Ο υπόκωφος βόμβος μιας «Ανάμνησης»

Ανάμνηση (Memoria, Κολομβία, Ταϊλάνδη, Γαλλία, Γερμανία, Μεξικό, Κατάρ, Ην. Βασίλειο, Κίνα, Ελβετία, 2021, 136')

★★★★☆

● Σκηνοθεσία: Απιτσατπόνγκ Βιρασετάκουν

● Ηθοποιοί: Τίλντα Σουίντον, Ελκίν Ντίαζ, Ζαν Μπαλιμπάρ

Το σινεμά του Ταϊλανδέζου μετρ είναι ήσυχο: όπως στον βραβευμένο με τον Χρυσό Φοίνικα «Θείο Μπουνμί», όπως στο παραμυθένιο «Cemetery of Splendor». Η νέα του ταινία, με πρεμιέρα στο τελευταίο Φεστιβάλ Κανών (και Βραβείο της Επιτροπής), έχει τον ήχο στην καρδιά της. Για την ακρίβεια, έχει τον ήχο που κάνουν τα έγκατα της γης, διαρκώς στ’ αυτιά και στο μυαλό της Τζέσικα (η Τίλντα Σουίντον είναι η επιλογή του Βιρασετάκουν, που για πρώτη φορά χρησιμοποιεί διεθνούς εμβέλειας ηθοποιό), μιας ερευνήτριας ορχιδεών που, στα αστικά όρια αλλά και, κυρίως, στο μεγαλείο της ζούγκλας της Κολομβίας, προσπαθεί να καταλάβει τι είναι ο ήχος που τη διαπερνά και γιατί τον ακούει – και μαζί της, σαν στιγμιαίο σοκ, κι εμείς.

Αν αυτό μοιάζει υπερβολικά συνοπτικό και εκκεντρικό ως περιγραφή της πλοκής της ταινίας, το σύνολο ξεπερνά παρασάγγας τα όρια του κοινού νου, συνδέοντας την ποίηση για τους μύκητες με τις ανθρώπινες ιστορίες που παγιδεύονται στις πέτρες, τα αρχαία οστά με, ναι, τους εξωγήινους.

Ο Βιρασετάκουν κάνει σινεμά εγκεφαλικό, φιλοσοφικό – αλλά είναι οι στιγμές χιούμορ που το κάνουν να ξεχωρίζει, να προσγειώνεται έξυπνα στα ανθρώπινα, ν’ αποκτά μια υπερβατικότητα περιπαικτική, σαν να έχει αφομοιώσει το νόημα της ζωής και του θανάτου και να μη νιώθει δέος, αλλά να το κοροϊδεύει και λιγάκι σαν καλό φίλο. Σαν να ξέρει ότι με το σινεμά του δεν μπορεί να παρουσιάσει τα πάντα, άρα τα παρουσιάζει ως κολάζ των ενστίκτων.

«Με κουράζουν οι μνήμες, γι’ αυτό δεν θέλω καμία καινούργια εμπειρία», λέει ο ένας από τους καθοριστικούς ανθρώπους που συναντά στην εξερεύνησή της η Τζέσικα, ο Ερνάν #2. Γιατί στην ιστορία του Βιρασετάκουν, οι μνήμες του ενός είναι οι μνήμες όλων, όλης της ανθρωπότητας, όλων των εποχών: ο χρόνος, η μνήμη και η συνείδηση είναι ένα συνεχές που διαπερνά γενιές ανθρώπων και συνεχίζει κάνοντας τα πιο συγκλονιστικά σημερινά βιώματα να μοιάζουν επιτέλους τόσο μικρής σημασίας. Γι’ αυτό και τα πανέμορφα πλάνα του, εσωτερικά αυστηρών κτιρίων στο Μεντεγίν, μουσείων, νοσοκομείων, ή εξωτερικά του πολύπλοκου φυσικού πλούτου του Αμαζονίου, δεν έχουν κανένα κοντινό: είναι όλα μεσαία και γενικά, φιγούρες μέσα σ’ ένα περιβάλλον που τις ξεπερνά, όπου το άτομο δεν είναι, δυτικότροπα, το σύμπαν, αλλά το σύμπαν είναι απείρως μεγαλύτερο από εμάς.

Ένα φιλμ που δεν ανήκει παρά στον Βιρασετάκουν και τους (λίγους αλλά τυχερούς) κοινωνούς του, διανύει έναν κύκλο, με μικρούς σταθμούς-βινιέτες, σε μια πορεία που προκαλεί αισθήσεις, αλλά δεν βγάζει νόημα παρά όταν ολοκληρωθεί, όταν κλείσει. Ξεκινώντας με μια σεκάνς δυνατή και (παραδόξως) βίαιη, αγκαλιάζοντας απόλυτα το μεταφυσικό χωρίς να το επιβάλλει και φτάνοντας νομοτελειακά στην, τόσο αντιπροσωπευτική του σκηνοθέτη, γόνιμη κοσμική σιωπή.

►ΑΒΑΝΑ, ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΖΙΩΤΖΙΟΣ, ΓΑΛΑΞΙΑΣ, ΕΛΛΗ

Κβο βάντις, Αϊντα; (Quo Vadis, Aida?, Βοσνία - Ερζεγοβίνη, Αυστρία, Ρουμανία, Ολλανδία, Γερμανία, Πολωνία, Γαλλία, Τουρκία, Νορβηγία, 2020, 101')

★★★☆☆

● Σκηνοθεσία: Τζασμίλα Ζμπάνιτς

● Ηθοποιοί: Γιάσνα Τζούρισιτς, Ιζουντίν Μπαϊρόβιτς, Μπόρις Ισάκοβιτς

Στην καρδιά του πολέμου Σερβίας - Βοσνίας, στη μικρή πόλη της Σρεμπρένιτσα, έχει διωχθεί όλος ο μουσουλμανικός πληθυσμός από τον χριστιανικό σερβικό (παρα)στρατό του Μλάντιτς. Εκεί, στο στρατόπεδο του ΟΗΕ, το μοναδικό σημείο που υπόσχεται ασφάλεια, προσπαθούν να μπουν χιλιάδες ξεσπιτωμένου, απειλούμενου κόσμου. Μέσα βρίσκεται η Άιντα: πρώην δασκάλα αγγλικών που τώρα δουλεύει για τους κυανόκρανους ως μεταφράστρια, διανύει μια πορεία αγωνίας και φρίκης – προσπαθεί να φέρει μέσα, στην «ασφάλεια», τον άντρα και τους δυο γιους της, για να μην αναγκαστούν να φύγουν με τους υπόλοιπους στο δάσος που κρύβει κινδύνους.

Με μια εξαιρετική αίσθηση του χρόνου που σώνεται, του πλήθους που συνωστίζεται ασφυκτικά, του σασπένς που αναπτύσσεται, έστω κι αν όλοι γνωρίζουν το… φινάλε αυτής της ιστορίας, με μια ερμηνεία από τη (Σέρβα, μάλιστα) Γιάσνα Τζούρισιτς που κόβει την ανάσα, τρέχοντας με την κάμερα στο χέρι και παρακολουθώντας την τραγωδία καθώς στήνεται, θυμίζοντας, με λιγότερο εστέτ τρόπο, την αμεσότητα ενός «Γιου του Σαούλ», η Ζμπάνιτς («Σαράγεβο σ’ αγαπώ») γράφει και σκηνοθετεί μια συγκλονιστική πολιτική ταινία, μια άξια υπενθύμιση της γενοκτονίας στη Σρεμπρένιτσα. Άξια επίσης, η ταινία πολυβραβεύτηκε (υποψήφια για Όσκαρ Διεθνούς Ταινίας, για BAFTA Σκηνοθεσίας και Ξενόγλωσσης Ταινίας, Βραβείο Κοινού και το Βραβείο Καλύτερης Ταινίας στο Φεστιβάλ Les Arcs, Βραβείο Κοινού στο Ρότερνταμ, Βραβείο Καλύτερης Διεθνούς Ταινίας στα Independent Spirit Awards, μεταξύ άλλων). Είναι μόνο ο επίλογός της, η επιστροφή της Άιντα στη σερβικής κατοχής πια, Σρεμπρένιτσα, τόσο χειριστικός, τόσο περιττά δεικτικός, που κόβει πόντους από τη δύναμη ολόκληρης της καταιγιστικής ιστορίας που προηγήθηκε.

►ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ, ΑΤΛΑΝΤΙΣ, ΔΑΝΑΟΣ, ΔΙΑΝΑ, ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟΣ, ΟΣΚΑΡ, ΣΠΟΡΤΙΓΚ, ΣΙΝΕ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ

Δεν υπάρχει κακό (Sheytan vojud nadarad / There Is no Evil, Γερμανία, Ιράν, Τσεχία, 2020, 151')

★★★½☆

● Σκηνοθεσία: Μοχάμαντ Ρασούλοφ

● Ηθοποιοί: Μοχάμαντ Σεντιγκιμέρ, Μπαράν Ρασούλοφ, Μαχτάμπ Σερβάτι

Ενας μεσήλικας άντρας περνά ένα εικοσιτετράωρο, απ’ όταν τελειώνει τη βάρδια του στη δουλειά ώσπου να ξαναπάει, με την οικογένειά του: τη φλύαρη, χαριτωμένη και χειριστική γυναίκα του, την ελαφρώς κακομαθημένη κόρη του. Ενας φαντάρος παθαίνει κρίση πανικού πριν από την αποστολή που είναι υποχρεωμένος να εκτελέσει. Ενας νεαρός άντρας ξεκλέβει τρεις μέρες άδεια από τον στρατό για να επισκεφθεί την αγαπημένη του. Τρεις ιστορίες αυστηρά δομημένες, ιστορίες αντρών με γυναικείο απόηχο, τρεις μικρές ταινίες, η καθεμιά με ένα υπέροχα ανατρεπτικό φινάλε, με σπουδαίους ηθοποιούς και μοναδική ευαισθησία, που παρουσιάζουν και, χωρίς να φωνάζουν, κατακρίνουν, το ιρανικό σωφρονιστικό σύστημα, τη θανατική ποινή και την απάνθρωπη ευθύνη της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας. Ο ακόμα υπό κατ’ οίκον περιορισμό Μοχάμαντ Ρασούλοφ τιμάται με τη Χρυσή Αρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου, όχι μόνο ως μια κίνηση πολιτική, αλλά κι επειδή με κάθε του ταινία μάς θυμίζει ποιο είναι το ανθρωποκεντρικό, ουσιώδες, στιβαρό ιρανικό σινεμά.

►ΑΣΤΥ

Γκαγκάριν (Gagarine, Γαλλία, 2020, 98')

★★★☆☆

● Σκηνοθεσία: Φανί Λιατάρ, Ζερεμί Τρουίλ

● Ηθοποιοί: Αλσενί Μπατιλί, Λίνα Κούντρι

Το συγκρότημα εργατικών πολυκατοικιών Γκαγκάριν (Γκαγκαρίν επί το γαλλικότερον) ιδρύθηκε στα προάστια του Παρισιού το 1963 από το γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Πανηγυρικά, όλο αισιοδοξία για το ανθρώπινο παρόν που έφτανε ώς το Διάστημα και για το μέλλον, την κορδέλα έκοψε αυτός ο Γιούρι Γκαγκάριν. Εξι δεκαετίες αργότερα, το Γκαγκαρίν καταρρέει, οι Αρχές θέλουν να το κατεδαφίσουν κι ο νεαρός συνονόματος του κοσμοναύτη, ο Γιούρι, προσγειωμένος σ’ ένα αφιλόξενο παρόν, κάνει ό,τι μπορεί, επισκευάζοντας λάμπες, καλωδιώσεις, ασανσέρ, για ν’ αποδείξει ότι το κτίριο μπορεί να επιβιώσει.

Στο σκηνοθετικό τους ντεμπούτο που επιλέχθηκε από το Φεστιβάλ Κανών 2020 (και που γυρίστηκε, πράγματι, στο Γκαγκάριν λίγο πριν κατεδαφιστεί), οι Λιατάρ και Τρουίλ ακροπατούν στο σκοινί που συνδέει το τεκμήριο, το κοινωνικό σινεμά και τον μαγικό ρεαλισμό – η ισορροπία τους άλλες φορές αποκαλύπτει έναν εκπληκτικό φαντασιακό κόσμο, άλλες φορές προχωρά αμήχανα ή ασύνδετα. Είναι, όμως, τόση η τρυφερότητά τους για τα χαμένα όνειρα, για την απομόνωση και την «γκετοποίηση» που πάει χέρι χέρι με την εφηβεία, για τους ηρωικούς, απέλπιδες αγώνες, που δεν μπορεί παρά να συγκινήσει και να παρασύρει στον… διαστημικό κόσμο της.

►ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ, ΑΝΔΟΡΑ, ΑΣΤΟΡ