Είναι όλα, εν σπέρματι, εκεί: η σπουδαία φωνή, η ακαταπόνητη μελέτη, οι άνθρωποι που πίστεψαν στο ασχημόπαπο και όσοι τη λοιδόρησαν, οι μεγάλες δυσκολίες αλλά και η τρομερή βούληση για την υπέρβασή τους. Πού; Στα πρώτα βήματα της Μαρίας Κάλλας στη μουσική, όταν ξεκινά τις σπουδές της στο Εθνικό Ωδείο, με πολλές δυσκολίες. Ηταν το 1937 και η 14χρονη Μαρία Αννα Σοφία Καικιλία Καλογεροπούλου, όπως ήταν το πραγματικό της όνομα, δεύτερη κόρη φτωχών μεταναστών στις ΗΠΑ, είχε μόλις επαναπατριστεί με τη μητέρα και την αδελφή της.
Το ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Tα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας» φωτίζει την περίοδο της προσωπικής και καλλιτεχνικής της ενηλικίωσης στην Αθήνα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, από το 1937 έως το 1945 που φεύγει για τη Ν. Υόρκη, καθώς και τα χρόνια μετά το 1957, όταν η παγκόσμια πλέον ντίβα επανασυνδέεται με την Ελλάδα.
Πρεμιέρα
Κάνει παγκόσμια πρεμιέρα αύριο, Σάββατο 2 Δεκεμβρίου, την ημέρα δηλαδή που συμπληρώνονται ακριβώς 100 χρόνια από τη γέννησή της, με μια προβολή στη Λυρική Σκηνή από όπου ξεκίνησε η ιλιγγιώδης καριέρα της. Ως «Μαίρη» πρωτοσυστήνεται η Καλογεροπούλου το 1937 στους συμμαθητές της στο Εθνικό Ωδείο, ως «Μαριάννα» υπογράφει στο πρώτο της συμβόλαιο με τη νεοσύστατη τότε Λυρική Σκηνή το 1940, ως Μαρία Κάλλας γίνεται διάσημη στα πέρατα του κόσμου.
«Οταν τραγουδώ δεν ακούγεται μόνο η φωνή μου γιατί σε αυτό το όργανο κρύβεται όλη μου η ψυχή», διαβάζουμε στην έκθεση της Λυρικής από τη συλλογή Πυρομάλλη που φιλοξενείται στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Στο ντοκιμαντέρ μαθαίνουμε τι μπορεί να φωλιάζει στην ψυχή που μετέτρεψε τα εμπόδια σε εφαλτήρια: καθώς είχε μεγάλη μυωπία μάθαινε όλες τις όπερες απέξω – και όχι μόνο τον δικό της ρόλο, για να μην έχει ανάγκη να παίρνει ατάκα από τον μαέστρο, τον οποίο ήταν αδύνατον να δει χωρίς γυαλιά. Την περιφρονούσαν για το σωματικό της βάρος. Στα φθαρμένα ενδύματα αποτυπωνόταν η φτώχεια της. Η οικογένειά της την έκανε να νιώθει ανεπιθύμητη. Η καθοριστική εμπειρία της Κατοχής. Η κατηγορία για συνεργασία με τις κατοχικές δυνάμεις, όταν ολόκληρη η Λυρική, 120 άτομα υποχρεώνονταν να δίνουν παραστάσεις, διαφορετικά θα πήγαιναν φυλακή. Και ανάμεσα σε τεκμήρια και μαρτυρίες, ντοκουμέντα που αποκαλύπτονται για πρώτη φορά, ζωντανεύει η οκταετία μιας γυναίκας στην Αθήνα, αποδεικνύοντας ότι στα δύσκολα χρόνια που έζησε εδώ, μπήκαν οι βάσεις για τη μετέπειτα καλλιτεχνική της πορεία.
Για αυτά τα άγνωστα και πολύ καθοριστικά χρόνια μιλήσαμε με τον Βασίλη Λούρα, καλλιτεχνικό σύμβουλο Προγραμματισμού και Επικοινωνίας της ΕΛΣ, που είχε την ιδέα και έκανε δύο χρόνια έρευνα για το ντοκιμαντέρ, ζητώντας του να μας πει τι ήταν εκείνο που εντυπωσίασε τον ίδιο σε αυτή την πορεία: «Είδαμε την τρομακτική εσωτερική δύναμη που είχε αυτή η γυναίκα να αντιμετωπίσει όλες τις δυσκολίες που συνάντησε στη ζωή της. Τον πόλεμο, το οικογενειακό και κοινωνικό της περιβάλλον, τα φυσικά της χαρακτηριστικά... Δεν γεννήθηκε σταρ, έφτιαξε τον εαυτό της για να γίνει σταρ. Βρήκε τη δύναμη να ξεπεράσει τα εμπόδια με απίστευτο τρόπο. Από μικρή μπορούσε να αντεπεξέρχεται σε κάθε δυσκολία, είχε μια εσωτερική δύναμη που την έσπρωχνε και την καθοδηγούσε, ενώ είχε τους πάντες εναντίον της, την οικογένειά της, τους συναδέλφους της. Και μάλιστα στην κόλαση της Κατοχής και της πείνας όχι μόνο έκανε συγκλονιστικές σπουδές δίπλα στην Ελβίρα ντε Ιδάλγκο, αλλά κατάφερε να αποκτήσει πολύτιμη σκηνική εμπειρία με τις παραστάσεις που έδωσε στην Εθνική Λυρική Σκηνή – ακόμα και σε αυτοσχέδια θέατρα, όπως το θερινό της πλατείας Κλαυθμώνος. Είναι σημαντικό για μένα και τον σκηνοθέτη Μιχάλη Ασθενίδη, που μαζί κάναμε αυτή την ταινία, ότι επιχειρήσαμε να ενώσουμε όλες τις ψηφίδες από την άγνωστη αυτή περίοδο της ζωής της και μπορέσαμε να αφηγηθούμε αυτή την ιστορία για να καταλάβουμε τις δυσκολίες που αντιμετώπισε και την τρομερή δύναμη που είχε να τις ξεπεράσει. Στα χρόνια εκείνα ήταν πολύ συχνά στόχος επίθεσης, αλλά ήταν τόσο στοχοπροσηλωμένη στις σπουδές της στο τραγούδι και είχε μια εσωτερική δύναμη που την έκανε να φτάσει, στη συνέχεια, σε μια κορυφή που κανείς ποτέ δεν έχει πατήσει. Εντελώς αστήριχτες ήταν οι κατηγορίες για συνεργασία με τις κατοχικές αρχές, αφού αυτές όριζαν τις διοικήσεις και το πρόγραμμα των κρατικών θεάτρων και ως εκ τούτου οι εργαζόμενοι δεν είχαν τη δυνατότητα να αρνηθούν. Η εξέλιξή της ήταν ιλιγγιώδης και γι’ αυτό τη φθονούσαν και ήταν η μόνη που κατηγόρησαν ότι συνεργάστηκε επειδή τραγουδούσε σε εκδηλώσεις των κατοχικών αρχών, ενώ ήταν δεκάδες οι συντελεστές των παραστάσεων. Ολη αυτή η επιθετική συμπεριφορά αναπαράχθηκε και το 1957 που επιστρέφει ως παγκόσμια πλέον σταρ για να τραγουδήσει στο Ηρώδειο και δέχεται μια φοβερή επίθεση από το συγκρότημα Λαμπράκη, μια διαμάχη καθαρά αντιπολιτευτικού χαρακτήρα με στόχο την κυβέρνηση ως συνέπεια του εμφυλιοπολεμικού κλίματος που υπήρχε ακόμη τότε. Κι ενώ βγαίνει τρομαγμένη στη σκηνή του Ηρωδείου, καταφέρνει να δώσει ένα σπουδαίο ρεσιτάλ με εξαιρετικά δύσκολο ρεπερτόριο, το οποίο πλέον θεωρείται ιστορικό».
Ηταν εκείνη η βραδιά που σε όλη την Αθήνα ακουγόταν η Μαρία Κάλλας να τραγουδά καθώς η συναυλία μεταδόθηκε ζωντανά από το ραδιόφωνο. Είναι πολλά αυτά που φωτίζει το ντοκιμαντέρ για τη μαθήτρια που πήγαινε πρώτη κι έφευγε τελευταία από το Ωδείο επειδή θεωρούσε ότι και ο τελευταίος μαθητής είχε κάτι ερμηνευτικό να της μάθει. Διόλου τυχαία η όπερα διαιρέθηκε στην πριν και μετά Κάλλας εποχή, αφού δεν είχε απλά μια μοναδική φωνή αλλά μπήκε βαθύτερα από οποιονδήποτε άλλο μέχρι τότε στους ρόλους, αποδίδοντάς τους με αξεπέραστη δραματικότητα και βαθιά αλήθεια.
«Η ιστορία της Κάλλας μάς διδάσκει ότι ο άνθρωπος μπορεί να ξεκινήσει από οπουδήποτε και να καταφέρει τα πάντα, αρκεί να έχει εσωτερική δύναμη και εργατικότητα για να τον καθοδηγούν», μας λέει ο κ. Λούρας. Στο ντοκιμαντέρ, μέσα από σπάνιο αρχειακό υλικό και νέες συνεντεύξεις παίρνουμε μια γεύση από τι συνίσταται μέρος της ζωής της μεγαλύτερης λυρικής καλλιτέχνιδας του 20ού αιώνα.
—
♦ Πληροφορίες: «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Tα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας».
Ιδέα, έρευνα, σενάριο: Βασίλης Λούρας.
Σκηνοθεσία: Μιχάλης Ασθενίδης, Βασίλης Λούρας.
Παραγωγή: Στέλλα Αγγελέτου.
Επιστημονικοί σύμβουλοι: Αρης Χριστοφέλλης, Σοφία Κομποτιάτη.
Παγκόσμια πρεμιέρα: 2 Δεκεμβρίου, 18.30 – Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, ΚΠΙΣΝ. Εισιτήρια 10€. Προπώληση στα ταμεία της ΕΛΣ (2130885700) και ticketservices.gr.
Τηλεοπτική πρεμιέρα: 8 Δεκεμβρίου 2023, 23.30 – France TV 5
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας