Λαμπρή ανακωχή

Νεραϊδογέννητος· αθεράπευτος εραστής της Ευρυτανίας και βαθύς γνώστης της ιστορίας της ο φίλος μου ο Θανάσης, με πρήζει συχνά με τα ανδραγαθήματα του Κατσαντώνη και των παλικαριών του, τα οποία αναφέρει με τα μικρά τους ονόματα· λες και μοιράζονταν το ίδιο θρανίο απ' το Δημοτικό. Χαρισματικός αφηγητής, σε καθηλώνει με τα σημαινόμενα των θεμάτων του. Τα γράφει κιόλας στον Ευρυτάνα Ιχνηλάτη (eyrytixn.blogspot.gr.), που επισκέπτομαι για ν' αναπνεύσω αναζωογονητικό, βουνίσιο αέρα, όποτε η ωχρόφαιη ατμόσφαιρα της πόλης μού κάθεται, σαν καταχνιά, στον λαιμό.

Ισχυρή εντύπωση στις σελίδες του προκαλεί το επεισόδιο που εκτυλίσσεται τέτοιες μέρες στα 1947, μεσούντος του Εμφυλίου. Ξετυλίγω το νήμα τηλεγραφικώς. Αποκομμένες δυνάμεις του ΔΣΕ, τραυματίες και κυνηγημένες αριστερές οικογένειες, περικυκλωμένες από στρατιωτικές μονάδες και παρακρατικά αποσπάσματα στα Βραγγιανά, επιχειρούν να επανενωθούν με τα αντάρτικα σώματα στη Βουλγάρα της Θεσσαλίας. Πρέπει να διασχίσουν την απάτητη κορυφογραμμή της Νιάλας στ' Αγραφα, σ' ανεμοδαρμένα ύψη 2.200 μέτρων. Παγώνει το αίμα όσων γνωρίζουν τα περάσματα. Δεν υπάρχει, ωστόσο, άλλη διέξοδος.

Αρχίζει η πορεία του θανάτου τη Μεγάλη Παρασκευή 11 Απριλίου. Μαίνεται καταιγίδα και ψηλότερα χιονοθύελλα. Ο άνεμος λυσσομανά. Ξεκολλά βρέφος απ' την αγκαλιά της μάνας του. Ζοφερά αστραπόβροντα και συνεχείς κατολισθήσεις κόβουν στα δυο τα κακοτράχαλα μονοπάτια, που κρέμονται στις άκρες των γκρεμών. Οι ασθενέστεροι δεν αντέχουν. Πολλοί σκεπάζονται για πάντα απ' το λευκό και ψυχρό, νεκρικό πέπλο της Νιάλας. Σχηματίζουν ανθρώπινες αλυσίδες οι υπόλοιποι και προχωρούν κόντρα στους δίσεκτους καιρούς και τα στοιχειά της φύσης. Η νεαρή δασκάλα Βαγγελιώ Κουσιάντζα πιάνει το τραγούδι εμψυχώνοντας την πομπή: «Βροντάει ο Ολυμπος και πάλι, στη Νιάλα πέφτουν κεραυνοί...».

Λυτρώνονται το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ, φθάνοντας με τα χίλια βάσανα στον αυχένα του βουνού και κατηφορίζοντας προς τη Σάικα. Ο λόχος της οπισθοφυλακής υπό τον Γιάννη Παπαϊωάννου μαζί με αμάχους, ξεστρατίζει μες την ομίχλη και πέφτει ξαφνικά φάτσα με φάτσα με άνδρες του κυβερνητικού στρατού, που στήνουν αντίσκηνα στο πυκνό χιόνι για να βγάλουν τη νύχτα. Τα όσα ακολουθούν μόνο ο Σοφοκλής ή ο Σέξπιρ μπορούν να περιγράψουν. «Μην πυροβολείτε αδέρφια, αφήστε να περάσει απόψε το κακό κι αύριο φεύγουμε» αντηχούν φωνές κι απ' τα δύο στρατόπεδα.

Ανακούρκουδα καθισμένοι στις σκηνές, ζεσταίνονται με τα χνώτα τους. Φαντάροι προσφέρουν σε αντάρτες σταφίδες και κονιάκ. Οι ακραίες συνθήκες συμφιλιώνουν θανάσιμους εχθρούς. Κοιμούνται πλάι-πλάι. Ξυλιασμένοι κάποιοι δεν θα ξυπνήσουν ποτέ. Ξημερώνοντας Πάσχα ο ακραιφνής εθνικόφρων ταγματάρχης Αλευράς βλαστημά και καλεί ενισχύσεις με τον ασύρματο. Ο Παπαϊωάννου τον εγκαλεί επειδή σπάει την άτυπη, σιωπηλή εκεχειρία. Μονομαχεί μαζί του, τον ξαπλώνει στο έδαφος και διατάζει επείγουσα αποχώρηση. Οι στρατιώτες δεν ρίχνουν τουφεκιά. Τους έχει χαράξει ανεξίτηλα η αλλόκοτη βραδιά. Τριάντα ένας μολαταύτα δεν ακούν τη διαταγή και συλλαμβάνονται από αξιωματικούς λιπόθυμοι, μισοπεθαμένοι. Καταδικάζονται σε ισόβια και 10 απ' αυτούς σε θάνατο. Στις 9 του Μάη στη Λαμία η Βαγγελιώ Κουσιάντζα σέρνει τον χορό μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Τα μέλη του κατεβάζουν τα όπλα. Το δολοφονικό έργο αποτελειώνουν παρακρατικοί. Εκλάβετε όλα τούτα σαν αναστάσιμο μήνυμα.