Η μαγεία της χαμηλόφωνης εξομολόγησης

Μια εξαιρετική συναυλία μουσικής δωματίου φιλοξένησε τις προάλλες η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών (18/3/2015). Ηταν η μόλις τρίτη εμφάνιση στην Ελλάδα του σολίστα της βιόλα ντα γκάμπα, αρχιμουσικού και συνθέτη Ζόρντι Σαβάλ, στον οποίο χρωστάμε τη σύγχρονη ανάσταση της βιόλα-ντα-γκάμπα και του ρεπερτορίου της. Παρότι η συναυλιακή δράση και οι δισκογραφικές δουλειές του Καταλανού μπαροκίστα τον έχουν καταστήσει διεθνώς πασίγνωστο και λατρευτό για τέσσερις δεκαετίες στους φίλους της παλιάς μουσικής, στη χώρα μας πρωτοεμφανίστηκε πολύ καθυστερημένα: αρχικά στο Φεστιβάλ Αναγεννησιακής Μουσικής του Ρεθύμνου (2008) και ύστερα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (2009).

Στη συναυλία στο Ωνάσειο ο 74χρονος Σαβάλ συνέπραξε με τους μόνιμους, ισάξιους συνεργάτες του: τον τσεμπαλίστα Πιερ Αντάι και τον σολίστα θεόρβης Σαβιέ Ντίαθ-Λατόρε. Το πρόγραμμα υπό τον τίτλο «Η βιόλα του Βασιλιά Ηλιου» περιλάμβανε έργα Γάλλων συνθετών του 17ου και του 18ου αιώνα για βιόλα ντα γκάμπα, τσέμπαλο και θεόρβη των Μαρέν-Μαρέ, Ρομπέρ ντε Βις, Σεν Κολόμπ πατρός και υιού, Φρανσουά Κουπρέν και Μπαχ. Ατυχώς, για πολλοστή φορά η Στέγη δεν φρόντισε ως όφειλε το ηχητικό αποτέλεσμα και έβαλε τρία όργανα εποχής να παίξουν στην αχανή σκηνή, περιβαλλόμενα από ηχοαπορροφητικές κουρτίνες αντί από ανακλαστικά πετάσματα. Προσπερνώντας τη δικαιολογημένη γκρίνια, θα υπογραμμίσουμε ότι η συναυλία υπήρξε μία από τις ωραιότερες της τελευταίας δεκαετίας!

Ο κορυφαίος Σαβάλ και οι δύο συμπαίκτες του μάς χάρισαν καλοδουλεμένες, ώριμες ερμηνείες υπέρτατης ομορφιάς, μοναδικής εκφραστικής εκλέπτυνσης και ασύλληπτου πλούτου λεπτομέρειας. Το παίξιμό τους χαρακτηρίστηκε από ολύμπια νηφαλιότητα και ευγένεια, αλλά ουδέποτε απέβη πλαδαρό ή ρουτινιάρικο. Επίσης, εξασφάλιζε πάντα χώρο για αβίαστη ανάπτυξη της έκφρασης και ξεδίπλωμα των δεξιοτεχνικών εξάρσεων, διατηρώντας ξεκάθαρα αρθρωμένη μουσική αφήγηση και ειρμό δίχως χάσματα. Τέλος, διέθετε σαγηνευτικά εύπλαστο ρυθμό και ευλύγιστη, ρευστή φραστική, ενώ απέδιδε με σαφήνεια τις λεπτές μεταπτώσεις των διαθέσεων. Οι τρεις μουσικοί ολοκλήρωσαν τη συναυλία/ρεσιτάλ παίζοντας το οργασμικής δεξιοτεχνικής κορύφωσης

«Couplets des Folies d’ Espagne», ένα από τα αριστουργήματα του Μαρέν-Μαρέ. Μακάρι να τους ακούγαμε συχνότερα!

Η Εντυπωσιακή δισκογραφία του Σαβάλ

Η μουσική ως soundtrack της Ιστορίας

Οι φίλοι της παλιάς μουσικής γνωρίζουν άριστα τους θησαυρούς της εκτεταμένης -γύρω στα 200 κομμάτια!- δισκογραφίας του Ζόρντι Σαβάλ. Ο ακατάβλητος Καταλανός μουσικός έχει δώσει τελείως διαφορετικό νόημα στην ακρόαση και την απόλαυση κάθε σελίδας παλιάς μουσικής που αγγίζει. Την τελευταία δεκαετία ο ίδιος και οι συνεργάτες του διεύρυναν δραστικά την ενασχόλησή τους με τις παλιές μουσικές, συμπεριλαμβάνοντας και πεδία εκτός Ευρώπης, προσεγγισμένα άλλοτε αυτόνομα και άλλοτε μέσα από τις αναπόδραστες επαφές του ευρωπαϊκού μουσικού πολιτισμού με αυτούς του Ισλάμ, της Εγγύς, Μέσης και Απω Ανατολής, αλλά και του Νέου Κόσμου.

Στόχος δεν είναι πλέον η στενά μουσική απόλαυση. Αντίθετα, η πρόσληψη του ρεπερτορίου της παλιάς (κυρίως) μουσικής εμπλουτίζεται και ανανοηματοδοτείται ριζικά, προσεγγιζόμενη μέσα από σύγχρονά της, γενεσιουργά πολιτικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα. Αυτό συντελείται με έναν δημιουργικό συνδυασμό νέων και υπαρχουσών ηχογραφήσεων, που εντάσσονται σε έναν συνεκτικό ειρμό με άξονα κάποια μείζονα ιστορική ή γεωπολιτική θεματική. Ο καρπός είναι σειρά πολυτελών εκδόσεων, με χορταστικό πλούτο υλικού, που παίρνουν τη μορφή πολυσέλιδου, δεμένου βιβλίου με δύο ή τρία Cds και ενδιαφέροντα πρωτότυπα δοκίμια που αναπαράγονται σε πολλές γλώσσες.

Η ροή των τίτλων προβάλλει συναρπαστικά περιπετειώδης: «Χριστόφορος Κολόμβος/Χαμένοι παράδεισοι», «Φρανσουά Χαβιέ/Ο δρόμος προς την Ανατολή», «Ιερουσαλήμ/Η πόλη της διπλής ειρήνης», «Μιγκέλ Θερβάντες/Δον Κιχώτης», «Δυναστεία Βοργία», «Mare Nostrum/Διάλογοι Ανατολής-Δύσης», «Ζαν Ντ’ Αρκ», «Ερασμος /Μωρίας Επαινος», «Ανατολή-Δύση Ι», «Αφιέρωμα στη Συρία/Ανατολή-Δύση ΙΙ»… Εμμένοντας στην ιστορική αυθεντικότητα του μουσικού αποτελέσματος, στις πολυδιάστατες αυτές παραγωγές ο Σαβάλ συνεργάζεται με πλήθος εξειδικευμένων Ευρωπαίων μουσικών και συνόλων, καθώς επίσης με μουσικούς και σύνολα από τους τόπους στους οποίους αναφέρεται η εκάστοτε έκδοση (αραβικές χώρες Μεσογείου, Βαλκάνια, Τουρκία, Λατινική Αμερική κ.λπ.). Επιπλέον υποστηρίζεται γενναιόδωρα οικονομικά από θεσμούς όπως το Ιδρυμα Ρότσιλντ, το Πρόγραμμα «Cultura» της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ισπανικά πολιτιστικά ιδρύματα, το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο της Μεσογείου κ.ά.

Σχετικά πρόσφατα ακολούθησαν δύο νέα τέτοια εγχειρήματα. Η έκδοση «Μπαλ-Καν, Μέλι & Γάλα, Κύκλοι της Ζωής» περιλαμβάνει 3 Cds συνολικής διάρκειας περίπου τεσσάρων ωρών και βιβλίο με έξι δοκίμια (Alia Vox AVSA9902). Αρθρώνοντας με θάρρος, επιχειρήματα και ευγενές πάθος έναν δημιουργικό λόγο υπέρ της διαπολιτισμικής αλληλοκατανόησης, ο Σαβάλ και οι συνεργάτες του προτείνουν εδώ ένα συγκινησιακά πειστικό, πολλαπλά γοητευτικό διαχρονικό μουσικό ταξίδι στον χαμένο κοινό τόπο των βαλκανικών λαών πριν αυτοί γίνουν πολίτες κρατών χωρισμένων από αδιαπέραστα σύνορα. Αυθεντικά ακούσματα και φωνές, τέλειος ήχος, αντιπαραθέσεις που γεννούν σκέψεις και συναισθήματα, συναντήσεις που προκαλούν γόνιμα ξαφνιάσματα˙ ειδικά όταν πέφτεις επάνω σε ελληνικές μουσικές!

Αντίστοιχου διαμετρήματος, στίγματος και ενδιαφέροντος είναι η έκδοση «Πόλεμος & Ειρήνη, 1614-1714» που περιλαμβάνει δύο Cds, συνολικής διάρκειας δυόμισι ωρών, και βιβλίο με οκτώ δοκίμια (Alia Vox AVSA9908). Συνεκτικός θεματικός άξονας είναι εδώ η εκατονταετία ενδοευρωπαϊκών και εξωευρωπαϊκών συγκρούσεων, από τον Τριακονταετή Πόλεμο και την επίθεση των Οθωμανών στην Ουγγαρία έως την Ειρήνη της Ουτρέχτης. Η μουσική του μπαρόκ όχι ως πρόταση υπέρτατης κομψότητας και ηδονιστικού παιχνιδιού, αλλά ως soundtrack ενός αιματοβαμμένου αιώνα θανάσιμων αναμετρήσεων, αιματηρών θριάμβων, τραγικών συντριβών, ανελέητων αλληλοσπαραγμών!