάλλει κάθε ίχνος «θεατρικότητας». Οσο, όμως, σύνθετα και σε βάθος παρουσιάζει η ταινία τα ηθικά διλήμματα και τη δύναμη της φιλοδοξίας του «απλού ανθρώπου», άλλο τόσο περιορίζει τους δεύτερους χαρακτήρες σε σχηματικές καρικατούρες. Εστω κι έτσι, οι ερμηνείες του πρωταγωνιστικού τρίο είναι τόσο σαρωτικές, τόσο αριστοτεχνικά μετρημένες, που κρύβουν... στο υπόγειο τις αδυναμίες της ταινίας.

Στο ίχνος του χρόνου (Ελλάδα, 2020, 97')

​​​​​​​★★★☆☆

● σκηνοθεσία: Διονυσία Κοπανά

Πριν μια δεκαετία και κάτι, η Διονυσία Κοπανά συμφώνησε με τον αρχαιολόγο Γιάννη Σακελλαράκη να του κάνει το κινηματογραφικό πορτρέτο, ένα ντοκιμαντέρ για το σκάμμα του στη Ζώμινθο, στην Κρήτη και για τον ίδιο, προσωπικότητα υπερβατική. Γρήγορα ο Σακελλαράκης έφυγε από τη ζωή, όμως η Κοπανά κράτησε τον λόγο της κι ανέσκαψε μόνη της τα στοιχεία, τα λόγια και τις πράξεις του ήρωά της.

Πατώντας στο χώμα που κρύβει μυστικά πολιτισμού κι ανθρώπινης ζωής, παρατηρώντας την αυλή όπου ο Σακελλαράκης κι οι ομάδες του ανέπνεαν αρχαιολογία και τον αέρα της Κρήτης, μιλώντας με ανθρώπους που τον ήξεραν, χαζεύοντας φωτογραφικά άλμπουμ, διαβάζοντας κείμενά του κι ακούγοντας τη φωνή του, η Κοπανά φτιάχνει ένα ντοκιμαντέρ διττό. Από τη μια, συστήνει μια σαγηνευτική προσωπικότητα, έναν άντρα σκληρό κι ευαίσθητο, με χιούμορ και με μια ελαφριά υπεροψία που, λες, ξεπερνά τ’ ανθρώπινα. Κι από την άλλη, με το δικό της voice over (που, ναι, ίσως θ’ απέδιδε καλύτερα αν γινόταν από έναν ηθοποιό με μια καθοδήγηση), ανοίγει τη συζήτηση για τον χρόνο, το συνεχές του, την Ιστορία που είναι μία και άρα το ίδιο και ο άνθρωπος.

► ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Η βασίλισσα της κυψέλης (Κόσοβο, Ελβετία, Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία, 2021, 84')

​​​​​​​★★★☆☆

● σκηνοθεσία: Μπλέρτα Μπασόλι

● ηθοποιοί: Ιλκα Γκάσι, Τσουν Λάιτσι, Αουρίτα Αγκούσι, Κουμρίε Χότζα

Η Φάρι ζει σ' ένα μικρό χωριό του Κοσόβου όπου, στον πόλεμο, ο πληθυσμός του αφανίστηκε από τους Σέρβους. Δέκα χρόνια αργότερα, η Φάρι περιμένει ακόμα νέα για τον αγνοούμενο άντρα της. Με το παρελθόν να τη βυθίζει στην απόγνωση, η γυναίκα αποφασίζει να κοιτάξει μπροστά, να πάρει τη ζωή της στα χέρια της, να μάθει να οδηγεί και να πουλά στο σούπερ μάρκετ το «άιβαρ», την πικάντικη σάλτσα που παρασκευάζει.

Η γυναικεία χειραφέτηση αλλά και η παντοτινή σφραγίδα του πολέμου και της απώλειας βρίσκονται στην καρδιά της Φάρι (η ταινία βασίζεται σε πραγματική ιστορία) και των υπόλοιπων γυναικών του τόπου της. Με μια κινηματογραφική απλότητα και αμεσότητα, η Μπασόλι σχολιάζει την αντίσταση απέναντι στην πατριαρχία, ακόμα περισσότερο το βάρος του ομαδικού τραύματος, συναισθήματα και ιδέες που σήμερα μοιάζουν ακόμα πιο επίκαιρα απ’ ό,τι όταν η ταινία έγινε, προβλήθηκε και (για πρώτη φορά στην ιστορία του φεστιβάλ), τιμήθηκε στο Σάντανς με τα Βραβεία της Επιτροπής, Σκηνοθεσίας και Κοινού. Το γεγονός ότι η ιστορία της Μπασόλι εξελίσσεται απόλυτα προβλέψιμα, μόνο λίγη από τη δύναμη της ηρωίδας της αφαιρεί.