Ο παράδεισος, το καθαρτήριο και η... κόλαση

Οι φορολογικοί παράδεισοι είναι ένα πολύ σοβαρό θέμα το οποίο προσφέρεται για φτηνούς λεονταρισμούς και ηρωικές διακηρύξεις, την ίδια στιγμή που επιδιώκεται με κάθε τρόπο ο παρασκηνιακός συμβιβασμός με τους κακούς της Ιστορίας. Αν θέλουμε να είμαστε χρήσιμοι, είναι σημαντικό να καταλάβουμε για ποιο πράγμα μιλάμε και τι πραγματικά διακυβεύεται.

Πρώτα λοιπόν η ανάλυση. Το μπεστ σέλερ στα οικονομικά για το 2014 (ίσως και για ολόκληρη τη δεκαετία) είναι το βιβλίο του Thomas Piketty «Το Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα»: η κινητήρια δύναμη -και ταυτόχρονα η νέμεση- των αναπτυγμένων χωρών είναι το μερίδιο του πλουσιότερου 1% του πληθυσμού. Αυτό αντιστοιχεί στο πολύ πάνω άκρο κάθε Λίστας Λαγκάρντ. Ο αριθμός αυτών των πλουσίων είναι πολύ μικρότερος από αυτό που συνήθως βαφτίζουμε φορολογικά πλούσιους – δηλαδή το ανώτερο 10%. Το πώς συμπεριφέρονται φορολογικά αυτοί οι άνθρωποι -στο 1% και στο επόμενο 9%- είναι κρίσιμο όχι μόνο για λόγους δικαιοσύνης, αλλά κυρίως για λόγους ανάπτυξης των οικονομιών.

Το πρόβλημα με το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού είναι πως διαθέτει μεγάλη κινητικότητα: τόσο οι ίδιοι οι άνθρωποι όσο και οι περιουσίες τους. Συνεπώς οποιαδήποτε ασυντόνιστη προσπάθεια από την πλευρά μεμονωμένων κυβερνήσεων να τους φορολογήσουν θα είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Εχουμε στην ουσία ένα δίλημμα φυλακισμένου από την πλευρά του κάθε κράτους: ιδανικά θα επιθυμούσε να ισχύουν αυστηροί φορολογικοί κανόνες παντού, εκτός από τη δική του επικράτεια, ώστε να προσελκύει εκείνο μόνο τα κεφάλαια.

Το παράδειγμα της πώλησης αδειών διαμονής σε πλούσιους Κινέζους στην Ισπανία και στην Πορτογαλία (ή οι αγορές ακινήτων σε ελληνικά νησιά) είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα της προσπάθειας προσέλκυσης πλούτου προς μια χώρα σε βάρος της φορολόγησης που θα απολάμβανε μια άλλη.

Συνεπώς, προκειμένου να υπάρξουν έστω και μικρά φορολογικά έσοδα από αυτή τη μερίδα του παγκόσμιου πληθυσμού, θα πρέπει να υπάρξει διεθνής συντονισμός σε επίπεδο πολύ ευρύτερο της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ακόμα και του ΟΟΣΑ). Για να είναι αποτελεσματικές, οι ενέργειες πρέπει να είναι αθόρυβες. Εξίσου ισχύει πως στρατηγικές ρήξης και μονομερών ενεργειών σε άλλα θέματα (όπως για παράδειγμα στη διαχείριση του χρέους) υπονομεύουν την αξιοπιστία της συμμετοχής στην κοινή προσπάθεια.

Το δίλημμα του φυλακισμένου έχει εφαρμογή και σε ατομικό επίπεδο. Δεν είναι άγνωστες οι περιπτώσεις σοσιαλιστών (και όχι μόνο) υπουργών (και όχι μόνο) που βρέθηκαν να έχουν οι ίδιοι καταθέσεις σε φορολογικούς παράδεισους. Και είναι ιδιαίτερα ενοχλητικό το θέαμα, όταν, όπως στη Γαλλία, ξιφουλκούν εναντίον του μεγάλου κεφαλαίου μέσα στη χώρα τους (επιβάλλοντας φορολογικούς συντελεστές που φτάνουν μέχρι και το 75%), την ίδια ώρα να επωφελούνται οι ίδιοι και οι φίλοι τους από το καθεστώς φορολογικών παραδείσων κάπου αλλού.

Αυτά ως προς τη ζήτηση φορολογικών παραδείσων. Ως προς την προσφορά οι φορολογικοί παράδεισοι δεν είναι όλοι ίδιοι. Μερικές φορές αναφερόμαστε σε χώρες (όπως η Ιρλανδία) όπου η φορολογία είναι αισθητά χαμηλότερη σε σύγκριση με αλλού στην Ευρώπη και ο στόχος είναι κυρίως η προσέλκυση παραγωγικών επενδύσεων. Σε αυτές τις περιπτώσεις η χαμηλή φορολογία είναι μόνο ένα μεταξύ πολλών άλλων στοιχείων υψηλής ανταγωνιστικότητας. Εκεί η Ευρωπαϊκή Ενωση επιχειρεί να παρεμβληθεί στο διεθνές δίλημμα του φυλακισμένου, ευνοώντας ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που αποτρέπει την «επιθετική φορολογική πολιτική» (αυτός είναι ευφημισμός για τους πολύ χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές) και την αδιαφάνεια «ειδικού καθεστώτος προστασίας» για κάποιες επιχειρήσεις (state aid) νοθεύοντας τον ανταγωνισμό και επιβαρύνοντας τους υπόλοιπους εταίρους.

Αλλά συνήθως ταυτίζουμε στο μυαλό μας τους φορολογικούς παραδείσους με μικροσκοπικές κρατικές οντότητες με ελάχιστο πληθυσμό, τύπου Βερμούδας, Βρετανικών Virgin Islands, Παναμά, Turks and Caikos, αλλά ίσως και το Λουξεμβούργο. Στη μορφή αυτή, που προσφέρουν απλώς μια διεύθυνση έδρας και παράκαμψη της φορολογίας, οι φορολογικοί παράδεισοι είναι σχετικά λίγοι. Ολοένα και συχνότερα βρίσκονται στο επίκεντρο συντονισμένων προσπαθειών από την πλευρά της διεθνούς κοινότητας (ΟΟΣΑ, G20, αλλά και Κίνα) να ενταχθούν οικειοθελώς σε προγράμματα αυτόματης διεθνούς ανταλλαγής πληροφόρησης. Στόχος είναι να περιοριστούν οι «τρύπες σκιάς» μέσα στις οποίες κρύβονται πολυεθνικές επιχειρήσεις, εγκληματικές οργανώσεις αλλά και τρομοκράτες.

Στο πλαίσιο αυτό έχουμε ένα παιχνίδι γάτας και ποντικών, όπου οι τελευταίοι προσπαθούν να βρίσκονται πάντα ένα βήμα μπροστά από τη γάτα. Η τελευταία κίνηση της γάτας είναι η προσπάθεια που γίνεται στη διάρκεια των τελευταίων μηνών σε διεθνές επίπεδο και αφορά την ολοκλήρωση ενός διεθνούς προγράμματος συνεργασίας κατά της φοροδιαφυγής μέχρι το 2017.

Οι προσπάθειες αυτού του είδους καταλήγουν να πιάσουν τα πιο αργοκίνητα ποντίκια. Αυτά συχνά ανακαλύπτουν ότι τελικά οι φτηνότεροι παράδεισοι μπορούν να καταλήξουν σε δοκιμασία. Κάπως έτσι αισθάνονται οι συμπατριώτες μας που έστειλαν τα χρήματά τους στην Κύπρο.

Αυτό όμως δεν απασχολεί το 1% του Piketty, καθώς, οπλισμένο με τις νομικές συμβουλές που αγοράζουν τα δισεκατομμύρια, συνεχίζει αμέριμνο να κυριαρχεί στην παγκόσμια οικονομία. Ετσι έχουμε φορολογικό παράδεισο για το 1%, φορολογικό καθαρτήριο για το 9% και φορολογική κόλαση για τους υπόλοιπους (90%).