Χολιγουντιανή «Αΐντα»

Φέτος η ΕΛΣ επέλεξε για πρώτη εμφάνισή της στο Ηρώδειο και για πολλοστή φορά στην ιστορία της τη βερντιανή «Αΐντα». Πρόκειται για όπερα εμβληματική που, γενικώς, έχει συσχετιστεί μονοδιάστατα και παρεξηγημένα με το λαϊκό υπερθέαμα με ευθύνη πρωτίστως των ίδιων των Ιταλών, οι οποίοι με αυτή και με τον πλέον πομπώδη τρόπο εγκαινίασαν στον 20ό αιώνα τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες στην Αρένα της Βερόνας (1913)˙ κι ας κυριαρχούν στο έργο ιδιωτικές σκηνές, κι ας πεθαίνουν οι εραστές θαμμένοι ζωντανοί…

Αντιληπτή η επιτακτική ανάγκη για εξασφαλισμένη απήχηση και γερές εισπράξεις, όμως η συρρίκνωση του ρεπερτορίου των φεστιβαλικών εμφανίσεων της ΕΛΣ σε ελάχιστους, «χολιγουντιανούς» τίτλους και την όπερα αδικεί γενικώς, και την ΕΛΣ ειδικά, και τους φιλόμουσους κουράζει για χάρη του ευρέος κοινού.

Παλιότερα η ΕΛΣ τολμούσε περισσότερο. Η παράσταση στο κατάμεστο ρωμαϊκό ωδείο άφησε συνολικώς άνισες, σκηνικά μέτριες αλλά μουσικά ασυνήθιστα καλές εντυπώσεις (10/6/2016). Σημειωτέον ότι, παρά τη δεινή οικονομική κρίση, και οι τέσσερις παραστάσεις έχουν ήδη ξεπουλήσει!

Η νέα παραγωγή προέρχεται από το φεστιβάλ όπερας της ιταλικής Ταορμίνας. Σκηνοθεσία, σκηνικά και φωτισμοί έφεραν την υπογραφή του Ιταλού σκηνοθέτη Ενρίκο Καστιλιόνε, ο οποίος συνδύασε μάλλον ανέμπνευστα και κοινότοπα τη σύγχρονη τεχνολογία των προβολών με την ψευδοϊστορική, αιγυπτιακή εικονογραφία του έργου.

Μοναδικό σκηνικό ήταν ένα τεράστιο, πυραμιδωτό, αξονικής διάταξης κλιμακοστάσιο, που καταλάμβανε πλήρως την άβολα ρηχή σκηνή, φτάνοντας ώς την τάφρο της ορχήστρας. Πίσω, στον τοίχο του Ηρωδείου εναλλάσσονταν προβολές με κολάζ αιγυπτιακής θεματικής αποτελούμενα από σπαράγματα τοιχογραφιών και επιγραφών με ιερογλυφικά, διακοσμητικά μοτίβα, κοσμήματα κ.λπ.

Παρ’ ότι ο σχεδιασμός των προβολών ταίριαζε στη γεωμετρία του τοίχου της σκηνής, οι κορεσμένοι χρωματισμοί και η καταφανώς προσχηματική σύνθεση των κολάζ προσέδιδαν στο όλο αίσθηση ευτέλειας.

Επιπλέον, το σκηνικό αυτό υπήρξε καταφανώς περιοριστικό για την ούτως ή άλλως συμβατική κίνηση των μονωδών, ακόμη περισσότερο για το ξετύλιγμα της σκηνής του θριάμβου και ολέθριο για την κίνηση μπαλέτου, που ο χορογράφος Φώτης Διαμαντόπουλος περιόρισε σε ένα είδος… aerobic. Συμβατικά, μέτριου σχεδιασμού, ενίοτε άτολμα ήταν τα κοστούμια της Σόνιας Καμαράτα.

Μουσικά, η παράσταση υπό τη διεύθυνση του Μύρωνα Μιχαηλίδη ήταν σαφώς καλή. Η διανομή ήταν ασυνήθιστα ομοιογενής και φωνητικά ισορροπημένη, με εξαίρεση τον καταφανώς υποτονικό φαραώ του Δημήτρη Κασιούμη. Αντιμέτωπη με έναν ρόλο κατά τι ανώτερο των δυνατοτήτων της, η Τσέλια Κοστέα επιστράτευσε αφειδώλευτα όλα τα αποθέματα της πλούσιας, υγιούς, φωτεινής φωνής της και ενσάρκωσε με φροντισμένο, καλαίσθητο τραγούδι μια χυμώδη, γεμάτη πάθος πριγκίπισσα της Αιθιοπίας.

Ως αντίζηλο είχε απέναντί της την ακατέργαστης εξωστρέφειας Αμνέριδα της Γαλλορωσίδας μεσοφώνου Ελενα Γκαμπούρι, η οποία αξιοποίησε τη ρωμαλέα, (ακόμη) υγιή φωνή της σε στιβαρό, τραχύ, ανενδοίαστα βεριστικού στίγματος τραγούδι με υπερτονισμένες στηθαίες νότες.

Οι δυο τους διεκδίκησαν λυσσαλέα τον στεντόρειο, σκηνικά επιβλητικό Ρανταμές του έμπειρου Ιταλού τενόρου Βάλτερ Φρακάρο. Το ορμητικό, διαπεραστικό, ορθοτονικά ασφαλές, γενικώς φροντισμένης φραστικής τραγούδι του λειτούργησε ως ανθεκτικός άξονας στα ντουέτα και προβλήθηκε άνετα στις σκηνές ηρωικών τόνων.

Οι τρεις τους πρόσφεραν ουκ ολίγες στιγμές ωραίου, συναρπαστικού τραγουδιού, φορτισμένου γενναιόδωρα με ντεσιμπέλ, διαποτισμένου με αδρεναλίνη, ενώ ταυτόχρονα οι δυνατές φωνές τους περνούσαν άνετα πάνω από την ορχήστρα. Το πρωταγωνιστικό τρίο συμπλήρωσαν καλά και ισορροπημένα ο ρωμαλέος, επιβλητικός Ράμφις του βαθύφωνου Τάσου Αποστόλου (σήμερα, ένας εν δυνάμει «Μπόρις» ή «Κυανοπώγων» για την ΕΛΣ!) και ο επίσης βεριστικού στίγματος Αμονάσρο του βαρύτονου Αρη Αργύρη.

Ως ιέρεια διακρίθηκε η υψίφωνος Λένια Ζαφειροπούλου. Καλά τραγούδησε η Χορωδία της ΕΛΣ. Διευθύνοντας δυναμικά την ορχήστρα και με αδιάλειπτη φροντίδα για τους μονωδούς, ο αρχιμουσικός Μύρων Μιχαηλίδης διέπλασε ένα σφριγηλό, παλλόμενο από ζωντάνια ακρόαμα, αρθρωμένο με καίριους χρονισμούς και ελεγχόμενες, καλοζυγιασμένες κορυφώσεις.

Μεταφράζοντας τον Κάφκα σε όπερα

Στις 15/5/2016 παρουσιάστηκε στο φουαγέ της ΕΛΣ για πρώτη φορά ενώπιον κοινού η όπερα δωματίου σε τέσσερις εικόνες του Χάρη Βρόντου «Η μεταμόρφωση» (2013-14). Την παράσταση διηύθυνε ο Μιχάλης Παπαπέτρου.

Το έργο, μια τυπική Literatureoper, βασίζεται σε λιμπρέτο του συνθέτη, αντλημένο από την ομότιτλη νουβέλα του Φραντς Κάφκα και διαθέτει σαφές ιδεολογικό πρόσημο. Είναι γραμμένο για έξι μονωδούς και ενόργανη συνοδεία από τρία πνευστά (κλαρινέτο, φαγκότο, όμποε) και πιάνο. Πρόκειται για τη δεύτερη –μετά την ακόμη απαρουσίαστη «Δίκη» (2003-07)– καφκική όπερα του Βρόντου.

Γειωμένη στα μουσικά ιδιώματα του κεντροευρωπαϊκού μεσοπολεμικού μοντερνισμού, στο συγκεκριμένο έργο η γραφή του διαθέτει ασκητική λιτότητα και εκφραστική οικονομία. Το έργο ρέει με όχημα την αυστηρά στιλιζαρισμένη, μελοποιημένη, συλλαβική απαγγελία του λόγου, που μεταπίπτει σποραδικά σε τραγούδι και υποστηρίζεται από τη συνοδεία των τεσσάρων οργάνων σε διάφορους συνδυασμούς.

Γενικώς η μουσική δραματουργία λειτουργεί ανεμπόδιστα και με βάση την παραδοσιακή αρμονία. Παρ’ ότι αντίστοιχη θεατρικού αναλογίου, η ωριαίας διάρκειας παρουσίαση άφησε θετικές, ενδιαφέρουσες εντυπώσεις.

Ωστόσο, δημιουργήματα τέτοιων λεπτών ισορροπιών απαιτούν ασυζητητί καλά υποστηριγμένο, πλήρες σκηνικό ανέβασμα, πιο επεξεργασμένη και κυρίως πιο θεατρική εκτέλεση, προκειμένου να αποδώσουν το πλήρες μουσικοθεατρικό δυναμικό τους.