Χρυσό Λιοντάρι σε Θεσσαλονικιά και Αρμένισσα

Πολιτικά, επίκαιρα και καίρια όσο ποτέ τα βραβεία της 56ης Μπιενάλε Βενετίας απονεμήθηκαν το Σάββατο, αντικατοπτρίζοντας το πνεύμα της φετινής διοργάνωσης με κεντρικό θέμα «Ολα του κόσμου τα μέλλοντα». Πώς οι αναταραχές, οι διακρίσεις, η βία, οι εκτοπισμοί γύρω μας φιλτράρονται από διαφορετικούς καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο και μεταφράζονται σε ανήσυχα έργα τέχνης.

Το περίπτερο της Ελλάδας με τα «Αγριμικά. Why look at animals?» της Μαρίας Παπαδημητρίου κέρδισε από την πρώτη στιγμή το ενδιαφέρον των πολυάριθμων επισκεπτών, αλλά και των ξένων εντύπων που το συγκαταλέγουν στα 10 καλύτερα. Ωστόσο το Χρυσό Λιοντάρι για το Εθνικό Περίπτερο το έκλεψε μια Θεσσαλονικιά, η αρμενικής καταγωγής Αικατερίνη Γεγησιάν, με ένα συγκλονιστικό έργο («Μικρός οδηγός για τις αόρατες θάλασσες») που αναφέρεται στην έννοια του έθνους.

Για να βάλουμε τα πράγματα στις σωστές τους διαστάσεις, η Γεγησιάν συμμετέχει μαζί με άλλους 17 Αρμένιους της διασποράς στο περίπτερο της Δημοκρατίας της Αρμενίας με τίτλο «Armenity / Hayoutioun» που είναι αφιερωμένο στη φετινή επέτειο των 100 χρόνων από τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Το μήνυμα της επιτροπής των βραβείων είναι σαφές καθώς με αφετηρία αυτό το ιστορικό γεγονός, τα «εγγόνια» των επιζώντων της γενοκτονίας, όλοι αναγνωρισμένοι καλλιτέχνες που ζουν σε νέες πατρίδες, εκφράζουν με τα έργα τους πώς προσλαμβάνουν και διαχειρίζονται αυτό το συλλογικό και ατομικό «τραύμα».

Σημαδιακό είναι ότι το περίπτερο της Αρμενίας φιλοξενείται μακριά από τους κεντρικούς χώρους της Μπιενάλε, στο μοναστήρι που ο Αρμένιος μοναχός Μεχιτάρ έχτισε περίπου το 1715 στο νησάκι του Αγίου Λαζάρου, στη Βενετία. Επιμελήτρια δε της έκθεσης είναι η αρμενικής καταγωγής, εγκατεστημένη στην Ελβετία Αντελίνα φον Φίρστενμπεργκ. Εχει στενούς δεσμούς με την Ελλάδα και το 2013 είχε επιμεληθεί την κεντρική έκθεση της 4ης Μπιενάλε Θεσσαλονίκης με τίτλο «Παντού αλλά τώρα». Γνωστός, όμως, μας είναι και ο Χρερ Σαρκισιάν, καθώς τα τελευταία χρόνια εκθέτει σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη και εκπροσωπείται από τις αίθουσες τέχνης Kalfayan (όπως και η Γεγησιάν). Γεννημένος στη Συρία ζει στη Βρετανία και παρουσιάζει τώρα στη Βενετία τη φωτογραφική σειρά «Unexposed», που επικεντρώνεται στους απογόνους των Αρμενίων οι οποίοι αναγκάστηκαν από τους Οθωμανούς να ασπαστούν το Ισλάμ, ενώ σήμερα βιώνουν μια σύγχυση ταυτότητας σε σχέση με τις χριστιανικές τους ρίζες.

Μεγάλη είναι και η φήμη του Τουρκοαρμένιου Σαρκίς, o oποίος επίσημα εκπροσωπεί την Τουρκία με την εγκατάσταση «Respiro» στην Αρσενάλε και ταυτόχρονα δείχνει τέσσερα έργα του με την ομάδα των Αρμενίων. «Είμαι ο σύνδεσμος μεταξύ των δύο εθνικών περιπτέρων», επισημαίνει.

Οι υπόλοιποι 15 καλλιτέχνες που συμμετέχουν στο βραβευμένο περίπτερο είναι οι: Χέγκ Αϊβαζιάν (Λίβανος), Νιγκόλ Μπεζιάν (Συρία/ΗΠΑ), Αννα Μπογκιγιάν (Αίγυπτος/Καναδάς), Χέρα Μπουγιουκτασιγιάν (Τουρκία), Σιλβίνα Ντερ- Μεγκερντιτσιάν (Αργεντινή/Γερμανία), Ρενέ Γκαμπρί & Αϊρίν Αναστάς (Ιράν/Παλαιστίνη/ ΗΠΑ), Μεκιτάρ Γκαραμπεντιάν (Βέλγιο), Γερβάντ Γιανικιάν & Ανγκελα Ρίτσι Λούτσι (Ιταλία), Αράμ Ζιμπιλιάν (ΗΠΑ), Νίνα Κατσαντουριάν (ΗΠΑ/Φινλανδία), Μελίκ Οχανιάν (Γαλλία), Μικαγιέλ Οχανζανιάν (Αρμενία/Ιταλία), Ροσάνα Παλαζιάν (Βραζιλία).

Τα υπόλοιπα βραβεία

● Χρυσό Λιοντάρι για τον Καλύτερο Καλλιτέχνη στη διεθνή έκθεση «Ολα του κόσμου τα μέλλοντα» στην Αμερικανίδα εννοιολογική εικαστικό Αντριαν Πάιπερ για την εγκατάστασή της «Τhe Probable trust registry: Τhe rules of the game#1-3».

● Ασημένιο Λιοντάρι στον υποσχόμενο Νέο Καλλιτέχνη Ιμ Χέουνγκ - Σουν από τη Βόρεια Κορέα για το βίντεο «Factory Complex» (Αρσενάλε).

● Ειδικές μνείες: Στον πρωτοποριακό κινηματογραφιστή και εικαστικό Χαρούν Φαρόκι, ο οποίος έφυγε πέρυσι από τη ζωή. Στην 78χρονη πρωτοποριακή Τζόαν Τζόνας, εθνική εκπρόσωπο των ΗΠΑ. Στην κολεκτίβα Abounaddara από τη Συρία, που γυρίζει φιλμ-ντοκουμέντα για την πολιτική διαμάχη και τον αγώνα των ανθρώπων για επιβίωση στη χώρα. Στην 35χρονη Μασινίσα Σελμάνι από την Αλγερία.

«Η Θεσσαλονίκη είναι το λιμάνι μου»

Μέχρι τις πρωινές ώρες της Κυριακής γιόρταζε η Αικατερίνη Γεγησιάν, μαζί με τους άλλους Αρμένιους καλλιτέχνες, το Χρυσό Λιοντάρι. Δικαιολογημένα, αφού παράλληλα με το πολιτικό μήνυμα που στέλνει το βραβείο για τη Γενοκτονία των Αρμενίων αποτελεί και την «αναγνώριση μιας συλλογικής προσπάθειας», όπως μας λέει η ίδια. «Είναι πολύ σημαντικό για όλους εμάς που έχουμε την εμπειρία της Διασποράς να ενωθούμε και να καταθέσουμε τα ταξίδια μας στην έκθεση. Επίσης είναι πολύ μεγάλη τιμή να αναγνωρίζεσαι ως καλλιτέχνης σε ένα τόσο σημαντικό, διεθνές γεγονός».

Πολιορκία από τα ξένα μέσα, φωτογραφίες επίσημες αλλά και στο facebook, συγχαρητήρια διά ζώσης, από το τηλέφωνο, το μέιλ, η Αικ. Γεγησιάν έζησε ένα έντονο 24ωρο. Με δυσκολία τη βρήκαμε χθες το μεσημέρι στη Βενετία, ενώ πακετάριζε τις βαλίτσες της με πρώτο σταθμό την Αθήνα και μετά τη Θεσσαλονίκη, όπου ζουν οι γονείς της. Εκεί γεννήθηκε πριν από 39 χρόνια. Εκεί έχει τις πρώτες εικόνες από τη θάλασσα, τις πρώτες εμπειρίες από την παράδοση των Αρμενίων, εκεί της μπήκε το κεντρί της τέχνης. Κι εκεί επιστρέφει τακτικά, παρ’ ότι τα τελευταία χρόνια εργάζεται στο Λονδίνο, όπου πέρυσι ολοκλήρωσε τη διδακτορική διατριβή της στο University of Westminster.

«Εδώ και 20 χρόνια ζω εκτός Ελλάδας, αλλά η Θεσσαλονίκη είναι πάντα η ιδιαίτερη πατρίδα μου», μας λέει. «Είμαι αφοσιωμένη στην πόλη ως ένα μέρος όπου ανήκω. Μάλιστα, δούλεψα εκεί τέσσερις μήνες για το έργο μου, που παρουσιάζεται στο περίπτερο της Αρμενίας. Η Θεσσαλονίκη είναι η θάλασσα και το λιμάνι μου. Είμαι τόσο δεμένη μαζί της, μου έχει δημιουργήσει την ανάγκη να ζω κοντά στο νερό. Θυμάμαι πως πήγαινα στο κυριακάτικο σχολείο της αρμένικης Εκκλησίας και σιγά σιγά ανακάλυψα την πολύπλοκη ταυτότητά μου ως μισή Ελληνίδα και μισή Αρμένισσα. Επίσης η πόλη σηματοδοτεί την εφηβεία μου, όταν έβλεπα με τις ώρες τις ταινίες του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Αυτό γαλούχησε την οπτική φαντασία μου».

Οχι τυχαία λοιπόν ονομάζει το έργο που παρουσιάζει στη Βενετία «Ενας μικρός οδηγός για τις αόρατες θάλασσες». Βασίζεται σε φωτογραφικά άλμπουμ της σοβιετικής Αρμενίας, της Τουρκίας και της Ελλάδας από το 1960 έως τη δεκαετία του ‘80, τα οποία μερικές φορές λειτουργούν σαν ντοκουμέντα μεταβαλλόμενων τοπίων και άλλες φορές σαν τουριστικοί κατάλογοι που περικλείουν την εικόνα κάθε έθνους.

«Το έργο συγκεντρώνει ετερογενείς εικόνες, που έχουν παραχθεί σε διαφορετικά γεωγραφικά, ιδεολογικά και ιστορικά πλαίσια, σε μια σειρά από κολάζ και ένα καλλιτεχνικό βιβλίο. Κατασκευάζεται έτσι ένα νέο τοπίο και αποκαλύπτεται μια αόρατη τοπογραφία», τονίζει. Προσφέρει ακόμα μια μεταφυσική και έμφυλη ανάγνωση των δυνάμεων της γένεσης, τη μητέρα Αρμενία και τον πατέρα Εθνος. Χωρίζεται σε επτά κεφάλαια, που ακολουθούν τη λογική των επτά θαλασσών -μια ιδέα που αιώνες χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη διαφορετικότητα των γεωγραφικών τοπίων.

Ο «Μικρός οδηγός για τις αόρατες θάλασσες» θέτει, όπως μας είπε η Αικατερίνη Γεγησιάν, «ερωτήσεις για την κατασκευή της εθνικής ταυτότητας μέσω της φωτογραφίας. Ερευνά, δηλαδή, πώς η τυπωμένη εικόνα γίνεται μέσο και τρόπος για να δημιουργηθεί η ιδέα ενός σύγχρονου έθνους σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές και πώς αυτή η διαδικασία έχει πολλές ομοιότητες και παραλληλισμούς στην Ελλάδα, την Τουρκία και τους Αρμένιους».

Τελικά, η τολμηρή εικαστικός, που έχει στο ενεργητικό της πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις και βραβεία, δίνει έμφαση στην πλαστικότητα της εικόνας. Και καλεί τον θεατή να ανακαλύψει την απόλαυση που σου δίνει το να κοιτάς φωτογραφίες.