Μια καραβάνα...

Δεν είναι και τίποτα σπουδαίο. Μία κωμόπολη είναι, στη βόρεια Ιταλία, στην περιοχή της Λομβαρδίας. Είναι, όμως, στις όχθες λίμνης, που χαίρεσαι να τις περπατάς. Ελάχιστοι νέοι μένουν στο Σαλό σήμερα. Πού μυαλό για περιπάτους!

Οι περισσότεροι ξενιτεύονται προς εύρεση εργασίας. Αυτά σήμερα. Γιατί, το 1943, εβδομήντα και χρόνια πριν, το Σαλό ήταν η έδρα της κυβέρνησης του Μπενίτο Μουσολίνι, κράτος-μαριονέτα των ναζί και διέθετε τον αβανταδόρικο τίτλο: «Ιταλική Κοινωνική Δημοκρατία» ή «Δημοκρατία του Σαλό».

Στη «Δημοκρατία» αυτή μπορούσε κανείς να κάνει με ησυχία οτιδήποτε απ’ αυτά που κάνουν οι ισχυροί στις «120 ημέρες στα Σόδομα», της ταινίας του Πιερ Πάολο Παζολίνι, που προβλήθηκε το 1975, λίγο πριν ο διάσημος κινηματογραφικός δημιουργός δολοφονηθεί.

Ο Παζολίνι, πέραν του ότι περιγράφει εξαιρετικά την ίδρυση της ψευδεπίγραφης αυτής «Δημοκρατίας» από τους καταδιωκόμενους φασίστες του Μουσολίνι, αποδεικνύει πως ο φασισμός και ο ναζισμός, μέσα στην παράνοιά τους, καταλήγουν στο τέλος να τρώνε τις σάρκες τους.

Δύο χαρακτηριστικά περιστατικά επιβεβαιώνουν τη θέση αυτή. Και τα δύο ιστορικά (καθώς αν ψάχναμε στο σήμερα, μάλλον αποδείξεις για το αντίθετο θα βρίσκαμε): Πρώτο, είναι η, πέρα από κάθε έννοια «Δικαίου του Πολέμου», ομαδική σφαγή της Ιταλικής Μεραρχίας Ακουι στις 21 Σεπτεμβρίου 1943 – την ίδια χρονιά που δημιουργήθηκε η «Δημοκρατία του Σαλό».

Η μεραρχία φρουρούσε την Κεφαλονιά και μετά τη συνθηκολόγηση του Μουσολίνι, η Ιταλική Φρουρά αρνήθηκε να παραδοθεί και να παραδώσει το νησί στους Γερμανούς, με αποτέλεσμα να αντιμετωπιστεί ως αντάρτικο σώμα.

Με προσωπική εντολή του Χίτλερ, οργανώθηκε ολόκληρη επιχείρηση κατάληψης του νησιού από τους Γερμανούς. Οσα από τα μέλη της Ιταλικής Φρουράς δεν σκοτώθηκαν στη μάχη που ακολούθησε, συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν.

Η υπόθεση αυτή αποτέλεσε το ιστορικό υπόβαθρο του βιβλίου «Το μαντολίνο του Λοχαγού Κορέλι» του Λουί ντε Μπερνιέ (εκδόσεις Ψυχογιός), που το 2001 μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο.

Η δεύτερη περίπτωση αφορά τη βύθιση του ατμόπλοιου «Oria», κοντά στο νησί «Πάτροκλος», απέναντι από το Σούνιο, στις 12 Φεβρουαρίου 1944. Το «Oria» μετέφερε από τη Ρόδο στον Πειραιά περισσότερους από 4.000 Ιταλούς στρατιώτες αιχμάλωτους των Γερμανών.

Τα συγκλονιστικά γεγονότα που αφορούν αυτό το περιστατικό (δεν είναι τυχαίο πως έχει χαρακτηριστεί ως «ο Τιτανικός της Κατοχής») περιγράφονται στο βιβλίο «Η καραβάνα στον βυθό της θάλασσας» του Πάολο Τσιάμπι (εκδόσεις ΑΩ - σχετικό ρεπορτάζ, «Εφ.Συν.», 30-31/1/2016). Το εξώφυλλο του βιβλίου κοσμεί η καραβάνα του Ιταλού στρατιώτη Ντίνο Μεντικάτι, που ανέσυρε από τον βυθό Ελληνας δύτης και ερευνητής.

Το εύρημα αυτό αποτέλεσε τη «λυδία λίθο» για την ενεργοποίηση των κατοίκων της περιοχής της Κερατέας και πολλών εκ των συγγενών των Ιταλών θυμάτων σε εκδηλώσεις μνήμης, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ιταλία.

Χαρακτηριστικές είναι οι εικόνες του ντοκιμαντέρ του Γιώργου Π. Ιατρού, «memORIA», με τους Ιταλούς να προσεύχονται στην άμμο που θάφτηκαν κατά χιλιάδες οι πρόγονοί τους, ευχαριστώντας τους Ελληνες που τους βοήθησαν. Μέχρι και μνημείο ανέγειραν.

Δεν χρειάζονταν πολλά για να αναδυθεί η αλήθεια από τον βυθό μιας ανιστόρητης καθημερινότητας. Μια καραβάνα αρκούσε. Μια καραβάνα, απόδειξη πως περισσότερες από 4.000 ψυχές χάθηκαν από την επιφάνεια της θάλασσας, αλλά ανασύρθηκαν στην επιφάνεια της μνήμης.

Στ’ αλήθεια, πόσες καραβάνες χρειάζονται σήμερα για να αποφύγουμε μια νέα «δημοκρατία του Σαλό» και μάλιστα (αιματο-)βαμμένη με τα χρώματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης;