Οι διαθέσεις του Γουόλιν για τους τέσσερις στοχαστές διαφαίνονται ήδη στον προβληματικό τίτλο του βιβλίου και στη φράση του ότι αυτοί είναι «φιλοσοφικοί κληρονόμοι» του Χάιντεγκερ. Θα πρέπει να ξεκαθαριστεί εξαρχής ότι οι τέσσερις στοχαστές, αν και υπήρξαν φοιτητές του ναζιστή φιλοσόφου και επηρεάσθηκαν από τη διδασκαλία του, δεν σημαίνει ότι υιοθέτησαν τις απόψεις του και ότι είχαν τις ίδιες πολιτικές αντιλήψεις. Δεν έγινε ποτέ αυτό, ούτε στα νιάτα τους ούτε στην ώριμη παραγωγή τους και μάλιστα ήταν από τους πρώτους που άσκησαν κριτική στον Χάιντεγκερ.
Ο Γουόλιν προσπαθεί να ασκήσει φιλοσοφική κριτική στους τέσσερις στοχαστές, αυτό όμως που κάνει είναι να τους απαξιώνει και να τους διαστρεβλώνει, συνειδητώς ή ανεπιγνώστως. Φαίνεται ότι αυτό που τον ενοχλεί είναι η κριτική που αυτοί άσκησαν στον δυτικό πολιτισμό, στην πορεία του καπιταλισμού και του αντιπροσωπευτικού πολιτεύματος. Ασκησαν κριτική στις κύριες σημασίες και πρακτικές του συστήματος: γραφειοκρατικοποίηση, πραγμοποίηση, καταναλωτισμό, τεχνοκρατία, εμπορευματοποίηση των πάντων, καταστροφή του περιβάλλοντος. Oι πρακτικές αυτές στέρησαν από τον άνθρωπο βασικές υπαρκτικές και πολιτικές πλευρές, τον αλλοτρίωσαν και τον μετέτρεψαν σε παθητικό ψηφοφόρο και «μονοδιάστατο άνθρωπο», κατά την έκφραση του Μαρκούζε.
Ο Γουόλιν είναι υπερασπιστής του καπιταλισμού και του φιλελεύθερου αντιπροσωπευτικού πολιτεύματος, το οποίο θεωρεί ότι είναι δημοκρατικό, όπως φαίνεται σε πολλά σημεία του βιβλίου. Αναφέρει λ.χ. τον Peter Berkowitz, στον οποίο, κατά τη γνώμη του, υπάρχει «μια πειστική ανασκευή του ισχυρισμού ότι η φιλελεύθερη σκέψη στερείται αρετής». Ομως το φιλελεύθερο πολιτικό σύστημα δεν είναι δημοκρατικό, αλλά ολιγαρχικό, αφού οι ολίγοι ασκούν την εξουσία προς όφελος των ολίγων ισχυρών. Ενοχλείται, λοιπόν, από κάθε κριτική στο σύστημα αυτό και προσπαθεί να την αποδομήσει. Από έλλειψη χώρου, θα δούμε μόνο τις διαστρεβλώσεις του για τη Χάνα Αρεντ.
Φαίνεται ότι ο Γουόλιν θεωρεί την Αρεντ εύκολο στόχο, επειδή υπήρξε ερωμένη του Χάιντεγκερ και επιπλέον διέδωσε το έργο του στη Δύση και έγραψε και ένα επαινετικό κείμενο, όταν αυτός έγινε ογδόντα χρόνων. Ομως, ο Γουόλιν δεν κατανοεί κάποια βασικά πράγματα από τη φιλοσοφία της Αρεντ, όπως θα φανεί σε ορισμένα παραδείγματα.
Επειδή η Αρεντ ασκεί κριτική στο σύστημα και στην εργαλειοποίηση της πολιτικής από τα ποικίλα συμφέροντα, ο Γουόλιν τη συνδέει, αυθαιρέτως και αφελώς, με τον Χάιντεγκερ και με τους «φωστήρες της Δεξιάς», Σπένγκλερ, Καρλ Σμιτ κ.ά., που άσκησαν επίσης κριτική στον νεωτερικό πολιτισμό. Η κριτική όμως της Αρεντ ασκείται από διαφορετική πλευρά, από την πλευρά της δημοκρατίας βασισμένης στη συμμετοχή των ατόμων, στην ισότητα και την ελευθερία, ενώ οι «φωστήρες της Δεξιάς» γράφουν ως αρνητές της δημοκρατίας, της ισότητας και της συμμετοχής.
Η Αρεντ έχει τονίσει την αξία της αρχαιοελληνικής πόλεως, διότι εκεί για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία αναδείχθηκε και επικράτησε ο πολιτικός βίος, με χαρακτηριστικά τη δημιουργία ενός δημοσίου χώρου με συμμετοχή των ατόμων στα κοινά, διά του λόγου και της πράξεως. Η σημασία του πολιτικού βίου είναι εμφανής και στην αρχαιοελληνική σκέψη. Στη συνέχεια, στους ελληνιστικούς χρόνους και τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία από τον 1ο αι. π.Χ. ο πολιτικός βίος υποχώρησε και υποκαταστάθηκε από τον κοινωνικό βίο. Αντίστοιχη υποχώρηση υπήρξε και στη θεωρία. Η μετάβαση από τον πολιτικό βίο στον κοινωνικό επισφραγίσθηκε στους μεσαιωνικούς χρόνους με την άνοδο και την κυριαρχία του χριστιανισμού. Η Αρεντ ασκεί κριτική στον εποικισμό του πολιτικού από την «κοινωνία».
Ομως, ο Γουόλιν θεωρεί ότι η φιλόσοφος μειώνει την «κοινωνία», η οποία (κοινωνία) «στη μεταγενέστερη φιλοσοφία της εξελίσσεται σε σύμβολο των δεινών του σύγχρονου πολιτισμού». Τίποτε πιο ανακριβές και διαστρεβλωτικό από αυτό. Αλλο θέλει να επισημάνει η Γερμανοεβραία φιλόσοφος: την έκλειψη της πολιτικής που οφείλεται, εκτός των άλλων, στη νεωτερική πολιτική σκέψη (Χομπς, Λοκ, Μοντεσκιέ) που έδωσε προτεραιότητα στο «κοινωνικό» και επίσης στον Μαρξ που έδωσε προτεραιότητα στο οικονομικό. Με τα λόγια της: «Περισσότερο από οποιαδήποτε πολύπλοκη θεωρία, αυτή η ανεπίγνωστη υποκατάσταση του κοινωνικού στη θέση του πολιτικού αποκαλύπτει σε πόσο μεγάλο βαθμό η αρχική ελληνική αντίληψη της πολιτικής είχε χαθεί».
Επίσης, ο Γουόλιν προσάπτει στην Αρεντ «αντιδημοκρατική μεροληψία». Εδώ διαπράττει μέγιστο λάθος, που οφείλεται σε άγνοια του δημοκρατικού πολιτεύματος. Θεωρεί λανθασμένα ότι τα αντιπροσωπευτικά πολιτεύματα είναι δημοκρατικά και, επειδή η Αρεντ ασκεί κριτική σε αυτά, τη θεωρεί «αντιδημοκρατική». Αυτό δεν ισχύει, διότι η κριτική της Αρεντ είναι αντικομματική, αντιγραφειοκρατική, αντιολιγαρχική.
Το χειρότερο, όμως, είναι ότι ο Γουόλιν ταυτίζει τη φιλόσοφο με τον Χάιντεγκερ, όσον αφορά την πολιτική της στάση. Τη χαρακτηρίζει ως «αριστερή χαϊντεγκεριανή» και την τοποθετεί στην κατηγορία του «πολιτικού υπαρξισμού».1 Με τον όρο αυτόν, εννοεί «ιδιότητες προσωπικής αυθεντικότητας» και αποφαίνεται ότι η «πολιτική σκέψη και των δύο παρέμεινε βαθύτατα ελιτίστικη και αντιδημοκρατική». Φυσικά, για τον Χάιντεγκερ δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό ισχύει, αλλά προκειμένου για την Αρεντ είναι λάθος που αγγίζει τα όρια της διαστρέβλωσης και της σπίλωσης της σπουδαίας φιλοσόφου, η οποία άσκησε σαφή κριτική στον ναζισμό και ανέλυσε τις αιτίες του ολοκληρωτισμού. Η κριτική στο αντιπροσωπευτικό σύστημα δεν είναι αντιδημοκρατική, για τον λόγο που ανέφερα πριν, αλλά και διότι η Αρεντ υιοθετεί ρητώς ως μορφή πολιτικής οργάνωσης τα Συμβούλια με τις συνελεύσεις από τα κάτω, δηλαδή μία μορφή άμεσης δημοκρατίας –όπως και ο Κορνήλιος Καστοριάδης.
Μία άλλη λαθροχειρία του Γουόλιν είναι το ότι αποδίδει στην Αρεντ τη σύνδεση δημοκρατίας και τυραννίας κατά τα πρότυπα του Πλάτωνα στην Πολιτεία, δηλαδή την πλατωνική άποψη ότι από τη δημοκρατία προκύπτει η τυραννία. Αυτό, όμως, είναι ένα από τα πολλά πλατωνικά ψεύδη. Ουδέποτε επιχείρησε τέτοια σύνδεση η Αρεντ. Αλλωστε, η τυραννίδα και ο ολοκληρωτισμός δεν προήλθαν από δημοκρατικό πολίτευμα, αλλά από το καπιταλιστικό και το αντιπροσωπευτικό σύστημα.
Γενικώς, ο Γουόλιν προσπαθεί να απαξιώσει με οποιονδήποτε τρόπο τους τέσσερις στοχαστές. Δεν διστάζει, θέτοντάς τους όλους υπό τη γενική ταμπέλα τής «υπαρξιστικής σκέψης», να τους αποδώσει την απουσία δέσμευσης στον «δημόσιο λόγο». Είναι, όμως, σίγουρο ότι για τους Μαρκούζε και Αρεντ αυτό δεν ισχύει. Ειδικώς, η Αρεντ στο έργο της «Η ανθρώπινη κατάσταση» έχει μία σημαντική ανάλυση και συνηγορία για τον «δημόσιο χώρο» και τις αρετές του, στον οποίο βασικό στοιχείο είναι και ο «δημόσιος λόγος», η ομιλία.
Αυτά και άλλα πολλά δηλώνουν επιπολαιότητα και αφέλεια του Γουόλιν, δηλαδή ανικανότητα να διακρίνει τις διαφορές στοχαστών και αντιλήψεων, πράγμα που επέδειξε και σε άλλο βιβλίο του, στο οποίο περιλαμβάνει ανόμοιες περιπτώσεις στοχαστών, όπως οι Νίτσε, Χάιντεγκερ, Γιούνγκ, Μπατάιγ, Μπλανσό, Ντεριντά και άλλοι μεταμοντέρνοι υπό την κοινή ταμπέλα του «ανορθολογισμού». Εν ολίγοις, ο Γουόλιν είναι αναξιόπιστος για σοβαρή και αμερόληπτη φιλοσοφική κριτική.
*Διδάκτωρ Φιλοσοφίας
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας