Στη ρουτίνα πολυτελείας του Ζούμπιν Μέτα

Το Ισραήλ είναι η μόνη χώρα της Εγγύς Ανατολής που διαθέτει μουσική ζωή αληθινά και αδιαπραγμάτευτα ευρωπαϊκού επιπέδου. Αυτό οφείλεται στην πολιτιστική αποσκευή των Ευρωπαίων Εβραίων που συνέρρευσαν στο νεοσύστατο σύγχρονο κράτος του Ισραήλ αρχικά το 1948 και, αργότερα, με τη διάλυση της ΕΣΣΔ (1991), αλλά και στις άρρηκτες διασυνδέσεις με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Η Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ ιδρύθηκε το 1936 ως Ορχήστρα της Παλαιστίνης και σήμερα αποτελεί το κορυφαίο συμφωνικό σύνολο της χώρας αυτής. Το περασμένο Σαββατοκύριακο εμφανίστηκε στο κρατικό Μέγαρο Μουσικής Αθηνών υπό τον Ζούμπιν Μέτα, εγκαινιάζοντας την καλλιτεχνική περίοδο 2016/17.

Για πολλοστή φορά τη μετάκληση κάλυψε η «γενναιόδωρη χορηγία Ελληνα του εξωτερικού ο οποίος επιθυμεί η δωρεά του να μένει ανώνυμη».

Οι εντυπώσεις που άφησαν οι δύο συναυλίες ήσαν γενικώς πολύ καλές: ο υψηλότατος επαγγελματισμός και ο αψεγάδιαστος, καλλιεργημένος ήχος των Ισραηλινών μουσικών χάρισαν καθαρή, ανόθευτη απόλαυση˙ από την άλλη, η διεύθυνση του 80χρονου Ινδού αρχιμουσικού ανέδιδε την αναμενόμενη γεύση «ρουτίνας πολυτελείας»: σωστή, προσεγμένη αλλά δίχως εκπλήξεις, δίχως υπερβάσεις, δίχως ρίσκα, δίχως εμβάθυνση…

Υπάρχει Σούμπερτ αδιάφορος;

Κοσμικό και καλλιτεχνικό γεγονός μαζί, η πρώτη συναυλία (17/9/2016) σήμανε γενικό προσκλητήριο για το ιστορικό κοινό του ΜΜΑ, που έδωσε μαζικά το «παρών», συμπεριλαμβανομένων του πρώην καλλιτεχνικού διευθυντή Ιωάννη Μάνου και μελών της οικογένειας Γλίξμπουργκ.

Ο αρχιμουσικός επέλεξε την εναλλακτική διάταξη των εγχόρδων (α’ και β’ βιολιά αντικριστά στα δύο άκρα, κοντραμπάσα πίσω αριστερά, τσέλα στη μέση) που ενισχύει την καθαρή προβολή των ηχοχρωματικών αντιθέσεων και τη διάφανη απόδοση της πυκνής συμφωνικής γραφής.

Η σύνθεση του προγράμματος ήταν έκδηλα άνιση. Πρώτο ακούστηκε το διακοσμητικό, αβαρές μελωδικό «Andante cantabile για τσέλο και ορχήστρα εγχόρδων» του Τσαϊκόφσκι, αυθεντική μεταγραφή μέρους κουαρτέτου.

Απολαμβάνοντας το μαλακό, μελωμένο παίξιμο των εξαίρετων Ισραηλινών μουσικών, συνειδητοποίησα, αίφνης, ότι η φίλτατη ΚΟΑ ουδέποτε αγγίζει το ρεπερτόριο της ορχήστρας εγχόρδων –να ήταν το μόνο!– αποκλείοντας πολλά και σημαντικά έργα...

Ακολούθησε το «Κομμάτι κοντσέρτου για τέσσερα κόρνα και ορχήστρα» (1849) του Σούμαν, σύνθεση πρωτοποριακή για την εποχή της, στην οποία ο συνθέτης αξιοποιεί στο μέγιστο τις τεχνικές δυνατότητες του πρόσφατα εξελιγμένου κόρνου.

Παρατεταγμένοι στα αριστερά του αρχιμουσικού ως συμπαγές κουαρτέτο, τέσσερις ικανότατοι κορνίστες απέδωσαν τη δεξιοτεχνική, καθαρόαιμα ρομαντική παρτιτούρα του Σούμαν με υπέροχα βελούδινο ήχο, τονική και ρυθμική ακρίβεια, ιδιαίτερα φροντισμένη φραστική και αβίαστο δέσιμο με το συμφωνικό σύνολο.

Η συναυλία ολοκληρώθηκε με τη «Συμφωνία αρ. 9, Μεγάλη» του Σούμπερτ. Πράττοντας έξυπνα, ο έμπειρος αρχιμουσικός συγκέντρωσε τα οκτώ ξύλινα πνευστά της ορχήστρας εμπρός του, σε ημικύκλιο γύρω από το πόντιουμ, υπογραμμίζοντας τον σχεδόν κοντσερτάντε χαρακτήρα της συμμετοχής τους, ενισχύοντας και εξισορροπώντας την προβολή τους επί του τεράστιου συνόλου των εγχόρδων.

Η εκτέλεση ήταν ακριβής, σαφής, με γενικώς ισορροπημένες δυναμικές, ωραία μίξη των ηχοχρωμάτων μεταξύ εγχόρδων και πνευστών, ευδιάκριτη προβολή της συμφωνικής γραφής.

Αυτά που έλειψαν, και που εύλογα προσμένει κανείς από ένα τέτοιου επιπέδου σύνολο, ήταν η ιδιαίτερη ποιότητα της λεπτομέρειας και το βάθος επεξεργασίας του ορχηστρικού ήχου (έμφαση στην αιχμηρότητα της φραστικής, εκλεπτύνσεις), η πνοή της συνολικής σύλληψης, το εύρος απόδοσης της μουσικής δραματουργίας, οι απογειωτικές εξάρσεις, οι παροξυσμικές κορυφώσεις, το περίσσευμα ψυχής, η ποιότητα και οι φωτοσκιάσεις του συναισθήματος.

Με εξαίρεση τις ουκ ολίγες θαυμάσιες σολιστικές συνεισφορές, όλα αποδόθηκαν «πολιτισμένα», «στρογγυλεμένα», εκ του ασφαλούς: ένθεν γενικώς αδιάφορα…

Το πληθωρικό σύμπαν του Ρίχαρντ Στράους

Η δεύτερη συναυλία (18/9/2016) ήταν ολοκληρωτικά αφιερωμένη στον Ρίχαρντ Στράους. Ξεκίνησε με τα άκρως βιρτουοζίστικα «Φαιδρά καμώματα του Τιλ Ουλενσπίγκελ» (1895), έργο στο οποίο οι έμπειροι Ισραηλινοί μουσικοί είχαν την ευκαιρία να λάμψουν ως σολίστες -εξαίρετος ο α’ κορνίστας Τζέιμς Μάντισον Κοξ!- αλλά και ως σύνολο, ιδιαίτερα το συναρπαστικά αθλητικής σβελτάδας σώμα των εγχόρδων.

Ακολούθησαν τα «Τέσσερα τελευταία τραγούδια» (1948). Υποστηριζόμενη κατάλληλα από τον αρχιμουσικό, η συμπαγής, μεγάλη, φωτεινή, μυώδης φωνή της βερντιανής Αμερικανίδας υψιφώνου Κριστίν Λούις θα μπορούσε κάλλιστα να προσφέρει μια ωραία, στρωτή, αιθέρια ερμηνεία.

Ομως όχι! Η συγκινησιακά αμέτοχη, διεκπεραιωτική, συχνά απλώς… βιαστική διεύθυνση του 80χρονου Μέτα υπονόμευσε εκφραστικά την ερμηνεία: ακύρωσε κάθε ενδεχόμενο ενδοσκόπησης και τρυφερότητας και αφαίρεσε από τη μουσική κάθε ευκαιρία (πολύ χρειαζούμενης) ανάσας.

Η βραδιά ολοκληρώθηκε θορυβωδώς και εξωστρεφώς με το κολοσσιαίων διαστάσεων συμφωνικό ποίημα «Η ζωή ενός ήρωα» (1898), μουσική αυτοπροσωπογραφία του συνθέτη.

Αληθινό μανιφέστο της απαράμιλλης ενορχηστρωτικής δεινότητας του 34χρονου Βαυαρού δημιουργού, το αρθρωτό, α λα soundtrack περιγραφικό έργο δόθηκε από τους μουσικούς με οίστρο και εγρήγορση. Εδώ, όπως και στα «Τέσσερα τελευταία τραγούδια», το αυτί αιχμαλώτισαν τα εκτενή, εκστατικά σόλι του εκφραστικότατου α’ βιολιού της ορχήστρας.

Ωστόσο, παρά τη μεθυστική υπερβολή των decibels και τις σταθερά αριστοτεχνικές σολιστικές συνεισφορές μεμονωμένων μουσικών, η γενικώς αδιαφοροποίητη διάπλαση των επιπέδων δυναμικής σε έγχορδα και πνευστά από τον αρχιμουσικό συχνά έπνιγε τα υφάδια της σύνθετης συμφωνικής αφήγησης.