Παρουσίαση του βιβλίου «Στο κόκκινο σακίδιο» του Ευ. Τσακαλώτου

Ένα από τα τυχερά του Ευκλείδη Τσακαλώτου σχετικά με το βιβλίο του «Στο κόκκινο σακίδιο» είναι ότι ευτύχησε να συναντηθεί με τη Μάρω Δούκα που το προλογίζει. Όπως γράφει, οφείλει πολλά στην αριστερά που ανήκει και ο Ευκλείδης, αν και αποσιωπά ότι την υπηρέτησε όχι μόνο με τις ιδέες και τη σημαντική παρουσία της στα λογοτεχνικά πράγματα αλλά και με βαρύ φόρο βασανιστηρίων για τη συμμετοχή της στον αντιδικτατορικό αγώνα.

Εύστοχα γράφει ότι «τούτο το κείμενο αν και ορίζεται ως πολιτικό ημερολόγιο δεν έχει την ξέρα, τον διδακτισμό και τη ρηχότητα του κειμένου που γράφτηκε απλώς για να πολιτικολογήσει…ανθρώπινος ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, χωρίς εσωστρέφεια, προτάσσει την ηθική φιλοσοφία, όπως τη διδάχτηκε και τη μελέτησε στα πανεπιστήμια απ’ όπου πέρασε χωρίς να γίνει άλλο ένα επιδεικνυόμενο κύμβαλο αλαλάζον της εποχής μας». Και συνεχίζει με τα πολύπλευρα ενδιαφέροντα και κατ’ επέκταση με τα πολιτικά και κοινωνικά θέματα τα οποία υπηρέτησε και από τη θέση του στην κεντρική πολιτική σκηνή.

Η απόφαση να κρατά κανείς πολιτικό ημερολόγιο χρειάζεται αιτιολόγηση, λέει ο Ευκλείδης. Το επιλέγει ως μια μορφή, συμβατή θα έλεγα με την προσωπικότητά του που γνωρίζουμε και η οποία χρειάζεται την ελευθερία να σημειώνει και να υποσημειώνει καταστάσεις και γεγονότα όπως τα προσλαμβάνει, χωρίς την πιθανή έπαρση μιας αυτοβιογραφίας.

Ο μαρξισμός συμβαδίζει με τις κοινωνικές επιστήμες αλλά είναι εξαιρετικά δύσκολο να εμφιλοχωρήσει στην μακροοικονομική πολιτική, πράγμα που δημιούργησε εμπόδια στον πανεπιστημιακό Ευκλείδη σε χώρες του εξωτερικού και αργότερα την Ελλάδα στην άσκηση της δικής του διαφορετικής προσέγγισης. Οι σκόπελοι που πρέπει να παρακάμψει ένας αριστερός οικονομολόγος είναι οι συστημικές θεωρίες που κυριαρχούν. Εργάστηκε με οδηγό την ανάλυση του Lucio Colletti για το Κεφάλαιο, ο οποίος υποστηρίζει ότι ο Μαρξ επεδίωκε «μια κριτική στην ίδια τη διακριτή κατηγορία των οικονομικών» και ότι ο σκοπός αλλαγής της κοινωνίας χρειάζεται τη συνεργασία  με τις κοινωνικές επιστήμες. Αυτή η διεπιστημονική προσέγγιση τον προσανατόλισε γενικότερα στην «κριτική σύνθεση του έργου πραγματικά πρωτότυπων στοχαστών». 

Η καπιταλιστική ανάπτυξη της δεκαετίας του 1970 που συνδυάστηκε με παγκόσμιες εξεγέρσεις  εμβληματικές όπως ο γαλλικός Μάης, είχε θετικές επιπτώσεις στην απασχόληση και τους μισθούς, πλην όμως σταδιακά «η εμφάνιση του στασιμοπληθωρισμού συνέβαλε στην παρακμή της σοσιαλ-δημοκρατικής συναίνεσης». 

Ο Ευκλείδης εντάσσεται στο Εργατικό Κόμμα, όπου η μια τάση του συγκλίνει με το ρεύμα του Ευρωκομμουνισμού και τα κραταιά κόμματα – Ιταλικό πρωτίστως και Γαλλικό, αλλά ας θυμηθούμε και την Ελλάδα όπου εξελίσσεται η διάσπαση του ΚΚΕ και η ηγεσία του ΚΚΕ εσωτ., με επικεφαλής τον Μπάμπη Δρακόπουλο, έρχεται μέσα για ν’ αγωνιστεί συλλαμβάνεται, βασανίζεται και διακηρύσσει στο στρατοδικείο τη διάσπαση και την ανανέωση του κομμουνιστικού κινήματος.

Ο Ευκλείδης ζει στις δεκαετίες αυτές τη ριζοσπαστικοποίηση σε άλλες συνθήκες μέσα στο Εργατικό Κόμμα, με την ηγετική προσωπικότητα του Τόνυ Μπεν. Το σχέδιο για την αριστερά που υπηρετεί έχει στόχο τη σύνθεση της καλύτερης παράδοσης της σοσιαλδημοκρατίας με τα νέα στοιχεία του Ευρωκομμουνισμό.

Από πολύ νωρίς ακολουθεί τον δρόμο των ενδιαφερόντων του για τα κοινωνικά κινήματα που διατηρεί σταθερά μέχρι σήμερα. Μετέχει στα κινήματα κατά των πυρηνικών όπλων, κατά του ρατσισμού και κατά του καθεστώτος του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, καθώς και σε περιβαλλοντικά και φεμινιστικά κινήματα. Η πολιτική που πιστεύει συνεπάγεται «τη σύνδεση της παραδοσιακής ταξικής πολιτικής με τα νέα κινήματα στο επίπεδο της θεωρίας και της πολιτικής πρακτικής».

Εξίσου τον απασχολεί η εσωκομματική δημοκρατία για την οποία ξεκίνησε στην δεκαετία του 1970 εκστρατεία στο Εργατικό Κόμμα «ως απάντηση στην συνθηκολόγηση των Εργατικών με το ΔΝΤ το 1976…ο μονεταρισμός εγκαινιάστηκε όχι από την Μάργκαρετ Θάτσερ ή τον Ρόναλντ Ρήγκαν, αλλά από τον Τζέιμς Κάλαχαν για να καταλήξει αργότερα στον Τόνυ Μπλερ». Στις επόμενες δεκαετίες 1980 και 1990 οι προοπτικές της αριστεράς συρρικνώνονται, με τους Μπλερ στην Αγγλία και Κλίντον στις ΗΠΑ. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Κλίντον κυβερνά όταν διαπράττονται τερατωδίες και μαζικά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στις χώρες που επεμβαίνουν οι ΗΠΑ, όπως περιγράφονται στο συγκλονιστικό βιβλίο Το δόγμα του Σοκ της Ναόμι Κλάιν, αυτής της νέας γυναίκας που διακινδύνευσε τη ζωή της στις εμπόλεμες ζώνες και ήταν παρούσα αμέσως μετά την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ όπου και σώθηκε ως εκ θαύματος.

Η ελληνική παρουσία την αντίστοιχη περίοδο είναι σημαντική. Χαρακτηριστική η επίσκεψη στο Ιράκ αμέσως μετά την εισβολή των ΗΠΑ με ομάδα στην οποία συμμετείχα, ακολουθώντας τον φίλο δημοσιογράφο Νικόλα Βουλέλη στη σκηνή που στέγαζε τον Καντάφι μετά τους βομβαρδισμούς. Θα ήθελα να υπενθυμίσω, όσον αφορά την προσήλωση στις κινηματικές διαδικασίες, τις πρακτικές της Κίνησης για τα Κοινωνικά και Πολιτικά Δικαιώματα που έδρασε σε μεγάλη διάρκεια και πολλά μέτωπα. Μεταξύ άλλων παρακολούθησε και σήκωσε πανό στη δίκη της Ντε Βιόλ στην Άγκυρα με αποτέλεσμα τη σύλληψή μας και την κράτηση για μεγάλο διάστημα τεσσάρων συντρόφων για τους οποίους δημιουργήθηκε ένα τεράστιο κίνημα αλληλεγγύης. 

Ο Ευκλείδης στην Αγγλία κι εμείς εδώ είχαμε βίους παράλληλους μέσα στις αναστατώσεις των καιρών και τις πρωτοβουλίες των κινημάτων. Γι’ αυτό και ο Ευκλείδης δεν έκανε καριέρα στην κεντρική πολιτική σκηνή, ήταν μια ευθύνη που ανέλαβε μετά από λαϊκή επιλογή, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ βρέθηκε στην κυβέρνηση, δεν είχε όμως την εξουσία και, πάντως, δεν είχε προετοιμαστεί την προηγούμενη περίοδο αμεριμνησίας με ευθύνη και μέρους της ηγεσίας του.

Η εγκατάσταση στην Ελλάδα

Η σχέση που ο Ευκλείδης διαμορφώνει σταδιακά με τα ελληνικά πράγματα περιλαμβάνει την προσέγγισή του με την Αριστερά. Στρέφεται στα πιο «περιθωριακά» αν και σημαντικά και ουσιώδη εγχειρήματά της όπως η Εποχή, με τις λαμπρές αναλύσεις του Γεωργούλα. Βρισκόμαστε στην εποχή του συγκλονιστικού διεθνούς αντιπαγκοσμιοποιητικού κινήματος, που μας συνεπήρε όλους και όλες και μας μετέτρεψε σε “περιφερόμενους” πολίτες της Ευρώπης. Ταυτόχρονα άνοιξε τον δρόμο για τη δημιουργία του ΣΥΡΙΖΑ. Ο Ευκλείδης προσχωρεί στον Συνασπισμό, εκλέγεται με το ψηφοδέλτιο του Κοκκινοπράσινου δικτύου και συναντά τον Χριστόφορο Παπαδόπουλο που εύλογα τον επηρεάζει με την καταλυτική παρουσία του στα πράγματα της δικής μας αριστεράς.

Το 2005 εκδίδει το βιβλίο «Οι αξίες και η αξία της Αριστεράς». Και μόνο ο τίτλος πιστοποιεί ότι ο συγγραφέας βρέθηκε στην κεντρική πολιτική σκήνη με εφόδια θεμελιωμένα στην ουσιώδη πολιτική της επιθυμίας ν’ αλλάξει τον κόσμο. Οι στόχοι του βιβλίου είναι πολλοί: η αντιπαράθεση στον εκσυγχρονισμό Σημίτη, η τεκμηρίωση της έμφασης που πρέπει να δίνεται στις αξίες της αριστεράς, το ενδιαφέρον του συγγραφέα για την πολιτική οικονομία και τη χάραξη πολιτικής. Με επιρροές από σημαντικούς στοχαστές όπως οι Leon Panitch και Erick Olin Wright σε θέματα συμμετοχικού προϋπολογισμού στην Τοπική Αυτοδιοίκηση την ενίσχυση της ικανότητας να παρεμβαίνουν οι εργαζόμενοι στην παραγωγική διαδικασία καθώς και το συνεργατικό πλαίσιο για την επίτευξη πράσινων λύσεων, ο Ευκλείδης κινείται σε ένα αντισυμβατικό πολιτικό σύμπαν.

Το μέλλον της πολιτικής διαρκεί πολύ για τους ευγενείς και στοχαστικούς ανθρώπους, όπως ο ίδιος.

*ομ. καθηγήτριας Αρχιτεκτονικής Σχολής Ε.Μ.Π., με συμμετοχή στα κοινωνικά κινήματα για τα δικαιώματα, την πόλη, το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή

**Το βιβλίο του Ευκλείδη Τσακαλώτου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ