Ο επιτάφιος της ευρωπαϊκής ενότητας

Με την Ευρωπαϊκή Ενωση να εξακολουθεί να παραπαίει από την ελληνική κρίση χρέους του 2015, η δρακόντεια «λύση» της οποίας –ουσιαστικά μια εντολή των Βρυξελλών– ρίχνει τη βαριά σκιά της πάνω στην επίφαση δημοκρατικής νομιμοποίησης της Ε.Ε., η ψήφος της 24ης Ιουνίου υπέρ του Brexit βάζει ακόμη ένα καρφί στο φέρετρο της ευρωπαϊκής ενότητας.

Στον απόηχό της, τα αυταρχικά ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης πετούν σαν όρνια πάνω από ένα πτώμα σε σήψη, περιμένοντας αιωρούμενα να επωφεληθούν απ’ αυτή τη μοιραία –και ενδεχομένως θανατηφόρα– πολιτική εξέλιξη.

Ο κύβος ερρίφθη έναν χρόνο πριν, με το κυνικό τέχνασμα για την επανεκλογή του πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον, με στόχο να ξεγελάσει την αντιευρωπαϊκή πτέρυγα του Συντηρητικού Κόμματός του.

Αυτό που για μια στιγμή φάνηκε αδιανόητο ακόμα και για πολλούς υποστηρικτές του Brexit, τώρα είναι πραγματικότητα. Ηδη οι συνέπειες αποδεικνύονται ακόμα πιο απρόβλεπτες και πιο καταστροφικές απ’ ό,τι φοβούνταν και οι πιο ακραίοι ευρωσκεπτικιστές.

Η πρωθυπουργία του Κάμερον ήταν το πρώτο θύμα. Τώρα, στο παρασκήνιο, έχει ξεκινήσει ένας σκληρός αγώνας για την ηγεσία, όπου οι μετριοπαθείς του κόμματος επιτίθενται εναντίον του πρώην δημάρχου του Λονδίνου Μπόρις Τζόνσον.

Εναντίον ενός άστατου ανθρώπου, ο οποίος υπήρξε ο πιο φωνακλάς υποστηρικτής του «φεύγουμε» και τώρα παραδέχεται ότι εξαπάτησε τον κόσμο με τον ισχυρισμό ότι οι Βρετανοί θα επωφεληθούν με επιπλέον 460 εκατομμύρια δολάρια την εβδομάδα κατά την έξοδό τους από την Ε.Ε.

Το Εργατικό Κόμμα, μετά την ντροπιαστική ήττα του τον Μάιο του 2015, βρίσκεται σε μεγάλη σύγχυση. Ο σημερινός ηγέτης του, Τζέρεμι Κόρμπιν, ευρωσκεπτικιστής για πολλά χρόνια, έχασε την ψήφο εμπιστοσύνης στο ίδιο του το κόμμα και τώρα αντιμετωπίζει μια εκτεταμένη ανταρσία, ως αποτέλεσμα της αμφιλεγόμενης ηγεσίας του σε όλη τη διάρκεια της καμπάνιας.

Τώρα έχει ανοίξει μια σοβαρή συζήτηση μέσα στο διχασμένο και με χαμηλό ηθικό Εργατικό Κόμμα, για το εάν θα βρεθεί πίσω από τους Ελεύθερους Δημοκράτες στις επικείμενες κοινοβουλευτικές εκλογές του 2016.

Πόσο χειρότερα μπορούν να γίνουν τα πράγματα; Μετά το δημοψήφισμα για το Brexit, οι παγκόσμιες χρηματαγορές έχασαν δύο τρισεκατομμύρια δολάρια και η βρετανική λίρα έπεσε σε χαμηλό των τελευταίων τριάντα ενός ετών. Η ίδια η ύπαρξη της Βρετανικής Ενωσης έχει τεθεί σε κίνδυνο.

Η Σκοτία, στην οποία το 70% των ψηφοφόρων ψήφισε υπέρ του «μένουμε», ζητά ακόμη ένα δημοψήφισμα, σχετικά με την ανεξαρτησία της. Η Βόρεια Ιρλανδία και η Ουαλία φαίνονται απρόθυμες να δεχτούν το Brexit. Θα μπορούσαν και αυτές σύντομα να επισημοποιήσουν την επιθυμία τους να φύγουν από την ταραγμένη Ενωση, αφήνοντας την Αγγλία ολομόναχη;

Ετσι, αν και δεν έχει περάσει ακόμη μια πλήρης εβδομάδα από το δημοψήφισμα, το βρετανικό πολιτικό τοπίο έχει αλλάξει και έχει γίνει αγνώριστο.

Η βρετανική νησιωτικότητα –τόσο πολιτιστική όσο και γεωγραφική– ήταν πάντα πηγή εθνικής υπερηφάνειας. Ομως με την ψήφο της περασμένης Πέμπτης μπορεί κάποιος να δει πόσο γρήγορα μπορεί η αυτοεκτίμηση να μετατραπεί σε σοβινισμό.

Ξεκάθαρα, ένας από τους κύριους παράγοντες που διαμόρφωσαν το εκλογικό αποτέλεσμα ήταν η ξενοφοβία, η οποία ως αποτέλεσμα της συνεχιζόμενης μεταναστευτικής κρίσης στην Ευρώπη έχει φθάσει σε παροξυσμό, όχι μόνο στη Βρετανία, αλλά σε όλη την ήπειρο.

Και εδώ, οι ψηφοφόροι εξαπατήθηκαν, δεδομένου ότι είναι μάλλον απίθανο να μειώσει το Brexit τις υπάρχουσες ποσοστώσεις στη μετανάστευση. Ως εκ τούτου, ξεκάθαρα, αν και πολλά έχουν χαθεί, ελάχιστα έχουν πραγματικά κερδηθεί.

Ενας λόγος για τον οποίο το αποτέλεσμα της περασμένης Πέμπτης ήταν τόσο ενοχλητικό είναι ότι οι παράγοντες που παρακίνησαν τους Βρετανούς να ψηφίσουν την έξοδο από την Ε.Ε. υπερβαίνουν τα εθνικά σύνορα. Μπορεί στο εγγύς μέλλον το Brexit να προμηνύει ένα Grexit ή ένα Frexit, όπως πρότεινε η ηγέτις του Εθνικού Μετώπου, Μαρίν Λεπέν, κατά τη διάρκεια της επίσκεψής της την Τρίτη στο Προεδρικό Μέγαρο;

Τα πρωτοφανή επίπεδα οικονομικής ανισότητας ήταν ο άλλος συντριπτικός παράγοντας που πυροδότησε την ψήφο του «φεύγουμε». Μετεκλογικά τα στοιχεία των δημοσκοπήσεων έδειξαν ότι οι οικονομικά εξαθλιωμένες περιοχές της αγροτικής Αγγλίας, με τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, ψήφισαν συντριπτικά υπέρ του Brexit.

Οι ευρωκράτες των Βρυξελλών έκαναν ελάχιστα για να ανακουφίσουν το τεράστιο χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Αντ’ αυτού, ως επί το πλείστον, έχουν συμπεριφερθεί νωχελικά, λες και το πρόβλημα θα λυνόταν από μόνο του.

Στο κύριο άρθρο των «New York Times» της Τρίτης, ο Αμερικανός υποψήφιος για την προεδρία Μπέρνι Σάντερς επέστησε την προσοχή στο γεγονός ότι σήμερα το κορυφαίο 1% του πληθυσμού κατέχει το 99% του παγκόσμιου πλούτου και ότι οι 62 πλουσιότεροι άνθρωποι του κόσμου κατέχουν όσα το χαμηλότερο 50% του πληθυσμού.

Εάν αφήσουμε αυτές τις τάσεις να συνεχιστούν, αναμφίβολα στο εγγύς μέλλον θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε περισσότερα Brexits. Δυστυχώς, οι πολιτικοί που έχουν περισσότερα να κερδίσουν είναι κάποιοι δημαγωγοί σαν τον Ντόναλντ Τραμπ – ο οποίος, σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις, έχει προβάδισμα ακόμα και σε σχέση με την προβεβλημένη υποψήφια των Δημοκρατικών, Χίλαρι Κλίντον.

*Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Graduate Center της Νέας Υόρκης

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΤΑΣΟΣ ΤΣΑΚΙΡΟΓΛΟΥ