«Το μελό είναι η καταστροφή του συναισθήματος»

Εδώ και λίγα χρόνια η Ζακλίν Λέντζου ήταν από τα αστέρια μικρού μήκους. Με κάθε της ταινία βρισκόταν σε ένα μεγάλο φεστιβάλ, με αποκορύφωμα το βραβείο στις Κάνες για την τόσο διάσημη «Εκτορας Μαλό: Η Τελευταία Μέρα της Χρονιάς». Και να που τώρα, στα 32 της χρόνια, με την πρώτη της ταινία μεγάλου μήκους, «Σελήνη, 66 Ερωτήσεις», με υπέρλαμπρες ερμηνείες από Σοφία Κόκκαλη, Λάζαρο Γεωργακόπουλο και Νικήτα Τσακίρογλου, βρέθηκε να κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα της στο περίοπτο διαγωνιστικό τμήμα «Encounters» του Φεστιβάλ Βερολίνου.

Φρέσκια και τολμηρή κινηματογραφικά, η ταινία αγκαλιάζει τον θεατή, τον εμπλέκει σε μια ιστορία μιας δύσκολης αγάπης. Η Αρτεμις αναγκάζεται να φροντίσει τον αποξενωμένο πατέρα της, Πάρη, που ξαφνικά, νέος και ωραίος, καταρρέει από σκλήρυνση κατά πλάκας. Τα δυο πρόσωπα θα προσπαθήσουν να αποκτήσουν επαφή και τρυφερότητα. Κι ένα μυστικό του πατέρα ίσως να είναι το κλειδί.

• Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία είναι συνήθως επείγουσα για τον δημιουργό, επενδύει πάνω της αισθητικά και προσωπικά. Να φανταστούμε το «Σελήνη, 66 ερωτήσεις» σαν μια αυτοβιογραφική, βιωματική σας κατάθεση;

Ο,τι και να κάνω, μικρού ή μεγάλου μήκους ταινία, σίγουρα εκπορεύεται από βιώματά μου. Εχω μια αρχή ως δημιουργός: ποτέ να μη γράφω για πράγματα που δεν ξέρω. Ετσι, ναι, τους ξέρω αυτούς τους ανθρώπους, την κοπέλα, τον πατέρα και όλη την οικογένεια. Το συγκεκριμένο βίωμά τους με έκανε κυρίως να θέλω πολύ να μελετήσω το θέμα της ανείπωτης αγάπης. Τις συνέπειες που έχει. Το τι συμβαίνει όταν κάποιος πιστεύει ότι δεν πρέπει να πει ότι αγαπά. Η όταν πιστεύει ότι δεν μπορεί, δεν του επιτρέπεται να αγαπά.

• Και το θέμα αποξένωσης πατέρα και κόρης;

Μεγάλωσα χωρίς πατέρα, οι γονείς μου χώρισαν όταν ήμουνα μικρή και η μητέρα μου με πήρε και με πήγε στη Θεσσαλονίκη. Ετσι ήταν πολύ κομβική για τη ζωή μου η έννοια του πατέρα, η απουσία του, η παρουσία του. Στο σχολείο με ρωτούσαν «Ποιος είναι ο μπαμπάς σου;» και ήξερα μόνο να πω το όνομά του, τη δουλειά του και το ότι ήταν καλός στη δουλειά του. Αυτό άνοιξε μέσα μου ένα μεγάλο κεφάλαιο: τι σημαίνει, τελικά, πραγματική σύνδεση, πραγματική συγγένεια; Δηλαδή, πλην του αίματος, σε ποιον ανοίγω τα πιο απόκρυφά μου κομμάτια;

• Το θέμα, πάντως, της ταινίας σταδιακά μετατοπίζεται από την αδυναμία επικοινωνίας στον ίδιο τον πατέρα κι ένα «μυστικό» του. Αυτό το δραματουργικό στοιχείο ήταν πρωταρχικό για σας; Η κάτι που ίσως έκανε την ιστορία πιο πλούσια και εντυπωσιακή;

Βασικό κομμάτι από την αρχή της ταινίας ήταν το τι σημαίνει στη ζωή μας το «ξέρω», το πόσο και πώς μπορούμε να γνωρίσουμε ένας τον άλλο. Ημουν, όμως, αποφασισμένη να διαχειριστούμε το θέμα του «μυστικού» του πατέρα όσο πιο διακριτικά γίνεται. Εχουν γίνει πολλές ταινίες για «αγνώστους» πατέρες, με σκοτεινά μυστικά. Αλλά πάντα ένιωθα ότι κάπως επιφανειακά θίγουν το θέμα. Προσπάθησα, και μακάρι να το κατάφερα, να δημιουργήσω μια εμπειρία για τον ίδιο τον θεατή. Γι’ αυτό και έκανα ένα είδος κολάζ, μια ταινία που δεν είχα ξαναδεί, άρα κι ένα πείραμα για μένα. Ηθελα να μπαίνουμε σταδιακά στην ιστορία, σταδιακά να βγαίνουν τα καινούργια ερωτήματα και επιστρώματα. Ετσι δεν είναι και η εμπειρία της ζωής; Δεν μου αρέσουν οι ταινίες που μέσα σε δυο ώρες έχουν γίνει και απαντηθεί τα πάντα και οι άνθρωποι έχουν προχωρήσει στη ζωή τους.

• Κάποιος άλλος σκηνοθέτης με ένα τέτοιο θέμα θα έκανε ένα δράμα με συγκρούσεις, αντιπαραθέσεις. Εσείς δεν δώσατε καν στους ήρωές σας την ευκολία του λόγου, ο άρρωστος πατέρας δεν μιλά εύκολα. Συγχρόνως σταθήκατε στην αλαφράδα της καθημερινότητάς τους. Γιατί;

Ηξερα από την πρώτη στιγμή πόσο εύκολο ήταν να γίνει μελό μια ταινία με έναν άνθρωπο που είναι 55 χρόνων και παραπληγικός. Η εικόνα και μόνο ενός τόσο νέου άνδρα σ’ αυτή την κατάσταση σου σπαράζει την καρδιά. Δεν ήθελα, όμως, να κάνω ένα βαρύ δράμα, ήθελα μια νέα προσέγγιση, ένα νέο είδος ταινίας, χωρίς βέβαια και να νομίζω ότι θα προχωρήσω την τέχνη, καμιά μεγαλομανία δεν είχα. Αλλά μου αρέσει πολύ η δουλειά μου. Να φτιάχνω πράγματα, να δοκιμάζω, με ενδιαφέρει πολύ η σχέση λέξης και εικόνας. Στα μικρά ημερολόγια της Αρτεμης έγραψα τα κειμενάκια... 250 φορές το καθένα.

• Πιστεύετε τελικά τόσο απόλυτα ότι τα προβλήματα στο σώμα οφείλονται σε παθογένεια της ψυχής;

Ναι. Μεγάλωσα αρκετά δύσκολα και έζησα πολύ δίπλα στη γιαγιά μου, μια γυναίκα που δεν μιλούσε ποτέ, αλλά όποτε ήταν φοβερά στενοχωρημένη, ρευόταν, ρευόταν. Μου είχε φανεί πολύ ενδιαφέρον. Μεγαλώνοντας συνάντησα τον κύριο, πάνω στον οποίο βάσισα τον Πάρη της ταινίας, είχε περίεργη συμπεριφορά, ήταν ιδιόρρυθμος, αλλά κι ένας κούκλος, 1,85 μέτρα, που έκανε σκι, έπαιζε μπάσκετ, ταξίδευε.

Και από τη μια στιγμή στην άλλη έπεσε σέκος! Και όλοι είμαστε στο «α, τι έγινε;» και όχι στο «γιατί έγινε;». Με αφορμή αυτά τα δυο πολύ κοντινά μου πρόσωπα προσπάθησα να καταλάβω. Ουσιαστικά βλέπω τον άνθρωπο σαν ένα σύνολο, δεν κάνω ένα διαχωρισμό του νοητικού, του πνευματικού και του σωματικού. Η αρρώστια έρχεται από τα μέσα προς τα έξω, έρχεται και παίρνει τη θέση σου γιατί δεν τα κατάφερες. Και σου λέει, «να ’μαι».

• Δεν θέλατε το μελό, αλλά στην τελευταία σκηνή της ταινίας έβαλα τα κλάματα.

Το συναίσθημα το εκτιμώ, το σέβομαι, το αγαπώ. Πορεύομαι με το συναίσθημα πάντα δίπλα μου. Το μελό είναι η καταστροφή του συναισθήματος. Ετσι ήθελα πολύ στο τέλος να μη μείνουμε στο ότι είδαμε, ίσως, μια έξυπνη, ενδιαφέρουσα και καινούργια ταινία. Ηθελα μια ταινία που να λειτουργεί σε όλα τα επίπεδα. Ελπίζω να τα κατάφερα.

• Είχα συνεχώς την αίσθηση ότι όλα, σενάριο, υποκριτική, φορμά της ταινίας ήταν δύσκολα.

Και η παραγωγή. Δεν είχα κανένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα. Μόνο το Κέντρο, την ΕΡΤ, το Ελληνογαλλικό Ταμείο και δικά μου χρήματα. Ολοι φαντάζονταν ότι με δεδομένο τα βραβεία μου, ακόμα και στις Κάνες, η πρώτη μου μεγάλη ταινία θα γινόταν με πολλά χρήματα. Στην αρχή ταράχτηκα όταν κατάλαβα ότι θα την κάνουμε με λιγότερα από τα μισά που είχαμε κανονίσει. Αλλά κι αυτή την απογοήτευση την είδα σαν ένα είδος βραβείου.

Εννοώ ότι δυστυχώς υπάρχει μια τάση για ομοιογένεια στην ευρωπαϊκή κινηματογραφία. Και το δικό μου σενάριο ήταν δύσκολο, ελάχιστοι το καταλάβαιναν. Ούτε εγώ μπορούσα να το εξηγήσω απόλυτα, έλεγα σε όλους ότι ήταν σαν χάρτης με τα εσώτερα της ψυχής μας... Αν ήταν, λοιπόν, ένα ρίσκο αυτή η ταινία ήταν γιατί δεν πατούσε σε καμία συνταγή.

• Δεν ήταν η καλύτερη απάντηση η επιλογή σας για Βερολίνο και οι κριτικές;

Δεν είμαι απλώς χαρούμενη. Πετάω. Δεν το πίστευα όταν άρχισαν να έρχονται οι πρώτες κριτικές, αλλά και τα μεμονωμένα μηνύματα από το εξωτερικό.

• Είστε τυχερή για αποδοχή στο Βερολίνο και άτυχη που πέσατε πάνω στο ψηφιακό φεστιβάλ.

Το δίπολο της φοβερής τύχης με τη φοβερή ατυχία, το ξέρω από μωρό, είναι αυτό που μου λέει και ο ψυχαναλυτής μου, ότι είμαι την ίδια στιγμή ευλογημένη και καταραμένη. Αλλά δεν θα σταθώ στο online κομμάτι του φεστιβάλ, περιμένω με χαρά το summer edition της Μπερλινάλε.