Ελληνική γιορτή για τα έγχορδα

Είκοσι χρόνια αδιάλειπτης καλλιτεχνικής δράσης συμπλήρωσε εφέτος το κουαρτέτο εγχόρδων L’ anima, γεγονός που το καθιστά ένα από τα μακροβιότερα και, ενδεχομένως, το μόνο αληθινά ενεργό εν Ελλάδι σήμερα. Στη τωρινή του σύνθεση αποτελείται από τις βιολονίστριες Στέλλα Τσάνη και Μπρουνίλντα-Ευγενία Μάλο, τον βιολίστα Ηλία Σδούκο και την τσελίστρια Λευκή Κολοβού.

Κατά τις τέσσερις Κυριακές του Φεβρουαρίου, στην υπόγεια αίθουσα του Beton, οι L’ anima σε συνεργασία και με άλλους μουσικούς έδωσαν ισάριθμες συναυλίες με πλούσιο, ενδιαφέρον πρόγραμμα που περιλάμβανε 19 έργα μουσικής δωματίου παλαιότερων και νέων Ελλήνων συνθετών. Αρκετά έργα ακούστηκαν σε πρώτες παγκόσμιες εκτελέσεις. Ο κύκλος ήταν συνολικά αφιερωμένος στον βιολιστή, σολίστα και δάσκαλο Τάτση Αποστολίδη (1928-2009).

Στις 21/2/2016 ακούσαμε πρώτο το «Κουαρτέτο» (2003) του Κώστα Κλάββα, που, όπως ο Γιάννης Κωνσταντινίδης, υπήρξε συνθέτης με δύο όψεις: έγινε ευρύτερα γνωστός από την παρουσία του στον χώρο του ελαφρού τραγουδιού και της μουσικής για τον κινηματογράφο της δεκαετίας του ΄60, αλλά δημιούργησε και αρκετά έργα σοβαρής μουσικής.

Στο εσωστρεφές, άριστα παιγμένο κουαρτέτο του εναλλάχθηκαν ευανάγνωστες καταβολές/αναφορές στους μεγάλους του μεσοπολεμικού μοντερνισμού (Μπάρτοκ, Στραβίνσκι) αλλά και στα τροπικά ακούσματα του βυζαντινού μέλους.

Ακολούθησε το σύντομο «Κουαρτέτο αρ. 4, BlackLand, homage a N.S.» (2015) της Μαρίας-Χριστίνας Κριθαρά, έργο χαμηλών τόνων αφιερωμένο στον Νίκο Σκαλκώτα, με γραφή διάφανη, αποσπασματική φραστική και ευαίσθητο χειρισμό των ηχοχρωμάτων. Η συναυλία ολοκληρώθηκε με το «Κουαρτέτο αρ. 3» (1935) του Νίκου Σκαλκώτα. Οι L’ anima πρόσφεραν μια σε βάθος επεξεργασμένη ανάγνωση.

Κυριάρχησαν το νηφάλιο ξετύλιγμα της φραστικής, η ακρίβεια και σαφήνεια της παραγραφοποίησης και της συνολικής διάπλασης του ηχητικού τοπίου, η ιδιαίτερη φροντίδα και ευαισθησία στην απόδοση των διαθέσεων της μουσικής, το εντυπωσιακού εύρους φάσμα έκφρασης.

Απολύτως ευπρόσδεκτο ήταν το γεγονός ότι τα σκαλκωτικά κουαρτέτα περνούν πλέον και σε άλλα χέρια, έπειτα από αυτά των μουσικών του Νέου Ελληνικού Κουαρτέτου που πρώτοι τα παρουσίασαν στη σύγχρονη εποχή και –άθλος και μείζων προσφορά!- τα ηχογράφησαν.

Στις 28/2/2016 η βραδιά ξεκίνησε με το σύντομο «Κουαρτέτο αρ. 4» (1985) του Σάββα Ζάννα, αφιερωμένο στον Τάτση Αποστολίδη. Από το αβίαστο, στοχαστικό παίξιμο των L’ anima αναδύθηκαν για μια ακόμη φορά οι απόηχοι των «μοντέρνων» γονιδίων του Μπάρτοκ συνδυασμένοι με στιγμές εσωστρεφούς, μεσογειακού λυρισμού. Ακολούθησαν οι πολυστιλιστικού στίγματος «Παραλλαγές σε ένα θέμα του Περικλή Κούκου» (2016) του Κωνσταντίνου Γρηγορίου.

Εδώ το αρχικό θέμα περνά από ποικίλες μεταμορφώσεις, παίζοντας με ύφος στροφικού τραγουδιού ή soundtrack, με στοιχεία τζαζ αλλά και με εθνικοσχολικές αποχρώσεις, υφιστάμενο μινιμαλιστικές μεταπλάσεις, μεταμφιέσεις αλά Μπάρτοκ ή αλά Σοστακόβιτς. Το μέρος του πιάνου ερμήνευσε ο Δημήτρης Κούκος.

Το πρώτο μέρος ολοκληρώθηκε με τη σύνθεση «Point of no return» (2008) του Γιώργου Κουμεντάκη, εμπνευσμένη από ηχογραφήσεις της ρεμπέτισσας Μαρίκας Παπαγκίκα (1890-1943), γραμμένη αρχικά ως παραγγελία του κουαρτέτου Kronos, που την παρουσίασε ζωντανά σε α΄ παγκόσμια εκτέλεση στην Αθήνα (Παλλάς, 20/10/2008).

Στον πολύ μικρότερο χώρο του Beton παίχτηκε, βεβαίως, με φυσικό ήχο, προσδίδοντας στην ακρόαση συγκινητικά ιδιωτική διάσταση, χαρακτηριστικό στο οποίο συνέβαλε τα μέγιστα η φροντισμένη, ελεγχόμενα χαμηλόφωνη, εκστατικών τόνων εκτέλεση και η αψεγάδιαστα ορθοτονική απόδοση της επιτηδευμένα μελισματικής γραφής με τις αναφορές στον αμανέ. Το δεύτερο μέρος της συναυλίας ξεκίνησε με το «Κουαρτέτο αρ. 1» (1959) του Θόδωρου Αντωνίου.

Το έργο τού τότε 24χρονου συνθέτη ηχεί ως χαμένος κρίκος της ελληνικής μουσικής των μεταπολεμικών χρόνων: πατά στον κατεστημένο εθνικοσχολικό φολκλορισμό και, ταυτόχρονα, στρέφεται στον μοντερνισμό, ασπαζόμενο το επιτακτικά εκσυγχρονιστικό ρεύμα της εποχής.

Οι L’ anima, που το πρωτοπαρουσίασαν ζωντανά το 2013 και το ηχογράφησαν, έδωσαν μιαν ακόμη φροντισμένη ανάγνωση, που στήριξε άριστα τον μεταιχμιακό χαρακτήρα και το πληθωρικό, στιλιστικά φυγοκεντρικό στίγμα της γραφής. Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με «Τέσσερα τραγούδια σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη για κουιντέτο με πιάνο και υψίφωνο» από τον κύκλο «Κόσμος ο μικρός, ο Μέγας!» (2011) του Γιώργου Κουρουπού.

Κομμάτια με χαρακτήρα στροφικών τραγουδιών που συνδυάζουν/παρωδούν πλήθος αναφορών και, ταυτόχρονα, φλερτάρουν τη ατζιδαδική γραφή, δόθηκαν από τη μεσόφωνο Μάιρα Μηλολιδάκη με ευαισθησία και μουσικότητα.

Στο πιάνο συμμετείχε ο Τίτος Γουβέλης. Ως συμπλήρωμα στον τετραμερή κύκλο συναυλιών, οι L’ anima πρόσφεραν το δεύτερο μέρος από το «Κουαρτέτο αρ.14, Ο θάνατος και η κόρη» του Σούμπερτ, αφιερωμένο και πάλι στον Τάτση Αποστολίδη.

Γενικώς, τα κουαρτέτα παίχτηκαν με τεχνική άνεση και υπερχειλίζουσα ζωντάνια, ενώ στα ειδικών απαιτήσεων έργα, όπως το «Point of no return» του Κουμεντάκη και το «Κουαρτέτο αρ.3» του Σκαλκώτα, οι εκτελέσεις διέθεταν πρόσθετο εκφραστικό βάθος και καλλιεργημένο ήχο.

Συνολικά, οι τέσσερις συναυλίες άφησαν μια αίσθηση περιπετειώδους, απαιτητικού, φορτισμένου ταξιδιού στην εν πολλοίς άγνωστη ενδοχώρα της ελληνικής μουσικής δωματίου για κουαρτέτο εγχόρδων.

Η εμπειρία άφησε δυνατό, ανθεκτικό αποτύπωμα: χαρτογράφησε αντιπροσωπευτικά την εγχώρια παρουσία στο πολύ ιδιαίτερο –και ιδιωτικό- αυτό πεδίο έκφρασης, ξαναθύμισε τη σκόρπια, γενικώς δυσπρόσιτη δισκογραφία της (BIS, Lyra, Naxos, Subways κ.λπ.) και δημιούργησε ενδιαφέρον για περισσότερα.