Η συνταγματική κρίση στη Μεγάλη Βρετανία

Το δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου στη Μεγάλη Βρετανία ξεδίπλωσε και έφερε στην επιφάνεια σειρά αντιφάσεων οι οποίες υπέβοσκαν επί πολλές δεκαετίες στον κλειστό πυρήνα του βρετανικού κατεστημένου και, βέβαια, στα δύο μεγάλα κόμματα, το Συντηρητικό και το Εργατικό. Για κακή τους τύχη, οι Συντηρητικοί, υπό την ηγεσία του Κάμερον, έκαναν το λάθος να υποκύψουν στις εσωκομματικές πιέσεις και να προκηρύξουν ένα δημοψήφισμα για την Ε.Ε. που πίστεψαν ότι θα το κερδίσουν.

Αυτό το λάθος δεν το έκανε ο Εργατικός Τόνι Μπλερ, που ενώ είχε υποσχεθεί δημοψήφισμα, ποτέ δεν το έκανε όταν ήταν κυβέρνηση και παρά τις εσωτερικές πιέσεις που δεχόταν μέσα στο κόμμα του.

Οι αντιδράσεις των αγορών στην ψήφο εξόδου από την Ε.Ε. ήταν αναμενόμενες: η τιμή της λίρας έπεσε κατακόρυφα, χρηματιστηριακές επιχειρήσεις στο Σίτι απειλούν να μετακομίσουν (χωρίς ωστόσο να έχουν ξεκάθαρα σχέδια για το πού και πότε), η Σκοτία και η Βόρεια Ιρλανδία (που ψήφισαν υπέρ της παραμονής στην Ε.Ε.) πιέζουν αφόρητα την κυβέρνηση στο Λονδίνο για λύση που να τους ευνοεί οικονομικά, δηλαδή για παραμονή στη Κοινή Αγορά και στα προνόμια που απορρέουν από αυτή. Και όλα αυτά τη στιγμή που η κυβέρνηση της νέας πρωθυπουργού, Τερέζα Μέι, επιχειρηματολογούσε ότι το άρθρο 50 της Ευρωπαϊκής Συνθήκης της Λισαβόνας, που προβλέπει σχηματικά τη διαδικασία αποχώρησης από την Ε.Ε., θα μπορούσε να εφαρμοστεί, με την κυβέρνηση να επικαλείται μόνο το περίφημο «βασιλικό προνόμιο».

Το «βασιλικό προνόμιο» είναι μια μορφή εξουσίας που μπορεί να την επικαλεστεί η κυβέρνηση για την άσκηση κάποιας εξωτερικής πολιτικής χωρίς αυτή να έχει προηγουμένως συζητηθεί και αποφασιστεί από το Κοινοβούλιο πλειοψηφικά. Στη ουσία, πρόκειται για ένα από τα φεουδαρχικά κατάλοιπα του βρετανικού κατεστημένου.

Το θέμα έφτασε στο Ανώτατο Δικαστήριο, το οποίο είχε αντίθετη γνώμη. Η κυβερνητική πλευρά, η οποία έχει δημόσια αναφερθεί σε ένα «σκληρό Brexit», υποστήριξε ότι το «βασιλικό προνόμιο» είναι βάσιμο και αντλεί από τη συνταγματική παράδοση της χώρας και ότι κυρίαρχο δεν είναι το Κοινοβούλιο να αποφασίσει, αλλά ο λαός, ο οποίος και εξέφρασε τη θέλησή του στο δημοψήφισμα.

Η φιλο-ευρωπαϊκή πλευρά αντιτάχθηκε λέγοντας ότι το Κοινοβούλιο είναι το κυρίαρχο σώμα να αποφασίσει την έναρξη και εφαρμογή του άρθρου 50, διότι ένα τεράστιο σώμα δικαίου, ρυθμίσεων, κανόνων και κανονισμών έχουν υιοθετηθεί από αυτό κι έχουν γίνει εσωτερικό δίκαιο της χώρας.

Κατά συνέπεια, είναι και το μόνο συνταγματικά υπεύθυνο να εκκινήσει την έναρξη των διαπραγματεύσεων αποχώρησης από την Ε.Ε. Θα πρέπει, βέβαια, να γίνει σαφές ότι η πλειοψηφία των βουλευτών και από τα δύο μεγάλα κόμματα τάσσεται υπέρ της παραμονής της Βρετανίας στην Ε.Ε. και, απ’ αυτή την άποψη, είναι αντίθετοι στη λαϊκή ετυμηγορία.

Σ’ αυτήν εδώ την αναντιστοιχία βρίσκεται μία από τις ρίζες του συνταγματικού ζητήματος της Βρετανίας. Στη Βρετανία δεν υπάρχει γραπτό Σύνταγμα που να κατοχυρώνει το δημοψήφισμα, όπως για παράδειγμα στην Ιταλία, ως έγκυρη πηγή λαϊκής ετυμηγορίας που να δεσμεύει το πολιτικό σώμα.

Ετσι, στο επιχείρημα της κυβέρνησης ότι «στις 23 Ιουλίου αποφάνθηκε ο κυρίαρχος λαός», το Ανώτατο Δικαστήριο απάντησε με αναφορά σε νομολογία του 1915:

«Οι δικαστές δεν γνωρίζουν τίποτα σχετικά με κάποια θέληση του λαού από τη στιγμή που αυτή η θέληση είναι εκφρασμένη μέσω ενός Κοινοβουλευτικού Θέσφατου». Η διαμάχη συνεχίζεται, και τώρα έχει φτάσει στο Υπέρτατο Δικαστήριο της Βρετανίας (Supreme Court).

Στις 11 Νοεμβρίου 2003, ο αείμνηστος ιστορικός ηγέτης της βρετανικής Αριστεράς, Τόνι Μπεν, έγραψε στην Guardian του Λονδίνου ότι το «βασιλικό προνόμιο» είναι πανταχού παρόν μέσα στο κατεστημένο, «η κυβερνητική πολιτική αποκαλύπτεται στην ομιλία της βασίλισσας, όλοι οι νόμοι πρέπει να υπογραφούν από το Στέμμα, η Ανω και η Κάτω Βουλή διαλύονται και με προκήρυξη του Στέμματος, και η ίδια η Βουλή των Κοινοτήτων χρήζει της συναίνεσης του Στέμματος πριν εκλέξει πρόεδρο».

Κατέληξε δε τονίζοντας ότι οι ίδιοι οι βουλευτές «ορκίζονται πίστη στη βασίλισσα πριν καταλάβουν τις έδρες τους, ενώ αυτοί που γίνονται μέλη του Privy Council πρέπει να πάνε στη βασίλισσα προσωπικά και να γονατίσουν μπροστά της».

Ποιο είναι το εύλογο συμπέρασμα που προκύπτει με βάση τα μεγάλα προνόμια και τις εξουσίες που έχει το Στέμμα και από τη στιγμή που υπήρξε δημοψήφισμα; Το Ανώτατο Δικαστήριο θα μπορούσε να είχε βγάλει και μία απόφαση που να είναι υπέρ της κυβέρνησης και του «βασιλικού προνομίου» που επικαλέστηκε.

Δεν το έκανε. Γιατί δεν το έκανε, είναι μια άλλη ιστορία που ενδεχομένως να αποδεικνύει, για πολλοστή φορά, ότι οι δικαστικές αποφάσεις δεν αντλούν από τις πηγές του δικαίου και τη θεωρία του, αλλά από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα.

Είναι αυτό που ανάγκασε κάποτε και τον Βάλτερ Μπένγιαμιν να γράψει: «Μόνο το δίκαιο εκείνο που μελετάται χωρίς να εφαρμόζεται στα δικαστήρια είναι αυτό που δείχνει και τον δρόμο προς την πραγματική δικαιοσύνη».

Η συνταγματική κρίση στη Μεγάλη Βρετανία οδεύει στο άγνωστο. Είναι, ωστόσο, άμεση συνάρτηση της βαθιάς οικονομικής και πολιτικής κρίσης της χώρας.

* Καθηγητή Διεθνούς Πολιτικής και Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Λονδίνου και συγγραφέα, με τον Κώστα Δημουλά, του «Ελλάδα, παγκοσμιοποίηση και Ευρωπαϊκή Ενωση. Η πολιτική οικονομία του χρέους και της κοινωνικής κατάρρευσης» (Επίκεντρο).