Για μία ριζοσπαστική αναθεώρηση του Συντάγματος

Προωθημένες προτάσεις για ένα «Σύνταγμα της Ελεύθερης Ελλάδας» καταθέτονται στο ομώνυμο βιβλίο (εκδ. Τόπος), το οποίο παρουσιάστηκε την περασμένη Πέμπτη στο Πάντειο Πανεπιστήμιο συνεισφέροντας στον διάλογο για μια ριζοσπαστική αναθεώρηση του Συντάγματος, για μια μετάβαση σε μια δημοκρατία λαϊκή, για άνθιση των παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρας προς όφελος των εργαζόμενων.

Οι συγγραφείς του τόμου, ∆ηµήτρης Καλτσώνης, Γρηγόρης Αυδίκος, Γιάννης Κουζής, ∆ηµήτρης Μασούρας, Βρασίδας Πολυµενάκος και ∆ήµητρα Σταυροµήτρου, εμπνέονται από το σχέδιο Συντάγματος του Ρήγα Φεραίου, τις νομοθετικές εμπειρίες της εθνικής Αντίστασης, τις προτάσεις της αντιπολίτευσης κατά την αναθεωρητική διαδικασία του 1975 και συνταγματικά κείμενα, όπως της Πορτογαλίας του 1976, της Βενεζουέλας, της Βολιβίας, το προοίμιο του Γαλλικού Συντάγματος του 1946, το Ιταλικό του 1948, το σχέδιο αναθεώρησης της κυβέρνησης Αλλιέντε στη Χιλή.

Ο Δηµήτρης Καλτσώνης, επιμελητής του βιβλίου-συνταγματικού σχεδίου που καταλήγει με το ιστορικό άρθρο 114, τόνισε πως όλα μπορούν να αλλάξουν όταν ο λαός το θέλει αλλά και πως κάτι τέτοιο απαιτεί  μια ριζική στροφή στο συσχετισμό των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων, και σε νομικό επίπεδο, μια ριζική αλλαγή, αυτή μιας συντακτικής συνέλευσης. Αλλά η ομάδα εργάστηκε επί του ισχύοντος Συντάγματος θέτοντας τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων για να προτείνει μια κατεύθυνση με σκοπό να ανοίξει το δρόμο για έναν ελεύθερο λαό σε μια ελεύθερη Ελλάδα. Όπως σημείωσε ο καθηγητής, η εγκοίτωση των αιτημάτων, των ανησυχιών και των προσδοκιών στις γραμμές αυτού του κειμένου βρίσκονται στην κατεύθυνση, προκειμένου τίποτα από όλα αυτά που μας τυραννούν να μην μείνει το ίδιο, προκειμένου να βρεθούν οι τρόποι για να ξεπεράσουμε την οικονομική και πολιτική τυραννία, στις πολύ δύσκολες και σκοτεινές σημερινές συνθήκες. 

Στη σκιά της έγκρισης της αμυντικής συμφωνίας Ελλάδας - ΗΠΑ από το κοινοβούλιο, αναφέρθηκε στην πρόταση του τόμου για τροποποίηση του άρθρου 27 του Συντάγματος, ώστε να ορίζει ότι ο γεωγραφικός χώρος της Ελλάδας αποτελεί τη ζώνη ειρήνης και ότι δεν μπορούν να εγκατασταθούν σε αυτόν ξένες βάσεις ή εγκαταστάσεις και σε δύο προϋποθέσεις για ριζική αναδιανομή του κοινωνικού πλούτου, σε όφελος προς των ασθενέστερων κοινωνικών τάξεων. 

Ειδικότερα, στο σχέδιο προτείνονται αλλαγές επί των άρθρων 106 και 7, που ορίζουν πως το κράτος πρέπει να έχει κατά προτεραιότητα καθήκον να προωθεί την άνοδο της οικονομικής ευημερίας του λαού και να αμβλύνει τις κοινωνικές ανισότητες στον πλούτο και στο εισόδημα εισάγοντας παράλληλα μια παραγράφο, που προβλέπει πως κάθε επιχείρηση, που έχει ή αποκτά χαρακτήρα εθνικής δημόσιας υπηρεσίας ή έχει στρατηγικής σημασίας για την οικονομία της χώρας, περιέχεται στη δημόσια ιδιοκτησία.

Ο Καλτσώνης σημείωσε επίσης την πρόταση για «συνολική αντικατάσταση του αμαρτωλού άρθρου 107 του Συντάγματος, η οποία λέει ότι ο νόμος επιβάλλει πειθαρχία στην οικονομική δραστηριότητα και τις επενδύσεις των ξένων φυσικών ή νομικών προσώπων για να εξασφαλίσει τη συμβολή στην ανάπτυξη της χώρας, σύμφωνα με τις αρχές του άρθρου 106 και για να προασπίσει την εθνική ανεξαρτησία και τα συμφέροντα των εργαζομένων.

Ισχυρές ενέσεις άμεσης δημοκρατίας

Τόσο ο ίδιος όσο και ο συνεπιμελητής του βιβλίου, Γρηγόρης Αυδίκος, εξήγησαν πως το σχέδιο στοχεύει στην ενίσχυση του πολιτεύματος με στοιχεία της άμεσης δημοκρατίας, γιατί όπως είπε ο πρώτος «χωρίς ισχυρές ενέσεις άμεσης δημοκρατίας δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική δημοκρατία. Μόνο με την άμεση δημοκρατία και τους διάφορους θεσμούς της, μπορεί να ουσιαστικοποιηθεί η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, να ελαχιστοποιηθεί ο πάντα παρών κίνδυνος κίνδυνος αποστασιωπήσης των κυβερνώντων από τους κυβερνώμενους». «Ισχυρά θεσμικά αντίβαρα με αμεσοδημοκρατικούς θεσμούς,  ενίσχυση της Βουλής, αντιμετώπιση του πελατειακού κράτους, ενίσχυση της ανεξαρτησίας και της αποτελεσματικότητας της Δικαιοσύνης, αντιμετώπιση της ασυνέχειας της διοίκησης , ενίσχυση της συμμετοχής του λαού, εμπιστοσύνη στην ενεργό συμμετοχή του, μεγαλύτερος έλεγχος του λαού στους αντιπροσώπους του, και έστω κάποια αποκατάσταση της διάκριση των εξουσιών μπορούν να συμβάλλουν στην επίλυση τουλάχιστον κάποιον εκ των παθογενειών του πολιτεύματος» πρόσθεσε ο δεύτερος. 

«Το προτεινόμενο Σύνταγμα μπορεί να απελευθερώσει όλες τις κοινωνικές δυνάμεις της χώρας και της κοινωνίας» είπε ο Αυδίκος αφού επεσήμανε ότι οι μέχρι τώρα αναθεωρήσεις του Συντάγματος δεν έχουν αντιμετωπίσει μια σειρά από βασικές παθογένειες της λειτουργίας του πολιτεύματος, όπως αυτές αποτυπώθηκαν από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και εναργέστερα κατά την περίοδο των διαδοχικών κρίσεων, που ζούμε από το 2009 έως σήμερα. Ο Δημήτρης Σαραφιανός υποστήριξε πως στις αναθεωρητικές διαδικασίες του 2001, του 2008, του 2019 παρατηρείται μια διαρκής προσπάθεια να διαμορφωθεί ένα συγκεκριμένο πολιτικό πλαίσιο. «Δεν έχουν σημασία μόνο για τα μέτρα που ελήφθησαν, τις διατάξεις που αναθεωρήθηκαν, όσο γι αυτά που δεν κατόρθωσαν να αναθεωρήσουν. Τι αποτυπώνει αυτή η προσπάθεια αναθεωρήσεων του Συντάγματος; Τη σημαντική διαφορά μεταξύ του χρονικού διαστήματος της αποτύπωσης των λαϊκών διεκδικήσεων το ‘75 και το ‘86, με την προσπάθεια αποτύπωσης, και στο ανώτατο συνταγματικό επίπεδο, των ηττών του λαϊκού και του εργατικού κινήματος και της επιβολής του νεοφιλελευθερισμού».

Ενάντια στις συνταγματικές παραβιάσεις του νεοφιλευθερισμού

Ο καθηγητής και μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών μίλησε για το γενικότερο πλαίσιο του Συντάγματος, το οποίο διαμορφώνει τους όρους με τους οποίους αυτό εφαρμόζεται. «Αυτό αποτυπώνεται κυρίως μέσα από μέτρα νεοφιλευθερισμού και των θεσμών του, είτε πρόκειται για τις συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης; και κυρίως τη νομολογία του δικαστηρίου της Ε.Ε., το οποίο θεωρεί κάθε οδηγία που εκδίδεται ως ανώτερης ισχύος από τις διατάξεις των επιμέρους εθνών μελών, από συμφωνίες με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο,  από παρεμβάσεις οίκων αξιολογήσεων, συμβάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, που αποτυπώνουν τις πραγματικές κατευθύνσεις του νεοφιλευθερισμού.

»Αυτό επιδρά στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τις ίδιες θεωρήσεις του ελληνικού Συντάγματος. Για παράδειγμα το 2019 προτάθηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ η καθιέρωση του δημόσιο χαρακτήρα της ενέργειας και του νερού . Τι σημασία θα είχε αυτή η συνταγματική καθιέρωση ή η μεγαλύτερη προστασία της δημόσιας προστασίας, όταν οι συνθήκες ιδιωτικοποίησης πρωτίστως περνάνε μέσα από συνθήκες και οδηγίες Ε.Ε. και θα εφαρμόζονταν μετά από το δικαστήριο της Ε.Ε. ως υπερέχουσες από την όποια προστασία προβλέπει το Σύνταγμα, ή από τα μέτρα τα οποία λαμβάνονται και εφαρμόζονται μέσα από τα μνημόνια που έχει υπογράψει η ελληνική πολιτεία και έχουν πολύ σημαντικές ρήτρες;»

«Το μνημόνιο ψηφίστηκε με τις ευλογίες της Ε.Ε. ενώ είναι ενάντια στη συνθήκη της Ε.Ε. διότι παίρνει μέτρα που αφορούν κοινωνικούς τομείς για τους οποίους η Ε.Ε. στις συνθήκες της δεν έχει ούτε καν συντρέχουσα αρμοδιότητα» θύμισε όπως επίσης την κατάλυση συνταγματικών διατάξεων του 2012, την απόφαση του ΣτΕ για την πρώτη μνημονιακή σύμβαση, που επέβαλε μια νομολογία δικαίου εξαίρεσης, οικονομικής έκτακτης ανάγκης, μη προβλεπόμενης από καμία συνταγματική ρήτρα, και είχε σαν αποτύπωση την αρχή περί “σωτηρίας του ευρώ” αντί για τη σωτηρία του λαού, αλλά και τη συζήτηση που είχε ανοίξει η Επιτροπή των Νομικών στους Αγανακτισμένους για την παραβίαση του Συντάγματος μέσα από την επιβολή των μνημονιακών ρήτρων.

Σε αυτό το πλαίσιο ο Σαραφιανός υπογράμμισε ότι το βιβλίο απαντά στην ανάγκη για ευρύτερη καθιέρωση συλλογικών δικαιωμάτων, τα οποία σήμερα γίνονται αντιληπτά ως στρεβλώσεις της αγοράς εργασίας που πρέπει να καταργηθούν, σε σύγκρουση με τις επιδιώξεις των κυβερνήσεων, με το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο και τους συσχετισμούς του, που κατορθώνουν να ξεπερνούν τα «προβλήματα» που διαμορφώνει το Σύνταγμα, αλλά και με τον εξαιρετικά επικίνδυνο μιθριδατισμό του Συντάγματος, που διαβρώνει και παραβιάσεις συνεχώς ρυθμίσεις του.

Το άνισο Δίκαιο

Στη συνέχεια ο Κώστας Παπαδάκης αναφέρθηκε στη σχέση του λαού με το Δίκαιο, στον ταξικό χαρακτήρα του Δικαίου λέγοντας πως οι κανόνες του δεν ακολουθούν τις ίδιες ηθικές επιταγές, ανάλογα με την ιστορική περίοδο, αλλά την αναπαραγωγή και την εκμετάλλευση τις παραγωγής, το εκάστοτε οικονομικοκοινωνικό σύστημα και την αντίστοιχη εξουσία, επειδή συνιστά ένα θεσμικό εποικοδόμημα της οικονομικής παραγωγικής βάσης και της κοινωνικής οργάνωσης με σημαντική ιδεολογική λειτουργία, η οποία συνίσταται στη διαμόρφωση συγκρότησης συνείδησης και υποταγής. Ωστόσο, δεν αποκλείονται οι αποκλίσεις, οι ασάφειες, οι παραλλαγές στον τρόπο ερμηνείες, οι δυνατότητες και οι αδυναμίες εφαρμογής του.

Ο δικηγόρος σημείωσε, μεταξύ άλλων, την άποψη του Μαρξ σύμφωνα με την οποία, στην καπιταλιστική παράγωγη, το ίσο δίκαιο είναι άνισο δίκαιο γιατί δεν αναγνωρίζει ταξικές διάφορες, καθώς ο καθένας δεν είναι πάρα εργάτης, όπως και άλλος, αναγνωρίζει όμως τα φυσικά πρόσωπα, τις άνισες ατομικές ικανότητες και την παραγωγική ικανότητα. Σημείωσε επίσης τη ρήση του μεγάλου Γερμανού φιλοσόφου ότι κάθε αστική ελευθερία έχει μία άνω, με την οποία καθιερώνεται, και μία κάτω στιγμή με την οποία αναιρείται, για να προσθέσει ότι η άνω στιγμή απεικονίζει τις κατακτήσεις της κοινωνίας του κινήματος απέναντι στην εξουσία, η κάτω καιροφυλαχτεί, υπολανθάνει, ψάχνει να βρει ευκαιρία να αναιρέσει την άνω. 

Ο Παπαδάκης τόνισε πως το έργο του Καλτσώνη υπηρετεί το όραμα για τη συγκρότηση με μιας νέας πορείας, για έναν κόσμο που ζητά την κατάργηση την κατάργηση της κοινωνίας της εκμετάλλευσης, για ένα κίνημα που θέλει να πείσει όχι γι’ αυτό να χτίσει στη θέση αυτού που θέλει να γκρεμίσει, και χαιρέτησε τη παρέμβαση του τόμου με τις θεματικές της ανεξαρτησίας, της δημοκρατίας, της κοινωνίες και των δικαιωμάτων, και με σημαντικές τροποποιήσεις, όπως αυτές για το διαχωρισμό εκκλησίας – κράτους, την εγγύηση της δημόσιας υγείας, του βασικού εισοδήματος και θεμελιωδών βιοτικών αναγκών.

Τέλος, ο δικηγόρος έθεσε καίριους προβληματισμούς αναρωτώμενος ρητορικά αν είναι ανεκτή η διατήρηση ανακριτικών εξουσιών στην αστυνομία, η συγκάλυψη εγκλημάτων των αστυνομικών στην διεύθυνση εσωτερικών υποθέσεων, η ολοένα και διερευνώμενη πληθώρα μονομελών δικαστηρίων αντί πολυμελών και στα κακουργήματα, η κατάργηση έννοιας του πολίτικου εγκλήματος που διατυπώνεται σε άρθρα του Συντάγματος και η νομοθετική ανοχή της δυνατότητας ανάληψης καθηκόντων από δικαστικούς μετά την αφυπηρέτησή τους.

Είναι μακρύς ο δρόμος

Όλοι οι ομιλητές χαιρέτησαν τη συμβολή του βιβλίου στο υπό συζήτηση ζήτημα, όπως επίσης την παρουσία του δασκάλου τους και ομότιμου καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου, Γεώργιου Κασιμάτη, στην εκδήλωση. Ο ίδιος επεσήμανε πως το πρόβλημα σήμερα είναι ότι κάθε μέρα παραβιάζονται αρχές του Συντάγματος και δεν ακούγεται κιχ, ότι η αξία του ανθρώπου κι η κυριαρχία ενός λαού ποδοπατιούνται κάθε μέρα από μια εξουσία κεντρική κι ότι τόσο η έννοια της κυριαρχίας όσο και της ελευθερίας έχουν αποκτήσει πλέον ένα αφηρημένο περιεχόμενο για να τονίσει την ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε από τα κάτω ότι θα πρέπει να σταματήσει αυτή η καταπάτηση και να υπάρξει ένας καταστατικός κώδικας αρχών για να μην έχει ένας λαός εξαρτήσεις εξουσίας.

«Δεν είναι ελευθερία το να ανήκουμε κάπου, το να είμαστε υποταγμένοι κάπου, αλλά να έχουμε τη δυνατότητα να επιλέγουμε με την αυτοσυνειδησία του ανθρώπου και τις διδαχές που μας διδάσκει η ιστορία» είπε και θύμισε τη πρωτοφανή μνημονιακή δέσμευση περί παραίτησης του κράτους από την εθνική κυριαρχία. «Αυτή η φράση δεν έχει ξαναγραφτεί πουθενά. Και πως αυτό είναι κατάφωρη εσχάτη προδοσία, δεν χρειάζεται καθόλου απόδειξη» είπε και ζήτησε να αντιστεκόμαστε συνεχώς με τα όπλα μας δίνει το ίδιο το σύστημα, να σχεδιάζουμε το μέλλον και να κρατάμε γερά αντίσταση γιατί είναι μακρύς ο δρόμος.