Το εικαστικό αποτύπωμα της λογοτεχνικής «συνομιλίας» δύο κορυφαίων

Οκτώ έργα in situ που δημιουργήθηκαν ειδικά για τον χώρο της Υπηρεσιακής Αυλής του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, έργα που παίζουν με το φως και το σκοτάδι, μεγάλων διαστάσεων βιντεοπροβολές, εγκαταστάσεις με πολλαπλά υλικά, όπως κερί, μολύβι, κιμωλία, ρετσίνι, ακόμα και λιβάνι και αραβικό κόμμι. Η έκθεση της Νίνας Παπακωνσταντίνου, με τίτλο «Εγκώμιο της σκιάς», σχεδιασμένη ως εικαστική μυθοπλασία επιχειρεί να δημιουργήσει μια συνθήκη συνομιλίας μεταξύ δύο λογοτεχνών, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (1851-1911) και του Τζουνίτσιρο Τανιζάκι (1886-1965). Για τον λόγο αυτό το τολμηρό και ενδιαφέρον εικαστικό εγχείρημα δανείζεται τον τίτλο από το βιβλίο του Τανιζάκι «Το εγκώμιο της σκιάς», ενώ οι οι τίτλοι των έργων παραπέμπουν σε ομότιτλα διηγήματα του Παπαδιαμάντη.

«Αυτά που ήδη χάσαμε από τον κόσμο της σκιάς θέλω να προσπαθήσω να τα ανακαλέσω τουλάχιστον μέσα στη σφαίρα της λογοτεχνίας» αναφέρει η γνωστή καλλιτέχνις. «Στο παλάτι που λέγεται λογοτεχνία τα υπόστεγα θέλω να είναι βαθιά και οι τοίχοι σκοτεινοί. Θα σπρώξω καθετί που χτυπάει στο μάτι μες στο σκοτάδι, θα προσπαθήσω να απογυμνώσω τα εσωτερικά από κάθε άχρηστη διακόσμηση. Δεν θέλω να ’ναι όλα τα σπίτια έτσι, αλλά θα ήταν καλά να υπήρχε έστω κι ένα μόνο τέτοιο σπίτι. Οπου για δοκιμή να μπορούμε να σβήσουμε τα φώτα, να δούμε πώς θα ’ναι επιτέλους χωρίς αυτά».

Οπως επισημαίνει η επιμελήτρια της έκθεσης Αννα Καφέτση, διευθύντρια του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Μεγάρου Μουσικής annexMΤ, «με αφορμή τις αισθητικές αντιλήψεις του Ιάπωνα συγγραφέα όπως διατυπώνονται στο δοκίμιο του 1933 (μετάφραση Παναγιώτης Ευαγγελίδης, Αγρα 2021) και με βάση το αφηγηματικό έργο του Σκιαθίτη «ποιητή του σκιόφωτος», η καλλιτέχνις μέσω της ιδιόχειρης αντιγραφής αποσπασμάτων από οκτώ διηγήματα, και της πολυμεσικής τους μετάφρασης, κατά τη διαδικασία εξερευνά στα έργα της έναν κόσμο λέξεων που κατοικούν σε μια ενδιάμεση διάσταση ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, σε μια θολή, συγκεχυμένη ή και κρυμμένη εικόνα τους. Συνδέοντας την ομιχλώδη ασάφεια του ημίφωτος του Τανιζάκι με την ονειρώδη ατμόσφαιρα και την απόκοσμη φύση των ηρώων του Παπαδιαμάντη, αναδεικνύει τις δημιουργικές δυνατότητες που αναδύονται από τη σιωπή και τη μοναξιά -κατεξοχήν συνθήκη της συγγραφής- και γεννούν -μεταξύ άλλων- αυτόν τον «άλλο» κόσμο εσωτερικότητας και λιτού κάλλους».

Η ίδια η Νίνα Παπακωνσταντίνου μάς μυεί στην ιδιαίτερη, υποβλητική ατμόσφαιρα των έργων. Για παράδειγμα στο επίτοιχο «Ονειρο στο κύμα» χρησιμοποιεί περίπου 75 διαφορετικού τύπου ρυζόχαρτα, στα οποία γράφει με λευκή ακουαρέλα και λευκή κιμωλία αποσπάσματα από το ομότιτλο διήγημα, «επιχειρώντας να συνδέσω, κατά κάποιον τρόπο, αυτά τα σχεδόν φυσικά υλικά με την ονειρική αίσθηση του λογοτεχνικού έργου του Παπαδιαμάντη. Τα ίδια τα υλικά, καθώς και η εγκατάσταση και ο φωτισμός του έργου, μιλούν για την ονειρώδη φύση της γραφής, η οποία φαίνεται ή χάνεται όταν κοιτά ή “διαβάζει” κανείς το έργο από διαφορετικές γωνίες». Τρία έργα φτιαγμένα με αποσπασματικές φράσεις ή λέξεις από τρία διηγήματα του Παπαδιαμάντη, οι οποίες προβάλλονται με φως σε διαφορετικές διαστάσεις και σημεία του εκθεσιακού χώρου -στο δάπεδο, ψηλά στον τοίχο ή σε ύψος αντίστοιχο με αυτό παραθύρου-, «αναφέρονται στο εξωτερικό φως που εισβάλλει στον εσωτερικό χώρο, ως υπαινιγμός κίνησης, ως φως “αποκαλυπτικό” ή ως το φως που φωτίζει τα παιδικά όνειρα τη νύχτα, αντίστοιχα».

Ακόμα σε ένα μοναστηριακού τύπου τραπέζι του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών μεταγράφει σε επιφάνεια αλειμμένη με κερί το διήγημα του Παπαδιαμάντη «Αμαρτίας φάντασμα». «Πρόκειται για ένα κείμενο “συναρμολογημένο” σύμφωνα με τον συγγραφέα από “παλιές άτακτες σημειώσεις τεθνεώντος ατυχούς φίλου”. [...] Πέρα από το κείμενο καθαυτό, η γραφή που ξύνει την επιφάνεια του κεριού πάνω στο τραπέζι αναφέρεται στις παλιές πινακίδες γραφής, αλλά και στην ίδια τη συνθήκη της συγγραφής και της κατανυκτικής προσήλωσης που απαιτεί. Το δε μέγεθος του έργου αντιπαραβάλλεται με αυτό του τραπεζιού επιτείνοντας την αίσθηση της μοναχικότητας που χαρακτηρίζει τον συγγραφέα».

Τέλος, στο έργο με ρετσίνι στον τοίχο η φράση που έχει γράψει η εικαστικός προέρχεται από το διήγημα «Ο Αλιβάνιστος», από το απόσπασμα το οποίο αναφέρεται στο νερό που κελαρύζει στη ρίζα του δέντρου. «Εδώ επιχειρώ να συνδέσω πάλι το φυσικό περιβάλλον που περιγράφεται στο απόσπασμα με έναν τοίχο εσωτερικό και, με τη χρήση ενός φυσικού υλικού του δέντρου, να αποτυπώσω τη διαφεύγουσα λάμψη των λέξεων».

Η Νίνα Παπακωνσταντίνου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1968 και σπούδασε Κλασική Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ και Καλές Τέχνες στο Camberwell College of Arts του Λονδίνου, ενώ έχει παρουσιάσει έργα της σε πολλές ομαδικές και ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η έκθεση στην Υπηρεσιακή Αυλή θα διαρκέσει ώς τις 23 Φεβρουαρίου. Πληροφορίες: http://www.megaron.gr