ΚΟΑ και πάλι ΚΟΑ!

Συνεχίζοντας τη… ρωσική της καλλιτεχνική περίοδο, στις 27/2/2025, η ΚΟΑ έδωσε μια πάρα πολύ καλή συναυλία στο κρατικό Μέγαρο Μουσικής στο πλαίσιο του «έτους Σοστακόβιτς». Σολίστας ήταν ο γνωστός στους Αθηναίους, κοσμοπολίτης Ρωσοβέλγος βιολονίστας Βαντίμ Ρέπιν. Διηύθυνε ο Πολωνός αρχιμουσικός Μιχάλ Νεστέροβιτς (Michał Nesterowicz). Η συναυλία ξεκίνησε με το «Κοντσέρτο για βιολί αρ.1» (1948/49-1955) που συνέθεσε ο Σοστακόβιτς στην αποπνικτική σκιά της ζντανοφικής ντιρεκτίβας, ένθεν και αυτό παρέμεινε άπαιχτο μέχρι τον θάνατο του Στάλιν. Το έργο πρωτοερμήνευσε το 1955 ο Οϊστραχ στο Λένινγκραντ και το 1956 το πρωτοηχογράφησε με τον Μητρόπουλο στις ΗΠΑ. Ο 53χρονος Ρέπιν διέπλασε μιαν υψηλής μουσικότητας, αριστοτεχνικά τελειοθηρική ανάγνωση, με ασφαλή, στιβαρό, μεστό ήχο –παίζει σε βιολί Στραντιβάριους– και λαμπερή δεξιοτεχνία την οποία, όμως, ουδέποτε προέβαλε ως αυτοσκοπό, ερήμην της μουσικής. Το υπερεκτεθειμένο, ληθαργικά πένθιμο «Νυχτερινό» παίχτηκε αψεγάδιαστα, με κατανυκτική εσωτερικότητα, το γκροτέσκο «Σκέρτσο» δόθηκε μοχθηρά, με αγχωτικά τεταμένη αιχμηρότητα, ενώ στη διάσημη «Πασακάλια» η εκτενής καντέντσα πρόβαλε εκρηκτικά φορτισμένη από συσσωρευόμενη ένταση. Οσο για την καταληκτική «Burlesque», αυτή παίχτηκε με υπεράνθρωπη ευκρίνεια και συναρπαστικά αύξουσα ταχύτητα για να καταλήξει –συμπράττουσας της ΚΟΑ σε άκρα εγρήγορση– σε μια εκρηκτική κορύφωση. Η συναυλία ολοκληρώθηκε με τη «Συμφωνία αρ.2» (1906) του Ραχμάνινοφ στην καθιερωμένη, πλήρη, ωριαίας –φευ!– διάρκειας εκδοχή. Ο 51χρονος Πολωνός αρχιμουσικός διέπλασε μιαν ιδιαίτερα φροντισμένη ανάγνωση επιδιώκοντας να αμβλύνει κάπως την κόπωση της πρόσληψης από την ανυπόφορα πλατειάζουσα, φλύαρη και επαναλαμβανόμενη σε λούπες μουσική δραματουργία. Οργάνωσε έξυπνα την οριζόντια εκδίπλωση του συντακτικού, φρόντισε –κατά το δυνατόν– τη διαφάνεια της συχνά «μπουκωμένης» συμφωνικής γραφής, ανέδειξε με αμεσότητα τις χυμώδεις, «χολιγουντιανές» αναδύσεις της μελωδίας.

Ενα διασκεδαστικό «Ταξίδι στο κέντρο της μουσικής»

Στις 7/3/2025, στην ίδια αίθουσα η ΚΟΑ παρουσίασε ένα ακόμη –θα το πούμε έτσι– εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο πλαίσιο της δημοφιλούς διοργάνωσης «Ταξίδι στο κέντρο της μουσικής». Παρ’ ότι όλοι γνωρίζουμε αντίστοιχα, παλιά και νέα, τέτοια προηγούμενα στη Δύση (Μπέρνσταϊν, Πρεβέν, Ρατλ κ.λπ.), επί ελληνικού εδάφους αυτός είναι ο πρώτος μορφωτικός θεσμός –και μπράβο του!– που αποσκοπεί εκλαϊκευμένα αλλά με φροντίδα να πλαισιώσει τη μουσική με τα εννοιολογικά και κοινωνικοπολιτικά της συμφραζόμενα. Οπως στις προηγούμενες διοργανώσεις, πρωταγωνιστές ήσαν ο πιανίστας, παραγωγός μουσικολογικών εκπομπών, Χρίστος Παπαγεωργίου, η πασίγνωστη καθηγήτρια Ιστορίας του ΕΚΠΑ, Μαρία Ευθυμίου, και ο καλλιτεχνικός διευθυντής της ΚΟΑ, αρχιμουσικός Λουκάς Καρυτινός. Συμμετείχε –δίχως αναφορά στο έντυπο πρόγραμμα– η πολυμελής Μπάντα της Αεροπορίας. Η αίθουσα ήταν κατάμεστη από κοινό διαφορετικό αυτού που προσέρχεται στις τακτικές, αμιγώς μουσικές συναυλίες, ενώ η προσήλωση και οι υπερενθουσιώδεις αντιδράσεις έδειξαν ότι το στίγμα της συγκεκριμένης παρουσίασης είχε ασυζητητί υψηλή απήχηση.

Οι εντυπώσεις που αποκομίσαμε από την τρίωρης διάρκειας παρουσίαση ήσαν καλές. Ωστόσο θα μπορούσε κανείς να επισημάνει όχι λίγα και, κυρίως, μια εμμονή στο να κρατηθεί ο λόγος υπερβολικά ανάλαφρος και με χιούμορ, ενώ η διασύνδεση με τα γενεσιουργά συμφραζόμενα της μουσικής παρέμενε αποστειρωμένη, δίχως ανησυχητικές ή δυσάρεστες αιχμές που, όμως, θα έστρεφαν το όλο σε «πιο βαθιά νερά». Π.χ. επισημάνθηκε η ειδοποιός μελαγχολία της μουσικής του βραχύβιου Σούμπερτ δίχως, τελικά, να δοθούν (κάποιες από τις προφανείς, γνωστές) εξηγήσεις. Το όλο εξαντλήθηκε στα εμβατήρια ως εμβατήρια, με ανεξήγητη έμφαση σ’ αυτά του αγγλόφωνου χώρου: Αρνολντ, Ελγκαρ, Σούζα. Ενώ υπογραμμίστηκε η παρουσία του εμβατηρίου στην όπερα (Μπερλιόζ, Βάγκνερ, Μάιερμπεερ, Βέρντι), παρακάμφθηκε πλήρως η βαρύνουσα «χρήση» του στο πλαίσιο της συμφωνικής δραματουργίας. Τι είναι το «Πένθιμο εμβατήριο» της μπετοβενικής «Ηρωικής»; Γιατί ολόκληρο το πρώτο μέρος της «Τρίτης» του Μάλερ εκδιπλώνεται σε εμβατηριακό ρυθμό; Τι (επι)σημαίνουν με συγκαλυμμένο τρόπο τα εμβατήρια στις Συμφωνίες του Σοστακόβιτς; Πώς συσχετίστηκαν τα εμβατήρια με τις εθνικές ταυτότητες σε έργα όπως π.χ. το «Ρόντο α λα Τούρκα» του Μότσαρτ, το «Τούρκικο εμβατήριο» του Μπετόβεν, το «Σλάβικο εμβατήριο» του Τσαϊκόφσκι ή η «Φινλανδία» του Σιμπέλιους; Ασφαλώς και δεν χωράνε όλα σε ένα τρίωρο. Κι ούτε είναι απαραίτητο να παιχτούν ολόκληρα κομμάτια. Από την άλλη, μια εμπνευσμένη πρόταση προσμένει ολοκλήρωση…