Αν πετύχει η Ελευσίνα είναι σαν να πετυχαίνει η Ευρώπη

Ενα πρόσωπο γύρω από το οποίο ξεδιπλώνεται το όραμα μιας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Τέσσερα κρίσιμα εξάμηνα μέχρι το 2023. Tρεις οι χρηματοδοτικοί φορείς της διοργάνωσης (Δήμος Ελευσίνας, περιφέρεια Αττικής, ΥΠΠΟΑ). Εκατοντάδες παραγωγές και δράσεις. Απειρες φιλοδοξίες. Χιλιάδες αντιθέσεις που φέρνουν αντιμέτωπες την αρχαιότητα με τη βιομηχανική ανάπτυξη, τον Αισχύλο με τον Καζαντζίδη, την Ιστορία με τη μνήμη, το μυστηριακό παρελθόν με τη βιομηχανική επικράτηση, το υποβαθμισμένο παραλιακό μέτωπο με την προοπτική ενός βιώσιμου μέλλοντος. Μια άσβεστη φλόγα για παρακαταθήκη στην πόλη.

Εδώ και έξι μήνες ο Μιχαήλ Μαρμαρινός ισορροπεί σε έναν τόπο ακραίων αντιθέσεων έχοντας αναλάβει να δώσει σάρκα και οστά σε μια ανάθεση που αποτελεί ένα από τα δυσκολότερα στοιχήματα στον τομέα του Πολιτισμού. Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα Ελευσίνα 2023 (2023 ELEVSIS) έχει βρει στο πρόσωπό του τον νέο της καλλιτεχνικό διευθυντή, αλλά και μια προσωπικότητα πληθωρική κι ιδιοσυγκρασιακή που μπορεί να επανεκκινήσει με αξιώσεις την πολύπαθη διοργάνωση. Με ξεναγό τον ίδιο περιπλανηθήκαμε στο προβληματικό χθες, το απαιτητικό παρόν και το ιδανικό μέλλον της Ελευσίνας.

• Αναλάβατε μία διοργάνωση στην οποία όλα έμοιαζαν να έχουν γίνει λάθος.

Η λειτουργική μου ανάληψη έγινε αρχές Σεπτεμβρίου. Σε αυτή τη διαδρομή μπορώ να καταλάβω όχι τα λάθη αλλά τα ζητήματα που δυσχέραιναν την κατάσταση: από φήμες, για παράδειγμα, άκουσα ότι η διευθύνουσα σύμβουλος αντάλλαζε εξώδικα με την καλλιτεχνική διευθύντρια, ότι το Διοικητικό Συμβούλιο συχνά μετατρεπόταν σε ρινγκ. Υπό αυτές τις συνθήκες δεν μπορείς να πας ούτε μέχρι το περίπτερο για τσιγάρα, όχι να διοργανώσεις πολιτιστική πρωτεύουσα.

• Δεν ζητήσατε αναλυτική ενημέρωση πριν αποδεχτείτε τη θέση;

Οχι. Προτίμησα να κρατήσω μια σχετική απόσταση και έναν άξονα ουδετερότητας και προστασίας του ευαίσθητου κομματιού της ψυχής μου απέναντι στα γεγονότα. Ηθελα να ξέρω κυρίως τα ζητήματα που αφορούσαν στον τομέα μου. Αυτό δεν σημαίνει ότι ήμουν ανυποψίαστος γιατί όλοι με κάποιον τρόπο μάθαιναν ότι στη διοργάνωση γινόταν χαμός. Επίσης, αναλαμβάνοντας, συνάντησα την πρώην καλλιτεχνική διευθύντρια Κέλλυ Διαπούλη γιατί ήθελα να της ξεκαθαρίσω ότι σε αυτή τη διαδρομή με ενδιαφέρει η σύνθεση γεγονότων και δεδομένων και πως καταλαβαίνω ότι επρόκειτο για μία τραυματική για όλους εμπειρία. Τα ζητήματα που πήγαν λάθος είναι αντικειμενικά και συνεχίζουν να μας απασχολούν παρότι γίνονται ορατές και συνειδητές κινήσεις βελτίωσης.

Αν η διοργάνωση πετύχει θα είναι αποτέλεσμα σύνθεσης: της προηγούμενης διαδρομής και της σημερινής απόπειρας. Δεν ήρθα για να καταργήσω τίποτα. Λαμβάνω υπ’ όψιν όλο το προηγούμενο πρόγραμμα, συνεχίζω με τον ίδιο ενθουσιασμό δράσεις που έχουν σημασία κι ενδιαφέρον, προτείνω δικά μου πράγματα επαναπροσδιορίζοντας τους άξονες και το θεώρημα και προσθέτω το open call σε Ελληνες και ξένους καλλιτέχνες για να συμπληρωθεί η δεξαμενή των προτάσεων.

• Τι είναι αυτό που σας καθησύχαζε να πάρετε το ρίσκο και να αναλάβετε μία διοργάνωση που φαινόταν από χέρι χαμένη;

Πρώτον, ο ενθουσιασμός μου για την πόλη. Δεύτερον, οι άνθρωποι-θησαυροί που ζουν εκεί. Τρίτον, η πίστη μου ότι η Ελευσίνα μπορεί να αποτελέσει υπόδειγμα πολιτιστικής πρωτεύουσας, καθώς συγκεντρώνει ένα σωρό ζητήματα που αφορούν τον σύγχρονο κόσμο. Και, τέταρτον, η διάθεσή μου να δείξω στους κατοίκους της τα μη αυτονόητα. Δεν ντρέπομαι να πω ότι όταν ήμουν μικρός τον δρόμο για την Ακρόπολη μου τον έδειξε ένας Εγγλέζος. Οπως και ότι φίλοι Γερμανοί μού μίλησαν για πτυχές της Αθήνας που αδυνατούσα να δω. Με τα δικά τους μάτια ξαναέβλεπα τις γειτονιές, στις οποίες γεννήθηκα και μεγάλωσα, με νέα υπόσταση και διάσταση. Αυτό, λοιπόν, επιθυμώ εγώ -ως ξένος στην πόλη- να δείξω και να μοιραστώ με τον Ελευσίνιο. Δεν είναι προσβλητικό, είναι απλώς το βλέμμα του άλλου, του ξένου, του καλλιτέχνη.

• Η πανδημία επηρέασε τις εξελίξεις;

Αν δεν υπήρχε η πανδημία δεν θα είχαμε επίσημη μετάθεση στο 2023 και το πιθανότερο είναι ότι θα συρόμασταν εκεί ανέτοιμοι και μάλλον έχοντας διασυρθεί.

• Με το χέρι στην καρδιά, πιστεύετε ειλικρινά ότι θα προλάβετε;

Αν επιτύχει η Ελευσίνα θα είναι σαν να πετυχαίνει η Ευρώπη διότι η πόλη έχει εν πυκνώ όλα τα ζητήματα που απασχολούν τη Γηραιά Ηπειρο: ανεργία, περιβαλλοντικά προβλήματα, βιομηχανική ανάπτυξη, καταστροφή, πολιτικά κινήματα. Είναι μία πρόκληση για ολόκληρη την Πολιτεία να αναταχθεί απέναντι σε ένα αίτημα. Δεν είμαι πολιτικός και δεν θέλω να εξωραΐσω τίποτα. Λέω τα πράγματα με το όνομά τους, θέλω να είμαι ρεαλιστής, να μην γκρινιάζω και απεχθάνομαι τα χρώματα της μιζέριας. Αλλά η πραγματικότητα είναι ότι αγχώνομαι τρομερά με τις υποδομές.

• Αν ο θεσμός επιτύχει για τον επισκέπτη αλλά ο κάτοικος της Ελευσίνας δεν γίνει συμμέτοχος, δεν δει τη ζωή και την καθημερινότητα του να αλλάζουν θα είναι πετυχημένη η διοργάνωση;

Θέλω να κρατηθούν οι αποστάσεις από οποιονδήποτε λαϊκισμό, ωστόσο θεωρώ ότι το κρίσιμο πρόσωπο αυτής της δραματουργίας, που λέγεται Πολιτιστική Πρωτεύουσα, είναι η πόλη της Ελευσίνας. Οι κάτοικοί της πρέπει οπωσδήποτε να εισπράξουν το όφελος. Προφανώς δεν εννοώ ότι πρέπει να τους ρωτάω για οτιδήποτε, αλλά έχει σημασία να αφουγκράζομαι τον σφυγμό τους, τις απαιτήσεις και τις δυνατότητές τους, να αποζητώ τη συμμετοχή τους. Θέλω ο συνολικός λογαριασμός να τους έχει ακουμπήσει, να τους κάνει περήφανους για την πόλη τους.

• Τα παραδείγματα των «ελληνικών» πολιτιστικών πρωτευουσών που προηγήθηκαν τα μελετήσατε;

Κάθε μια είναι διαφορετική περίπτωση. Οι κρίσιμοι παράγοντες που καθορίζουν το αποτέλεσμα είναι το πρόγραμμα που παρουσίασε η καθεμία και η παρακαταθήκη που άφησε πίσω της. Και δεν εννοώ μόνο μερικά ακόμα κτίρια που στο μέλλον θα ρημάζουν. Εννοώ ότι η διοργάνωση θα εξασφαλίσει τους θεσμούς που θα οδηγούν την πόλη και τις λειτουργίες της στα επόμενα βήματα. Υπάρχουν πόλεις που έκαναν ό,τι έκαναν, άναψαν τα βεγγαλικά και από κει και πέρα έκλεισαν την παρακαταθήκη τους σε κάποια συρτάρια να βολοδέρνει. Αυτός άλλωστε είναι ένας μεγάλος κίνδυνος για την Ελλάδα: το «μετά» πολύ συχνά κάπου ρημάζει. Αρα η αγωνία μου δεν είναι να έχουμε μερικά ακόμα παρατημένα κτίρια κι ερείπια, αλλά να φτιάξουμε το μελλοντικό θεσμικό πλαίσιο.

Η Πάτρα, για παράδειγμα, είναι σαν να πέρασε ο θεσμός και να μην την ακούμπησε. Η Αθήνα, ακριβώς επειδή ήταν η πρώτη, λειτούργησε περισσότερο ως ένα φεστιβάλ πολιτιστικό, σαν ένας προάγγελος του Γιώργου Λούκου. Μας χάρισε πολύ μεγάλου βεληνεκούς πολιτιστικά γεγονότα, αλλά και υποδομές. Το Θέατρο Πέτρας, για παράδειγμα, είναι μια κληρονομιά που μας άφησε εκείνη η διοργάνωση.

• Υπάρχει και στην Ελευσίνα ένα τέτοιο θέατρο που ονειρεύεστε να χαρίσετε στο μέλλον της πόλης;

Ναι, υπάρχει ένα μοναδικό τοπόσημο στα δυτικά της πόλης που είναι κατά τη γνώμη μου δέκα φορές σαν την Πετρούπολη και το Θέατρο Βράχων σε αξία μυθική, μυθολογική, ιστορική, βιομηχανική, πολιτιστική, και πολιτική. Λέγεται «Κυνόδοντες». Είναι ένα βουνό φαγωμένο, στο οποίο έχουν απομείνει μόνο δύο ψηλά σημεία, εξού και η ονομασία του. Είναι ένα μνημείο για την ιστορία της πόλης, χαραγμένο πάνω στο κορμί της γης της. Μιλάμε για ένα συγκλονιστικό χώρο, για λαξεύσεις πάνω σε ένα μυθικό δέρμα. Είναι απ’ τα ωραιότερα θέατρα τοπίου που μπορεί να έχει η Αττική και θα ήθελα πολύ η 2023 ELEVSIS να το δραστηριοποιήσει και να το κληροδοτήσει στην χώρα.

• Στο οικονομικό σκέλος πού ακριβώς βρίσκεστε;

Η Ελευσίνα είχε ένα προϋπολογισμό μέχρι το 2021 με τον οποίο μπορούμε να εκπληρώσουμε όλες μας τις υποχρεώσεις για τη συγκεκριμένη χρονιά. Από τη στιγμή που μεταφέρθηκε στο 2023 εγείρεται ένα θέμα: οι χρηματοδοτικοί φορείς θα πρέπει να βρουν λύση.

• Αυτό σημαίνει, για να το πούμε εντελώς απλοϊκά, ότι η Ελευσίνα θα στοιχίσει τα διπλά χρήματα;

Τα διπλά όχι, αλλά καταλαβαίνουμε ότι από τη στιγμή που μετατίθεται χρονικά απαιτείται αναμόρφωση του προϋπολογισμού. Για το 2021 είμαστε απολύτως καλυμμένοι διότι υπάρχει ένα αποθεματικό και κάποια χρήματα από κάποιες εκδηλώσεις που λόγω κορονοϊού ακυρώθηκαν. Για να εκτελεστούν όλα αυτά υπάρχουν γύρω στα 8 εκατομμύρια ευρώ. Τα χρήματα που θα απαιτηθούν για τις επόμενες δύο χρονιές δεν είμαι σε θέση να τα πω αναλυτικά γιατί περιμένω την αναμόρφωση και το καινούργιο business plan.

• Ιδανικά, λοιπόν, τι θα θέλατε να λένε οι κάτοικοι μετά το πέρας της διοργάνωσης;

Θα ήθελα να μπορούν να πουν σε οποιονδήποτε μη κάτοικο της Ελευσίνας: «Καλά δεν ξέρεις την Ελευσίνα; Χάνεις!». Το άγγιγμα της τέχνης στη ζωή μας είναι ευεργετικό και θέλω να το νιώσουν. Θα μοιραστώ μαζί σας μια ιστορία για να εξηγήσω τι πιστεύω ότι πρέπει να αφήνει η τέχνη στις ζωές μας. Οταν έκανα τον «Εθνικό ύμνο» η πρεμιέρα ήταν προγραμματισμένη στην Κέρκυρα.

Τελειώνοντας η παράσταση ήρθε και με βρήκε ένας άνθρωπος και μου είπε: «Κύριε Μαρμαρινέ, ξέρετε τι είναι η παράστασή σας;». Του απάντησα «Οχι, αλλά πολύ θα ήθελα πολύ να με βοηθήσετε». Αρχισε, λοιπόν, να μου διηγείται μια ιστορία: «Μία εβδομάδα πριν από την πρεμιέρα σας έγιναν στην πόλη τα εγκαίνια μιας έκθεσης ζωγραφικής ενός ντόπιου, αυτοδίδακτου καλλιτέχνη. Ανάμεσα στους πίνακες υπήρχε κι ένας που μου έκανε τρομερή εντύπωση, γιατί έδειχνε μια ελιά που έγερνε πάνω σε μία άλλη, η οποία έμοιαζε σαν να την κρατά αγκαλιά για να μην πέσει. Ρώτησα λοιπόν τον ζωγράφο “Ρε συ, πώς σκέφτηκες αυτή την εικόνα;” και μου απάντησε ότι δεν τη σκέφτηκε, αλλά την είδε. Την επόμενη μέρα, το πρωί, δώσαμε ραντεβού για να πάμε να μου τη δείξει. Ξεκινήσαμε, λοιπόν, οδηγήσαμε κάνα εικοσάλεπτο έξω από την πόλη, αφήσαμε το αμάξι και αρχίσαμε να περπατάμε σε κάτι χωράφια. Ξαφνικά μου λέει ο ζωγράφος “Κοίτα!”. Και μου δείχνει μπροστά μου την εικόνα του πίνακα». Ομως, κύριε Μαρμαρινέ, το θέμα δεν ήταν ότι η εικόνα αυτή όντως υπήρχε κάπου στο νησί. Το σοκαριστικό ήταν ότι αυτές οι ελιές βρίσκονταν σε δικό μου κτήμα... Αλλά δεν τις είχα δει ποτέ».

Ειλικρινά, δεν έχω ακούσει ποτέ στη ζωή μου κρισιμότερη κριτική για τον «Εθνικό ύμνο», αλλά και για το νόημα της τέχνης που είναι ακριβώς αυτό: σου αποκαλύπτει πράγματα που βρίσκονται δίπλα σου και δεν βλέπεις. Αυτός θεωρώ ότι είναι ο ρόλος μου στην Ελευσίνα...

Υποδομές, το σοβαρότερο πρόβλημα της διοργάνωσης

Με έναν τρόπο έχουμε χωροθετήσει όλες τις εκδηλώσεις του 2021, κυρίως στον δημόσιο χώρο, αλλά δεν μπορεί να μη βάλουμε κάποια στιγμή κάπου το κεφάλι μας. Δεν είμαστε βεδουίνοι. Αν δεν έχουμε χρονοδιάγραμμα χώρων δεν μπορούμε να κάνουμε πρόγραμμα σοβαρό με τους ξένους. Επίσης τι νόημα έχει το open call όταν δεν μπορούν οι προτάσεις να είναι συγκεκριμένες για συγκεκριμένους χώρους. Τι να τους πω, ελάτε να το κάνουμε στην αυλή;

Από τη μεριά του Δήμου Ελευσίνας γίνεται μία συνειδητή προσπάθεια, μερικές φορές και θετικά υπόκωφη, να προωθήσει τα πράγματα προκειμένου να ζωντανέψουν τόσα ανεκμετάλλευτα, εγκαταλελειμμένα, βιομηχανικά κελύφη που υπάρχουν στην περιοχή. Σε αυτό τον τομέα σκοντάφτουμε πάνω στις νομοθεσίες της Πολιτείας, που δεν γίνεται να παρακαμφθούν διότι πρόκειται για δημόσιο χρήμα και χώρους με μικτές ιδιοκτησίες και περίπλοκο παρελθόν. Αυτές οι διαδικασίες δεν είναι απλώς χρονοβόρες είναι απελπιστικές.

● Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: το αριστούργημα που λέγεται «Ιρις», ένα αρχιτεκτονικό μνημείο έχει περιέλθει έπειτα από χιλιάδες διαδρομές από τον ΟΑΕΔ στον δήμο για 99 χρόνια, οπότε μπορούμε να κινηθούμε για την αποκατάστασή του. Αυτή τη στιγμή είμαστε στο σημείο που έχουν δρομολογηθεί όλα ώστε να γίνουν διαγωνισμοί για την ανάληψη του έργου. Χρονολογικά αυτό σημαίνει ότι θέλουμε περίπου δύο μήνες για να ξεκινήσει ο διαγωνισμός και οκτώ που θα διαρκέσει. Αρα φτάνουμε στους 10 μήνες. Αν στο μεταξύ προκύψει κάποια ένσταση απαιτούνται έξι ακόμα μήνες για να εξεταστεί. Αυτομάτως φτάνουμε στους 16 μήνες. Το έργο για να εκτελεστεί θέλει ένα χρόνο, άρα περνάμε στους 28 μήνες. Αυτό σημαίνει ότι και αύριο να ξεκινούσαμε το έργο θα παραδοθεί αφού τελειώσει η διοργάνωση.

● Δεύτερο παράδειγμα: το Παλαιό Ελαιουργείο όπου φιλοξενούνταν εκδηλώσεις των Αισχύλειων. Δυστυχώς ούτε αυτό το έχουμε διότι το μεν κεντρικό κτίριο της διεύθυνσης ετοιμάζεται να πέσει, ενώ σοβαρά προβλήματα έχουν διαπιστωθεί και στα υπόλοιπα εγκαταλελειμμένα κτίρια. Για τον συγκεκριμένο χώρο, υπεύθυνοι είναι ο δήμος και το ΥΠΠΟΑ, οι οποίοι ανέλαβαν να επιλύσουν τις νομικές διαφορές διότι περιμένει η Εθνική Τράπεζα για να εκτελέσει τις εργασίες στον χώρο.

● Τρίτο μεγάλο πρόβλημα: η Ελαιουργική, ένας ακόμα μεγάλος χώρος με σοβαρά στατικά προβλήματα στη στέγη. Γενικά, ό,τι ακουμπήσω στην Ελευσίνα μαθαίνω ότι έχει στατικά προβλήματα. Η πόλη μοιάζει με πάρκο στατικών προβλημάτων. Είναι, λοιπόν, ξεκάθαρο ότι χρειάζεται να βρει άμεσα η Πολιτεία νομότυπους τρόπους να επισπεύδει τις διαδικασίες (ενεργοποιώντας τη διαδικασία του κατεπείγοντος) αν θέλουμε να είμαστε εντός ημερομηνιών και πραγματικότητας.

Το τσουνάμι αποκαλύψεων που κυριαρχεί αυτές τις μέρες στον καλλιτεχνικό κόσμο είναι τεράστιο θέμα και θα ήθελα πραγματικά να σταθούμε σε αυτό αυτόνομα. Ας ξεκαθαρίσουμε όμως δύο πράγματα: η σεξουαλική κακοποίηση είναι μια παραβίαση απολύτως καταδικαστέα που δεν σηκώνει ίχνος ανοχής· ωστόσο, στα ζητήματα συμπεριφοράς χωρούν πολλές συζητήσεις καθώς δεν μπορεί να μην αναγνωρίζουμε τον οριακό κόσμο της τέχνης. Δεν μου είναι τόσο εύκολο, αυτονόητο και πρόχειρο να πάρω θέση σε θέματα συμπεριφοράς μόνο και μόνο για να ακολουθήσω το κύμα καταγγελιών.

Εχω υπάρξει σκηνοθέτης και ηθοποιός, όποτε ίσως έχω κάτι να προσθέσω σε αυτόν τον «διάλογο»... Μοιάζει να ζούμε σε εκείνο το όριο κραδασμού και θορύβων που βίωσαν εκείνοι οι πιλότοι όταν πρωτάγγιζαν το όριο της ταχύτητας του ήχου, στα πρώτα βήματα των υπερηχητικών αεροπλάνων. Αν αντέχουμε, μετά τους κραδασμούς, ας ανοίξουμε μια τίμια συζήτηση, ψύχραιμη -όσο το δυνατόν- για τα όρια του ατόμου, τα όρια του σεβασμού και τα όρια της τέχνης. Θα είναι κρίσιμη και διαφωτιστική για πολλά... Ειδικά για μια τέχνη που η ζωντανή επαφή με τους άλλους είναι η κόλαση και ο παράδεισός της. Το θέατρο ως τέχνη συνυπάρξεων ενέχει σοβαρούς κινδύνους να ξεφύγουν τα πράγματα. Αυτό δεν αποτελεί άλλοθι, αλλά δεν μπορεί και να μη συνυπολογίζεται.