Για τη γένεση και τη φθορά

Αν το πρόβλημα περί του όντος αποτέλεσε ένα κεντρικό θέμα στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία, το πρόβλημα της γένεσης και της φθοράς υπήρξε εξίσου σημαντικό ερώτημα από τους φυσικούς της Ιωνίας έως τον Αριστοτέλη, χωρίς βέβαια να παραβλέψουμε τους Στωικούς ή τους Νεο-Πλατωνικούς.

Γένεση: πόθεν, πώς, γιατί; Ερωτήματα κοσμολογικά και κοσμογονικά από τον μύθο έως τις παρατηρήσεις του Αναξιμένη, τα οποία γονιμοποίησαν τη φιλοσοφική συζήτηση γύρω από τη δομή του κόσμου. Σήμερα οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα είναι εμπειρικές παρατηρήσεις και γενικές θεωρίες για τα μετά τη γένεση συμβάντα: μετά το Μπιγκ Μπανγκ, η κβαντομηχανική, η θεωρία της σχετικότητας και η θεωρία της βιολογικής εξέλιξης. Βέβαια το ερώτημα περί του «τι το ον» εμπεριέχει ακέραιο το ζήτημα για τη γένεση και τη φθορά. Τι γεννάται και τι φθείρεται; Η φυσική υπόσταση της ύπαρξης προέρχεται από γένεση και φθείρεται ή μεταλλάσσεται με τη φθορά σε έτερο γένος;

Η απόσταση από αυτά τα ερωτήματα και τις απαντήσεις του τότε έχει διευρυνθεί στις μέρες που ζούμε, σε τέτοιο σημείο ώστε το ερώτημα της γένεσης έστω και ως μυθολογική συγκρότηση της εσωτερικής πρόσληψης της πραγματικότητας ως ιερής και τρομερής έκφρασης του κόσμου, εν μέσω της συνείδησής μας για την αμετάκλητη παρουσία της φθοράς, να έχει εκπέσει ή να έχει μεταλλαχθεί σε ποσοτική και εργαλειακή αντίληψη του κόσμου. Είναι αυτονόητο πως η έννοια του μυθολογικού παρεμβαίνει ως ερμηνευτική εξήγηση μιας επιστημονικά διαμορφωμένης σκέψης η οποία έχει ήδη προκαταλάβει την οποιαδήποτε εσωτερικότητα θα μπορούσε να προκαλέσει το «ιερό και τρομερό», είτε της φύσης είτε της οποιασδήποτε αντίληψης του «θεϊκού».

Η χρονικότητα ως φθορά μπορεί να συγκροτήσει την ατομικότητα σε ένα πλαίσιο κατοχύρωσης των ανθρωπείων πραγμάτων ως αδιάκοπης νοητικής δημιουργικότητας. Η φυσική τυχαιότητα όμως, αξίωμα της επιστήμης, έχει απομυθοποιήσει σε βαθμό ασυναρτησίας το ιερό και ταυτόχρονα τρομερό συναίσθημα του αναπάντητου ερωτήματος της γένεσης και της επίγνωσης της φθαρτότητάς μας.

Η φθορά ως τέλος έχει στις μέρες μας αποκτήσει τις μυστηριακές ιδιότητες της γένεσης και αποτελεί τον πυρήνα της νέας μυθολογίας της ποσότητας αλλά και της χρησιμοθηρίας. Για μας η μυστηριακή γένεση ως μύθος, δηλαδή η δημιουργική φαντασία ως συμπλοκή του ιερού με το αναπόδραστο άγος της φθοράς, έχει στερέψει. Μας αρκεί μια αποσπασματική ανάγνωση του ανθρώπου, η οποία ακυρώνει τη χαρά της γένεσης, αλλά και την οδύνη της φθοράς.

Ζούμε στην εποχή των αντιστροφών, των αντανακλάσεων και των παραμορφωτικών αντιμεταθέσεων των παθών ως αρετών της αίσθησης, του κακού ως πράξη αυτοπραγμάτωσης. Δεν αποδεχόμαστε το κακό αυτό καθαυτό, αλλά μυθοποιήσαμε την ικανότητά μας να το αναλύσουμε ψυχαναλυτικά ή να το αποκηρύξουμε ως θεολογία του φόβου. Με αυτό τον τρόπο κατασκευάσαμε με απαράμιλλο τρόπο τη σύγχυση του όλου με το μέρος, του περιέχοντος με το περιεχόμενο.

Η χαρά της γέννησης του Θεού, η ανάγκη για το νέο, ως χρονική στιγμή τέλους και αρχής, έχει διαστραφεί σε υπολογισμούς όχι των Μάγων, αλλά των προμηθευτών δώρων.

Η αιώνια επιστροφή ως απαράμιλλη απόφασή μας για το ποιοι είμαστε και τη θέση που εμείς αποφασίσαμε να πάρουμε αμετάκλητα μέσα στο Σύμπαν ηχούν μάλλον σαν ματαιόδοξες βλέψεις εντόμων γύρω από το φως. Μπορούμε να προσδώσουμε ιδιότητες θεϊκών αρετών στο έγκλημα και την οδύνη. Μπορούμε να μετατρέψουμε την οδύνη, που συμπορεύεται με τη φθορά, σε χαρά ως επίτευγμα της νοητικής μας προσπάθειας να ξεφύγουμε από την ανάγκη.

Τις μέρες αυτές η φθορά έχει μετατραπεί σε γενεσιουργό αιτία του νέου. Η παράδοση του μύθου της θεϊκής παρουσίας δεν έχει κανένα αντίκρισμα στον ψυχισμό μας. Μυριάδες λαμπιόνια πήραν τη θέση του ιερού. Το μυστήριο της εμφάνισης του λυτρωτικού λόγου ή και του σεβασμού της γέννησης ως χαράς της φύσης, η οποία αναιρεί τη φθορά, απελευθερώνει τον άνθρωπο, όχι από το προπατορικό αμάρτημα, αλλά από την άτεγκτη ανάγκη.

Η γένεση και η φθορά μπορεί να είναι σημεία του χρόνου, όπως αυτός καθορίζεται από τις περιόδους της περιφοράς της γης και των αστέρων. Η μνήμη ως προσωπικός μας χρόνος, αλλά και ως συλλογικό συνειδητό και ασυνείδητο, δεν μπορεί να απολεσθεί. Μπορεί όμως να τεμαχιστεί και να διευθετηθεί ως πάθος και προσδοκία. Μπορεί να εκφραστεί ως αποτροπιασμός, ξόρκισμα ή παράκληση.

Το παρελθόν αποσβένεται μόνο ως παρόν ή μέλλον και αυτό μόνο όταν το πραγματικά νέο έχει γεννηθεί. Αυτό το νέο, κάτι που οι αρχαίοι απεύχονταν, είναι το αναγκαίο συστατικό ενός κόσμου ο οποίος αρχίζει να παραπαίει ανάμεσα στον νόμο και το έγκλημα. Οι ευχές μας θα μπορούσαν να έχουν κάποιο περιεχόμενο, όμως θα πρέπει να πιστέψουμε ξανά στη φυσική τάξη των ανθρωπείων αλλά και του μύθου ως βιώματος και όχι ως απόρροια ερμηνείας της παράδοσης ως φολκλόρ.