Κομμάτια που βασίζονταν σε επαναστατικούς ρυθμούς. Στίχοι που περιείχαν «απαγορευμένες» λέξεις, όπως ελευθερία, νίκη, επανάσταση, Αριστερά, ακόμη και Αναστασία. Μουσικά όργανα που παρέπεμπαν στο αμαρτωλό μπουζούκι. Ερωτικές μπαλάντες με κρυφά νοήματα. Λαϊκοί βάρδοι χαρακτηρισμένοι μοιχοί ή χασισοπότες. Ρεμπέτικα που προκλητικά επεδείκνυαν τον έκλυτο βίο.
Οι λόγοι για να κριθεί ακατάλληλο ένα τραγούδι επί χούντας -ή και πριν από αυτήν- ήταν από προβλέψιμοι μέχρι εντελώς διεστραμμένοι. Απόψε και αύριο στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών θα ακούσουμε πολλά από αυτά τα τραγούδια, καθώς με αφορμή τη σημερινή μαύρη επέτειο της δικτατορίας ο Μανώλης Μητσιάς (στο τραγούδι), ο Παντελής Βούλγαρης (στη σκηνοθετική επιμέλεια) και ο Γιώργος Μονεμβασίτης (στη μουσικολογική έρευνα) θυμούνται δημιουργίες που απαγόρευσε ή λογόκρινε η χούντα.
«Η λογοκρισία είχε δύο μορφές: την προληπτική, που αφορούσε την εκ των προτέρων εξέταση, και την κατασταλτική, που ερχόταν αφού είχε γίνει το «κακό»», μας εξηγεί ο Γ. Μονεμβασίτης. «Μεγαλύτερη σημασία δινόταν στην προληπτική, καθώς με μερικές τροποποιήσεις στους στίχους ενδεχομένως και να έδιναν άδεια έκδοσης. Στο υπουργείο Προεδρίας υπήρχε μια σχετική επιτροπή στην οποία υπέβαλλαν όλοι οι δημιουργοί ό,τι ήθελαν να δισκογραφήσουν: παρτιτούρα και στίχο».
Πέρα από τους συνήθεις υπόπτους Μίκη Θεοδωράκη (με τον οποίο ξεκινά και τελειώνει η παράσταση), Γιάννη Μαρκόπουλο, Διονύση Σαββόπουλο ή Μάνο Χατζιδάκι, εμφανίζονταν στις μαύρες λίστες της επιτροπής τραγούδια των Μπαγιαντέρα, Τσιτσάνη, Βαμβακάρη. Εξαιρέσεις δεν γίνονταν ούτε για τους στιχουργούς, καθώς στη λίστα των κομμένων συνυπάρχουν οι Κώστας Βίρβος, Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου και οι νομπελίστες Σεφέρης και Ελύτης. Ας δούμε μερικές απίθανες περιπτώσεις:
► Τα «Θαλασσινά φεγγάρια» σε στίχους Ν. Γκάτσου ήταν δίσκος του Θεοδωράκη που επρόκειτο να κυκλοφορήσει την 21η Απριλίου 1967. Η χούντα των συνταγματαρχών ανέτρεψε τα σχέδια του συνθέτη κι έτσι ο δίσκος εκδόθηκε το 1974. Τότε, όμως, συνέπεσε η κυκλοφορία του με εμβληματικούς δίσκους της Μεταπολίτευσης («Τραγούδια του Αγώνα», «Μεγάλο μας τσίρκο», «Καπνισμένο τσουκάλι» κ.λπ.), οπότε ποτέ δεν του δόθηκε η πρέπουσα σημασία. Στην παράσταση θα ακουστεί το «Πανηγύρι των άστρων».
► Μια ιδιαίτερη «ενότητα» συνθέτουν τρία τραγούδια που υπήρξαν απαγορευμένα πριν από την επταετία διότι έθιγαν τους Γερμανούς: Το «Σαββατόβραδο στην Καισαριανή» των Σ. Ξαρχάκου-Λ. Παπαδόπουλου είχε τον αδιανόητο στίχο «Γράφαμε συνθήματα με μπογιές στους τοίχους/ Πέφταμε φωνάζοντας κάτω οι Γερμανοί». Το «Δεν θέλω να μου δέσετε τα μάτια» (Χρήστος Λεοντής-Κώστας Βίρβος) από την ούτως ή άλλως απαγορευμένη «Καταχνιά» μιλά ξεκάθαρα για το απόσπασμα. Και, τέλος, το «Ακορντεόν» του Μ. Λοΐζου που στην αρχική μορφή (η οποία δεν υπεβλήθη ποτέ στην επιτροπή γιατί θα κοβόταν) ο στίχος του Γ. Νεγρεπόντη έλεγε: «Γερμανικά καμιόνια στάθηκαν στη μάντρα και μια ριπή σταμάτησε τ’ ακορντεόν», αλλά η λέξη γερμανικά αντικαταστάθηκε από τη λέξη «φασιστικά» και έτσι κυκλοφόρησε μετά τη χούντα.
► Δύο εκδοχές στους στίχους του, όμως, έχει και το «Θα κλείσω τα μάτια» του Ακη Πάνου. Το 1967 κυκλοφόρησε με ερμηνευτή τον Γ. Μπιθικώτση, αλλά αποσύρθηκε διότι οι στίχοι του ήταν «κομμουνιστικού περιεχομένου», αφού έλεγαν: «Τον έρωτα, φαρμάκωσ’ η μιζέρια/ κομμάτιασε η φτώχεια την καρδιά/ Δεν ήρθανε για μας τα καλοκαίρια και έγιν’ η ζωή, τόσο βαριά/ Θα κλείσω τα μάτια, θ’ απλώσω τα χέρια/ μακριά από τη φτώχεια, μακριά απ’ τη μιζέρια». Ετσι ο δημιουργός επανήλθε μερικά χρόνια μετά (εν μέσω χούντας) με μια πιο ερωτική κι αθώα εκδοχή που λέει, «Θα κλείσω τα μάτια θ’ απλώσεις τα χέρια/να βρουν να φωλιάσουν λευκά περιστέρια», ερμηνευμένη από τη Βίκυ Μοσχολιού.
► Από τις πλέον ακατανόητες περιπτώσεις απαγόρευσης είναι το «Φέρτε μου ένα μαντολίνο» του Μάνου Χατζιδάκι. Οχι, οι στίχοι του δεν προκαλούσαν. Απλώς στέλεχος της Κρατικής Ραδιοφωνίας θεώρησε πως το μαντολίνο ανήκει στην ίδια οικογένεια οργάνων με το μπουζούκι και άρα «προάγει» λαϊκό απαγορευμένο ήχο.
► Ανάλογη περίπτωση και το τραγούδι «Στέλλα» (Γ. Κριμιζάκης-Σ. Τσώτου) που απαγορευόταν μόνο και μόνο γιατί η διασημότερη Στέλλα ήταν η Μελίνα Μερκούρη! Αλλά και το «Πέταξ’ ένα πουλί» των Κ. Κλάββα- Α. Αλεξόπουλου που κάποιο διεστραμμένο μυαλό θεώρησε ότι αναφέρεται στην πιθανότητα να πετάξει και να χαθεί το πουλί της χούντας.
► Τέλος, ενδιαφέρουσα ιστορία έχει το «Δίλημμα» από τα «Μικροαστικά» των Κηλαηδόνη-Νεγρεπόντη. Κάποια από τα υπόλοιπα τραγούδια του δίσκου υπέπεσαν σε λογοκρισία και οι δημιουργοί δέχτηκαν να αλλάξουν μερικές λέξεις προκειμένου να εκδοθούν. Ωστόσο, το συγκεκριμένο δεν το υπέβαλαν καν στην κρίση της επιτροπής. Δεν υπάρχει λοιπόν στον δίσκο. Μόνο πολλά χρόνια μετά (το 1988) που ο Λουκιανός το ερμήνευσε πανευτυχής σε μια συναυλία του καταλάβαμε γιατί: «Μου ’παν θα βγεις απ’ τη δουλειά σου/ Αν πας με την Αριστερά/ Το ζύγισα έτσι κι αλλιώς κι είπα πως είμαι δεξιός»!
Info:
Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης. Στις 20.30. Μανόλης Ανδρουλιδάκης: ενορχήστρωση, διεύθυνση ορχήστρας. Τιμές: Φοιτητές, νέοι, άνεργοι, ΑμεΑ: € 7,5. Πολύτεκνοι, 65+: € 9,5. Ζώνη Γ: € 14. Ζώνη Β: € 25. Ζώνη Α: € 35. Διακεκριμένη Ζώνη: € 50.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας