Μια Σμυρνιά εύπορης βενιζελικής οικογένειας, η Ελλη Παπαδημητρίου, που γεννήθηκε το 1906 και σπούδασε στην Αγγλία με στόχο να αναλάβει τα ηνία της κτηματικής περιουσίας, ωστόσο με τη Μικρασιατική Καταστροφή εφάρμοσε την εξειδικευμένη γνώση της στους καταυλισμούς των εκπατρισμένων στην Ελλάδα.
Μια δυναμική γυναίκα που δραστηριοποιήθηκε για την επίλυση του προσφυγικού ζητήματος συμμετέχοντας στην Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων και συνεργάστηκε με τη Μέλπω Μερλιέ στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών για τη διαφύλαξη του προσφυγικού θησαυρού της προφορικής μνήμης και της μουσικής παράδοσης με κορυφαίο έργο -σπονδή στην ιστορική αυτογνωσία- τον «Κοινό Λόγο».
Μια διανοούμενη της Αριστεράς, η οποία από το 1936 συμμετείχε σε αντιδικτατορικές ενέργειες, συνελήφθη από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, εντάχθηκε ενεργά στο ΚΚΕ και πήρε μέρος στον αντιναζιστικό αγώνα, ενώ συνδέθηκε οργανωτικά με τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες και το 1941 κατέφυγε στη Μέση Ανατολή όπου εξαιτίας της πολιτικής της δράσης υπέστη αλλεπάλληλες διώξεις και εξορίες. Εφυγε πλήρης ημερών από τη ζωή το 1993, στην Αθήνα.
Αν γνωρίζουμε τις θεατρικές διασκευές του «Κοινού Λόγου» της Ελλης Παπαδημητρίου (τελευταία από τον Βαγγέλη Θεοδωρόπουλο), ήδη από το τέλος της δεκαετίας του 1980, ήρθε η στιγμή να προσεγγίσουμε και το φωτογραφικό της ταλέντο με την έκθεση «Η αδρή ουσία των πραγμάτων» που εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη/Πινακοθήκη Γκίκα σε επιμέλεια της ιστορικού Ιωάννας Πετροπούλου,
Η έκθεση μας μεταφέρει στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Ως στέλεχος της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων και συνεργάτις του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, εξοπλισμένη με σύγχρονες φωτογραφικές μηχανές η Ελλη Παπαδημητρίου ακολουθεί τους εκπατρισμένους και τους γηγενείς στους χερσαίους και παραθαλάσσιους οικισμούς. Γυρεύοντας μια γλώσσα να εκφραστεί, συγκροτεί μέσω της αυτοψίας μια νέα πατριδογνωσία. Μέσα από τον φακό, συντάσσει το αλφαβητάρι της παλαιάς αλλά και μιας σύγχρονης Ελλάδας. Μακριά από την όποια φολκλορική γραφικότητα, απαθανατίζει αρχικά την αγροτοποιμενική Ελλάδα, διατηρώντας κριτική απόσταση. Πνεύμα αντιρρητικό, φρόνημα ανατρεπτικό, απορρίπτοντας τον νόθο εξωτισμό, λειτουργεί όχι ως φυσιολάτρις αλλά ως ανατόμος.
Με την εθνολογική της ματιά επιδιώκει «να αναδείξει σωστά την αδρή ουσία των πραγμάτων».
Το μαγικό κουτί -η φωτογραφική μηχανή- σαγηνεύει την Ελλη Παπαδημητρίου, ήδη από τα φοιτητικά της χρόνια στην Αγγλία, όπου μαθαίνει την τέχνη. Λίγο αργότερα, μετά το 1922, εγκατεστημένη πλέον στην Αθήνα, εντάσσεται σε μια νεανική συντροφιά που πειραματίζεται με τη φωτογραφία. Οι περισσότεροι προέρχονται από τον εκτός συνόρων Ελληνισμό και φέρνουν έναν άνεμο ελευθερίας με το πρωτοποριακό έργο τους: Ανδρέας Εμπειρίκος, Αρης Κωνσταντινίδης, Γιώργος Σεφέρης, Γιάννης Τσαρούχης, Μάτση Χατζηλαζάρου κ.ά.
Στη Μεταπολίτευση η Παπαδημητρίου παύει πλέον να φωτογραφίζει. Το 1976 προβαίνει στην πώληση μέρους της φωτογραφικής της περιουσίας στο Μουσείο Μπενάκη. Συγχρόνως, κοινοποιεί για πρώτη φορά την πενηντάχρονη δουλειά της, χωρίζοντάς τη σε τρεις ενότητες με υπέρτιτλο «Παλιές φωτογραφίες». Κατά σειρά, κυκλοφόρησαν τρία λευκώματα: Ηπειρο-Μακεδονία (Ερμής, 1977), Νησιά (Κέδρος, 1978) και Αθήνα-Πειραιά-Καισαριανή (Ερμής, 1979). Η έκθεση παρουσιάζει από τα τρία αυτά λευκώματα λήψεις, που τραβήχτηκαν από το 1928 έως την αρχή της δεκαετίας του 1950. Συνιστούν μέρος ενός ευρύτερου συνόλου που δεν έχει ακόμα δει το φως της δημοσιότητας.
Να θυμίσουμε, τέλος, ότι τον Απρίλιο (πρεμιέρα 20/4) περιμένουμε από το Θέατρο του Νέου Κόσμου σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου την «Ανατολή» που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά τον περασμένο Ιούλιο, με φυσικό σκηνικό τον αρχαιολογικό χώρο της Τίρυνθας. Πρόκειται για μια θεατρική σύνθεση με την οποία η Ελλη Παπαδημητρίου ασχολήθηκε επί δεκαετίες: φεύγοντας για τη Μέση Ανατολή στην Κατοχή, το μόνο χειρόγραφο που έριξε στη βαλίτσα της ήταν η «Ανατολή», που την εξέδωσε για πρώτη φορά στο Κάιρο το 1941 και εν συνεχεία κάθε 10 χρόνια ξαναδουλεμένη: 1952, 1962, 1972, 1982, στις επετείους της Μικρασιατικής Καταστροφής.
📌 Πληροφορίες: Μουσείο Μπενάκη-Πινακοθήκη Γκίκα, Κριεζώτου 3, Αθήνα, 210 361 5702. Μέχρι 7 Ιανουαρίου 2023. Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή, Σαββάτο: 10.00-18.00. Εισιτήριο: € 5.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας