Βερσαλίες και τεκέδες

Στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, τα δύο σημαντικότερα ελληνικά σύνολα παλιάς μουσικής, οι Latinitas Nostra και οι Ex Silencio, πρόσφεραν στο αθηναϊκό κοινό δύο ωραίες, ιδιαίτερα προσεγμένες και ψαγμένες συναυλίες. Φροντίζοντας να μη συμπέσουν χρονικά –κάτι που ουδέποτε πράττουν οι «μεγάλοι» παίκτες της μουσικής ζωής- οι πρώτοι εμφανίστηκαν στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών (3/4), οι δεύτεροι στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (4/4). Ακούσαμε αμφότερα τα σύνολα αποκομίζοντας άριστες εντυπώσεις, που ενισχύουν τη διαπίστωση ότι, πλέον, αμφότερα κινούνται με άνεση σε βαθιά νερά.

Υπό τον τίτλο «… αφού σε λίγο θα πλαγιάζω μες στο χώμα», η εκκεντρική πρόταση των Latinitas Nostra συνδύασε αποσπάσματα από «Αναγνώσματα του σκότους» του γαλλικού μπαρόκ με ρεμπέτικα και αμανέδες. Συνέθεσε, δηλαδή, ένα ακρόαμα διαμετρικά αντίθετων εξωμουσικών συμφραζομένων, που αντιπαρέθεσε το υπερβατικό Θείο Πάθος προς τα ερωτικά ανθρώπινα πάθη, το αυστηρό τελετουργικό της αυλής του Βασιλιά Ηλιου με τις εκτροπές των εσχάτων του κοινωνικού περιθωρίου, το βασιλικό παρεκκλήσιο των Βερσαλιών με τους τεκέδες και τα καταγώγια του Πειραιά. Απολύτως ξένα προς άλληλα, τα δύο ακούσματα συναντήθηκαν επί σκηνής ζωντανεμένα από δυο αντικριστά μουσικά σύνολα –ένα μπαρόκ και ένα λαϊκής κομπανίας- έκαστο των οποίων πλαισίωνε τις «δικές του» τραγουδίστριες. Συντάκτης και πιλότος στη ριψοκίνδυνη αυτή πτήση, ο τσεμπαλίστας Μάρκελλος Χρυσικόπουλος διηύθυνε το όλο με γνώση και σιγουριά για το εγχείρημά του. Ακούστηκαν έργα του 17ου και 18ου αιώνα των Σάντσι, Φιόκο, Σαρπαντιέ, Ντελαλάντ, Μπροσάρ και Κουπρέν εναλλάξ προς αμανέδες ανωνύμων και τραγούδια του πρώιμου 20ού αιώνα των Παπάζογλου, Σκαρβέλη, Βούλγαρη, Γιουσούφ Πασά και Τούντα. Εντεχνα πλεγμένες μουσικές γέφυρες, που δίκην χειρονομιών συμφιλίωσης ύφαιναν τα θέματα του ενός ρεπερτορίου στον μουσικό καμβά του άλλου, εξασφάλιζαν τη ροή και τις μεταπτώσεις.

Η μεσόφωνος Θεοδώρα Μπάκα και η υψίφωνος Ελενα Κρασάκη απέδωσαν περιπαθώς και με εξεζητημένο αισθησιασμό τα πένθιμα «Αναγνώσματα του σκότους», ενώ η τραγουδίστρια Αυγερινή Γάτση ζωντάνεψε με γνήσιο λαϊκό ήθος αμανέδες και ρεμπέτικα. Ιδανικοί συνοδοιπόροι, τις μεν πρώτες συνόδεψαν οι Ανδρέας Λινός (μπάσο βιόλα), Ιάσων Ιωάννου (μπαρόκ τσέλο), Δημήτρης Τίγκας (βιολόνε), Θοδωρής Κίτσος (θεόρβη) και Μάρκελλος Χρυσικόπουλος (τσέμπαλο και εκκλησιαστικό όργανο), τη δε δεύτερη οι Γιάννης Κουλουμής (βιολί), Βασίλης Τιγκερίδης (κανονάκι), Θύμιος Ατζακός (ούτι, κιθάρα) και Ευγένιος Βούλγαρης (γυαϊλί ταμπούρ, μπουζούκι). Υποστηριγμένη με διακριτική ηχητική ενίσχυση και υποβλητικό, ταιριαστά θεατρικό στήσιμο, η συναυλία έρρευσε αβίαστα χαρίζοντας ένα δυνατό, μεταμοντέρνο κοκτέιλ συγκινήσεων.

Θρήνοι της Παναγίας και ταξίμια

Η συναυλία των Ex Silencio υπό τον λατινικό τίτλο «Planctus» («Θρήνος») ήταν μέρος πενταμερούς κύκλου πασχαλινών συναυλιών, που περιλάμβανε βραδιές με την Ορχήστρα «Academica», την ΚΟΑ και την Καμεράτα, όπως επίσης με τη Σαβίνα Γιαννάτου και τους Primavera en Salonico. Οι Ex Silencio παρουσίασαν ύμνους στην Παναγία και μεσαιωνικούς θρήνους των Βίπο ντα Μπουργκούντια, Αλφόνσου του Σοφού, Γκιγιόμ ντε Μασό, Γκιγιόμ Ντιφέ αλλά και ανωνύμων, αντλημένους από γνωστές, συλλογές όπως το Libre Vermell, ο Κώδικας Buranus, τα Cantigas de Santa Maria, ο Κώδικας του Λονδίνου κ.ά. (10ος–15ος αιώνας).

Τα 16 εκτενή κομμάτια απέδωσαν με ταιριαστή λιτότητα και στιλιζαρισμένο συναίσθημα η υψίφωνος Φανή Αντωνέλου και η μεσόφωνος Θεοδώρα Μπάκα, συνοδευόμενες από τους Θύμιο Ατζακά (ούτι), Ανδρέα Λινό και Ηλέκτρα Μηλιάδου (βιέλα), Νίκο Βαρελά (κρουστά) και Δημήτρη Κούντουρα (φλάουτο και μουσική διεύθυνση).

Στην ωραία οργανωμένη εναλλαγή μουσικών και ακουσμάτων οι φωνές των δυο τραγουδιστριών διαπλέκονταν συχνά σε στροφικά ντουέτα χαρμολύπης, ενώ δύο φορές παρεμβλήθηκαν εκτενείς γέφυρες ορχηστρικών κομματιών όπως το πασίγνωστο πια «Σαλταρέλο–Τρότο» και ένα εκτενές ταξίμι των Σούφηδων (13ος αιώνας). Μια συναυλία ταιριαστή στο πνεύμα των ημερών που συγκράτησε αδιάλειπτα το ενδιαφέρον.

cd, dvd, βιβλίο

Alban Berg:

Lulu. Σκηνοθεσία Αντρέα Μπρεθ. Μόικα Ερντμαν (Λούλου), Ντέμπορα Πολάσκι (κόμισσα Γκέσβιτς), Στέφαν Ρίγκαμερ (ζωγράφος), Μίκαελ Φόλε (δόκτωρ Σεν), Τόμας Πίφκα (Αλβα), Γίρκεν Λιν (Σίγκολχ) κ.ά. Τις δυνάμεις της Κρατικής Ορχήστρας του Βερολίνου διευθύνει ο Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ [DG/Unitel Classica 004400734934]

Ενα από τα κορυφαία αριστουργήματα του 20ού αιώνα, η «Λούλου» του Αλμπαν Μπεργκ, απέμεινε ημιτελής όταν ο συνθέτης πέθανε το 1935. Αρχικά η χήρα του, Χελένε Μπεργκ, στράφηκε στον Σένμπεργκ για την ολοκλήρωση της ημιτελούς γ΄ πράξης, όμως η εκ μέρους του άρνηση οδήγησε σε πλήρη απαγόρευση του εγχειρήματος. Ο θάνατος της Χελένε το 1976 οδήγησε σύντομα στην πρώτη, επιτυχημένη απόπειρα συμπλήρωσης της «Λούλου» από τον Φρίντριχ Τσέρχα και το 1979 το έργο παρουσιάστηκε συμπληρωμένο από την Οπερα του Παρισιού σε σκηνοθεσία Πατρίς Σερό, διεύθυνση Πιερ Μπουλέζ και με την Τερέζα Στράτας στον ομώνυμο ρόλο. Η παραγωγή υπήρξε τεράστια επιτυχία.

Η προτεινόμενη οπτικοακουστική καταγραφή έγινε ζωντανά στη διάρκεια παραστάσεων τον Απρίλιο του 2012, στο Θέατρο «Σίλερ». Η νέα παραγωγή της Κρατικής Οπερας του Βερολίνου χρησιμοποιεί τη συμπλήρωση της γ΄ πράξης, που παρήγγειλε ο Μπάρενμποϊμ στον Βρετανό συνθέτη/αρχιμουσικό Ντέιβιντ Ρόμπερτ Κόουλμαν. Ο Κόουλμαν παραλείπει τον Πρόλογο και τη λεγόμενη «Σκηνή του Παρισιού» ενισχύοντας τη συμμετρικότητα της δομής της όπερας και αντιπροτείνει –με βάση τα σπαράγματα της μουσικής του Μπεργκ- ένα μισάωρο νέας μουσικής για τη «Σκηνή του Λονδίνου». Η μεταμοντέρνα σκηνοθεσία της Αντρέα Μπρεθ, η κρυστάλλινης καθαρότητας και σαφήνειας διεύθυνση του Μπάρενμποϊμ και –προ πάντων- η θαυμάσια ενσάρκωση της θανάσιμης γυναίκας-παιδί από τη Γερμανίδα υψίφωνο προσφέρουν μια πειστική νέα εκδοχή του λυρικού αριστουργήματος του Μπεργκ.