«Οποιος δείχνει αλληλεγγύη προς τους Παλαιστίνιους γίνεται αυτόματα ύποπτος»

Οταν ήταν μικρό κορίτσι η Λάνα Μπάστασιτς έζησε τον εφιάλτη του πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία και την εθνοκάθαρση στην Μπάνια Λούκα. Ενήλικη πλέον, η Βόσνια συγγραφέας αποτύπωσε τις μικρές ανθρώπινες ιστορίες που εκτυλίχτηκαν γύρω της, με ρεαλισμό και με αλληγορία, στο ντεμπούτο μυθιστόρημά της «Πιάσε τον λαγό», για το οποίο το 2020 βραβεύτηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας. Οταν μας μιλούσε για όλα αυτά (24/6/2023 «Δεν βλέπω τη συγγραφή σαν αυτοβοήθεια»), δεν φανταζόταν ότι θα ερχόταν η στιγμή που θα γινόταν θύμα ρητορικής μίσους, ότι θα «ακυρωνόταν» για τις ιδέες της, έχοντας την ελευθερία του λόγου να υποστηρίξει τον παλαιστινιακό λαό, τους χιλιάδες αμάχους που βομβαρδίζονται, σκοτώνονται, λιμοκτονούν. Με λύπη της διαπιστώνει πως στη Γερμανία, όπου τώρα ζει, «όποιος δείχνει αλληλεγγύη στους Παλαιστίνιους γίνεται αυτόματα ύποπτος ότι σιωπηρά υποστηρίζει τη Χαμάς».

Η 37χρονη Λάνα Μπάστασιτς, που μένει στο Βερολίνο με υποτροφία DAAD, μπήκε στο στόχαστρο επειδή «όταν ξέσπασε ο πόλεμος δημοσίευσε ένα άρθρο στον Guardian, με το οποίο στηλίτευε την Ευρώπη και ειδικά τη Γερμανία για την απροθυμία τους να καταδικάσουν τη γενοκτονία, όπως η ίδια τη χαρακτήρισε, του λαού της Παλαιστίνης από τις δυνάμεις του ισραηλινού στρατού. Εχοντας την εφιαλτική εμπειρία του πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία η Μπάστασιτς έγραψε πως με την ανελέητη επίθεση του Ισραήλ στην Παλαιστίνη βλέπει να επαναλαμβάνεται η Ιστορία, 34 χρόνια μετά», όπως μας ενημερώνουν οι εκδόσεις Gutenberg που την εκπροσωπούν στην Ελλάδα.

«Τόσο το άρθρο της όσο και τα ποστ της στο instagram προκάλεσαν πλήθος αντιδράσεων, η συγγραφέας έγινε αποδέκτρια hate speech, ακόμα και απειλών για τη ζωή της, αλλά συνέχισε να δημοσιεύει στον λογαριασμό της στο instagram όσο ο πόλεμος κλιμακωνόταν. Οταν ζήτησε από τον εκδοτικό οίκο του Fischer Verlag στη Γερμανία, που ιδρύθηκε από Εβραίους, να πάρουν θέση καταδικάζοντας τις συνεχιζόμενες επιθέσεις του Ισραήλ και εκείνοι αρνήθηκαν, έσπασε το συμβόλαιο μαζί του, κίνηση γενναία, καθώς πέρα από τα δικαιώματα για το “Πιάσε τον λαγό”, ο Fischer είχε αγοράσει τα δικαιώματα και για το επόμενο βιβλίο της Μπάστασιτς, που ακόμα αποτελεί work-in-progress».

Η νεαρή συγγραφέας αναφέρει πως έχει χρήματα για έναν χρόνο. Ωστόσο το τίμημα που πληρώνει είναι ακριβό. Οπως περιγράφει ο Gutenberg: «Πριν από έναν μήνα, κι ενώ η Μπάστασιτς είχε προσκληθεί να συμμετάσχει σε ένα recidency για συγγραφείς στην Αυστρία, οι διοργανωτές την ενημέρωσαν πως δήθεν η αίτησή της δεν έγινε δεκτή, ενώ η ίδια αποκάλυψε στον λογαριασμό της στο instagram (δείχνοντας και το σχετικό έγγραφο) ότι θα πήγαινε να μείνει στο residency κατόπιν σχετικής πρόσκλησης των διοργανωτών. Δεν έκανε δηλαδή καμία αίτηση, θα συμμετείχε στο πρόγραμμα επειδή την είχαν προσκαλέσει, αλλά μετά τις δημόσιες τοποθετήσεις της, ακύρωσαν τη συμμετοχή της, κατηγορώντας την εμμέσως για φιλοπαλαιστινιακή και συνάμα αντισημιτική συμπεριφορά».

Στα post της στο instagram η Λάνα Μπάστασιτς ανακοίνωσε ότι έχει «ηθικό καθήκον» να λύσει το συμβόλαιό της με τον Γερμανό εκδότη της επικαλούμενη την αποτυχία του «να μιλήσει για τη συνεχιζόμενη γενοκτονία που συμβαίνει στη Γάζα». Αναφέρεται επίσης στη «λογοκρισία» των φιλοπαλαιστινιακών φωνών στη Γερμανία, την ώρα που κερδίζει έδαφος η καμπάνια (petition) «Strike Germany» με τις υπογραφές πολλών ανθρώπων των Γραμμάτων και των Τεχνών, που καλεί σε μποϊκοτάζ των γερμανικών πολιτιστικών ιδρυμάτων για τις «μακαρθικές πολιτικές τους που καταστέλλουν την ελευθερία της έκφρασης, ειδικά την έκφραση αλληλεγγύης στην Παλαιστίνη».

Στο συγκλονιστικό άρθρο της που δημοσιεύτηκε στον Guardian στις 23 Οκτωβρίου και αποτέλεσε αφορμή για τις επιθέσεις που δέχεται, η Μπάστασιτς αρχικά στέκεται στην πρώτη ύλη του μυθιστορήματός της «Πιάσε τον λαγό». Περιγράφει πως η οικογένειά της προέρχεται από την Κροατία αλλά ως μη Κροάτες εκδιώχτηκαν τη δεκαετία του 1940 (ο παππούς της κατάφερε να φύγει ζωντανός από το στρατόπεδο συγκέντρωσης Γιασένοβατς), οπότε βρέθηκαν στα βόρεια της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Εκεί βίωσε την «εθνικιστική φρενίτιδα των αρχών της δεκαετίας του 1990». Θύματα ήταν «οι Βόσνιοι γείτονές μας, των οποίων η μόνη διαφορά από εμάς ήταν τα μουσουλμανικά ονόματά τους, δυσφημίστηκαν δημόσια από σχεδόν όλα τα σερβικά μέσα ενημέρωσης. Ανθρωποι που ζούσαν δίπλα μας, έστελναν τα παιδιά τους στα ίδια σχολεία, μιλούσαν την ίδια γλώσσα, παρουσιάζονταν τώρα σαν μη άνθρωποι, σαν τζιχαντιστές που μας σκοτώνουν ενώ κοιμόμαστε, σαν ζώα που μας βγάζουν τα δόντια και βιάζουν τις γυναίκες μας. Ολες αυτές τις ιστορίες τις άκουσα σε ηλικία έξι ετών. Ηξερα τη λέξη μουτζαχεντίν πριν μάθω το αλφάβητο».

Διαπιστώνει πως σήμερα, 28 χρόνια μετά την ειρηνευτική συμφωνία του Ντέιτον, «η Βοσνία εξακολουθεί να είναι βαθιά διχασμένη». Στη συνέχεια αναφέρεται στη Λωρίδα της Γάζας, «ήδη εξαθλιωμένη από την κατοχή και έναν παράνομο αποκλεισμό 16 ετών, της οποίας ο πληθυσμός αποτελείται κατά 47% από παιδιά, βομβαρδίζεται από τον ισχυρότερο στρατό στη Μέση Ανατολή με τη βοήθεια των ισχυρότερων συμμάχων στον κόσμο». Ωστόσο, παρ’ όλα τα γεγονότα, «ακόμη και η αναφορά της λέξης “Παλαιστίνη” στη Γερμανία σε βάζει σε κίνδυνο να κατηγορηθείς για αντισημιτισμό. Οποιαδήποτε προσπάθεια για ένα πλαίσιο ανταλλαγής γεγονότων σχετικά με το ιστορικό υπόβαθρο της σύγκρουσης θεωρείται ωμή δικαιολογία της τρομοκρατίας της Χαμάς».

Περιγράφει πώς στη χώρα που τη φιλοξενεί οι διαδηλώσεις υπέρ των Παλαιστινίων απαγορεύτηκαν ή διαλύθηκαν από την αστυνομία, ενώ με επίσημο έγγραφο απαγορεύτηκε στα σχολεία «οποιαδήποτε επιδεικτική συμπεριφορά ή έκφραση γνώμης που μπορεί να εκληφθεί ως έγκριση των επιθέσεων κατά του Ισραήλ». Και καθώς η τελετή βράβευσης της Παλαιστίνιας μυθιστοριογράφου Adania Shibli ακυρώθηκε από τη Διεθνή Εκθεση Βιβλίου Φρανκφούρτης, «καλοπροαίρετοι άνθρωποι» συμβούλεψαν την Μπάστασιτς ότι η έκφραση φιλοπαλαιστινιακής άποψης «θα μπορούσε να με οδηγήσει σε αποκλεισμό από λογοτεχνικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ και ότι η καριέρα μου στη Γερμανία –η πηγή του βιοπορισμού μου τα τελευταία δύο χρόνια- μπορεί να τελειώσει».

«Ωστόσο, ενώ καλλιτέχνες και συγγραφείς ακυρώνονται για τον υποτιθέμενο αντισημιτισμό τους, ο πραγματικός νεοναζισμός βρίσκεται σε άνοδο, με το ακροδεξιό κόμμα AfD να κερδίζει τις τοπικές εκλογές και τους πολιτικούς να σκέφτονται να κάνουν συμφωνίες μαζί του», τονίζει η δυναμική συγγραφέας και καταλήγει: «Η ακλόνητη επίσημη υποστήριξη της Γερμανίας στις ενέργειες της ισραηλινής κυβέρνησης αφήνει ελάχιστα περιθώρια για την ανθρωπότητα. Είναι επίσης αντιπαραγωγικό, εξυπηρετώντας τη διάδοση του φόβου, της ισλαμοφοβίας και, ναι, του αντισημιτισμού. Εχοντας μεγαλώσει στη σκιά της συλλογικής ενοχής για τα εγκλήματα πολέμου των ναζί, πολλοί Γερμανοί διανοούμενοι φαίνεται σχεδόν να καλωσορίζουν μια ευκαιρία εξιλέωσης για τα προγονικά αμαρτήματα. Η εξιλέωση φυσικά θα πέσει στις πλάτες των παιδιών της Παλαιστίνης».