Τον θυμάμαι από τα χρόνια της «Ελευθεροτυπίας», στα σύντομα ταξίδια του στην Ελλάδα, να αποθησαυρίζει με πείσμα, μανία, προσήλωση και ακρίβεια ανατόμου οτιδήποτε αφορούσε τον Δημήτρη Χατζή. Από το πιο μικρό και ασήμαντο μέχρι το πιο σπουδαίο.
Διαλέξεις, επανεκδόσεις, ημερίδες, παραστάσεις βασισμένες σε κάποιο έργο του Δ. Χατζή. Τον θυμάμαι στη Βουδαπέστη, πριν από χρόνια, αεικίνητο, αιώνιο περιπατητή, να διανύει δεκάδες χιλιόμετρα μόνος του. Να με ξεναγεί σε κάθε μέρος όπου έζησε, όπου εργάστηκε ο Δημήτρης Χατζής, ο μεγάλος συγγραφέας («Το διπλό βιβλίο», «Το τέλος της μικρής μας πόλης»).
Ο ιστορικός Νίκος Γουλανδρής έφυγε τον περασμένο Ιούλιο από τη ζωή, στο Παρίσι όπου ζούσε εδώ και πολλά χρόνια με τη σύντροφό του, σε ηλικία 66 ετών. Εφυγε γρήγορα, αθόρυβα, διακριτικά, έτσι όπως ζούσε και εργαζόταν.
Η ελληνική κοινότητα στο Παρίσι τον αποχαιρέτησε μ’ ένα κείμενο που έφτασε στα χέρια μας γραμμένο στο πολυτονικό σύστημα, επιλογή καθόλου τυχαία καθότι ο Ν. Γουλανδρής υπήρξε ο δημιουργός της γραμματοσειράς «Ἰσμήνη» (η πρώτη ίσως ελληνική πολυτονική γραμματοσειρά) και, σε συνεργασία με τον φυσικό Βασίλη Γραμματικό, της γραμματοσειράς «Ὑπατία»...
«Ενας από τους πολύ λίγους, ο μοναδικός ίσως Ελληνας των καιρών μας, που μπόρεσε και αντιστάθηκε σ᾽ όλους τους συμβιβασμούς· των σπουδών, της χρηματικά αμειβόμενης δουλειάς, της σταδιοδρομίας, των χρημάτων, της οικογένειας, των κοινωνικών σχέσεων, ακόμη και μιας στοιχειώδους ιατρικής φροντίδας.
»Ο Νίκος Γουλανδρής πέθανε ολόισιος, ασυμβίβαστος, ανένδοτος, ακέραιος, γενναίος. Είναι να απορεί κανείς πώς ζώντας έτσι μπόρεσε κι άντεξε 66 χρόνια σ᾽ αυτούς τους συγχυσμένους καιρούς του χρήματος και της πλεονεξίας. Το κατάφερε ίσως γιατί έζησε όλα του τα χρόνια δίπλα στην Αλεξάνδρα Πουρνάρα. Μαζί ο δυο τους στην Αθήνα και στο Παρίσι, από παιδιά ώς το τέλος. Αφιέρωσαν τη ζωή τους ο ένας στον άλλο.
»Για την Αλεξάνδρα το κενό που της αφήνει ο θάνατός του είναι απόλυτο. Αυτά είναι γνωστά, ίσως κι αυτονόητα, για όσους είχαν την τύχη να γνωρίσουν τον Νίκο, να τον συναναστραφούν, να συνεργαστούν μαζί του, να μπορούν να θεωρούν τον εαυτό τους φίλο του. Για όσους δεν έτυχε να τον γνωρίσουν, ή όσους τον γνώρισαν, αλλά ή δεν μπόρεσαν να εκτιμήσουν τις αρετές του ή δεν άντεξαν την ανένδοτη στάση του, ο Νίκος Γουλανδρής μένει ο δεινός γνώστης των Mac, ο πρωτοπόρος του ελληνικού ψηφιακού χώρου και ιδιαίτερα της ελληνικής ἠλεκτρονικής βιβλιογραφίας».
Ο Νίκος Γουλανδρής μελετούσε τον βίο και το έργο του Δημήτρη Χατζή (1913-1981) με αυταπάρνηση, προσωπικές θυσίες, μη διστάζοντας να ταξιδέψει οπουδήποτε, ερευνώντας δημόσια και ιδιωτικά αρχεία, βιβλιοθήκες και ιστοσελίδες, κυνηγώντας κάθε στοιχείο που θα μπορούσε να έχει άμεση ή έμμεση σχέση με τον συγγραφέα.
Το αποτέλεσμα αυτής της δουλειάς αποτυπώθηκε στην αναλυτική εργογραφία και βιβλιογραφία Δημήτρη Χατζή, στην έκδοση ξεχασμένων, δυσπρόσιτων, αδημοσίευτων και άγνωστων κειμένων και επιστολών του, σε εκτενείς συμφραστικούς πίνακες του λογοτεχνικού του έργου, σε άγνωστες πτυχές και γεγονότα της προσωπικής, κομματικής, επιστημονικής και κοινωνικής ζωής του.
Ολα καταγράφηκαν σε έντυπες και ψηφιακές εκδόσεις (σε «σιντιδάκια», όπως τα έλεγε ο Νίκος Γουλανδρής), έργα απαραίτητα για τη μελέτη του λογοτεχνικού και μορφωτικού έργου και της πολιτικής δράσης του Δημήτρη Χατζή.
Μια παρακαταθήκη άκρως διαφωτιστική για πολλές πτυχές της νεοελληνικής γραμματείας και της πρόσφατης ιστορίας μας: κρίσεις για παλαιότερους και σύγχρονούς του συγγραφείς, γνωρίσματα του νέου Ελληνισμού, σχέσεις με συντρόφους του, με τον κομματικό μηχανισμό του ΚΚΕ, με συνεργάτες και φίλους, ενώ αναδύονται άγνωστα στοιχεία για τις δραστηριότητες και τις συνθήκες διαβίωσης των πολιτικών προσφύγων στις ανατολικές χώρες.
Εκεί όπου κατέφυγε και ο Δημήτρης Χατζής μετά το τέλος του Εμφυλίου και έζησε τριάντα και πάνω χρόνια.
Γνωστότερα βιβλία του είναι το ογκώδες «Βιβλιογραφικό μελέτημα Δημήτρη Χατζή (1930-1989)» (1991), το «Μικρό νεοελληνικό όργανο» (1995), η έρευνά του στα κρατικά και ιδιωτικά αρχεία Ελλάδας και Ουγγαρίας «491 Δελτία για τον Δημήτρη Χατζή (1930-1975)», (2001), η οποία περιέχει τα παλαιότερα «300 Δελτία για τον Δημήτρη Χατζή (1935-1975)» που είχαν εκδοθεί εκτός εμπορίου, το 1998, και 191 Δελτία από το αρχείο της οικογένειας Γεωργίου Δ. Χατζή.
Μια τρίτη διάσταση της φιλολογικής δουλειάς του Νίκου Γουλανδρή προσφέρουν οι εξαιρετικές για τη φροντίδα της γλώσσας και τη συμβολή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία (ιδιαίτερα την πανεπιστημιακή) κριτικές του (δημοσιευμένες κυρίως στη «Νέα Εστία») μεταφρασμένων στα ελληνικά γαλλικών βιβλίων, βασικών για την ευρωπαϊκή παιδεία.
Ο Νίκος Γουλανδρής άφησε ακόμα ένα corpus 160 χιλιάδων και πλέον φωτογραφιών με σκηνές του δρόμου, με «flâneries» όπως τις ἔλεγε, από το Παρίσι, την Αθήνα, τη Βουδαπέστη, ζωντανά αποτυπώματα μιας εποχής και μιας κοινωνίας, που περιμένουν την αξιοποίησή τους.
Κηδεύτηκε στο κρεματόριο του Père Lachaise στίς 9 Ιουνίου 2015 ενώ ακουγόταν το requiem του Μότσαρτ.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας