Το χαμένο πρωτείο της σοσιαλδημοκρατικής πολιτικής (ΙΙ)

Σε προηγούμενο σημείωμα γράφαμε ότι αρχιμήδειο σημείο της σοσιαλδημοκρατικής πολιτικής ήταν το πρωτείο που απέδιδε στην πολιτική δράση, χωρίς να εγκλωβίζεται στην παθητική πίστη στους «νόμους» της οικονομίας, όπως ενίοτε οι δίδυμοι αντίπαλοί της κομμουνιστές.

Και αντίστροφα, στη ρίζα της σημερινής της κακοδαιμονίας βρίσκεται ακριβώς η παράδοση στους σε τελευταία ανάλυση «αναπόδραστους» καταναγκασμούς της αγοράς – ένας αλλιώτικος, εξίσου παθητικός ωστόσο, οικονομισμός.

Μια διαφορετικής αφετηρίας κριτική στον «οικονομισμό» της σοσιαλδημοκρατίας διατυπώνεται από αναλυτές όπως ο πολιτικός επιστήμονας Λοράν Μπουβέ, ο οποίος την εγκαλεί για τη μονοεστιακή προσήλωσή της σε ζητήματα της υλικής σφαίρας που υποβαθμίζει, ή αποφεύγει, τα μείζονα πολιτισμικά και ταυτοτικά διακυβεύματα.

Πώς η σοσιαλιστική Αριστερά, αναρωτιέται, θα αντιμετωπίσει το Εθνικό Μέτωπο της Λεπέν εάν δεν εγκύψει στα ζόρικα προβλήματα της μετανάστευσης, του επιθετικού Ισλάμ, των συνόρων; (Laurent Bouvet, «Sortons de l’économisme pour penser notre “commun”», Le Monde, 15.5.2016).

Η κριτική αυτή λυγίζει το ραβδί προς την αντίθετη κατεύθυνση: το κύριο για μια σύγχρονη αριστερή πολιτική, υποστηρίζει, δεν είναι τα ζητήματα της οικονομίας (ανεργία, δημοσιονομικά, πρόνοια κ.ο.κ.), αλλά η «πολιτισμική ανασφάλεια» που στέλνει ψηφοφόρους στις αγκάλες της Ακροδεξιάς του «νόμου και της τάξης».

Κριτική όχι άστοχη, αν σκεφτεί κανείς τη δυσκολία της ευρύτερης Αριστεράς να αναμετρηθεί με προβλήματα όπως το προσφυγικό ή η ενσωμάτωση των μεταναστών χωρίς να αρκείται σε έναν ρητορικό ανθρωπισμό.

Ωστόσο, αυτή η γενικευμένη «ανασφάλεια» που ωθεί τους πολίτες στην Ακροδεξιά έχει άραγε αιτίες μόνον πολιτισμικής τάξης;

Μήπως στην ανασφάλεια ευρύτατων κοινωνικών στρωμάτων βαραίνουν εξίσου ο φόβος των τζιχαντιστικών επιθέσεων αλλά και το επισφαλές των υλικών όρων του βίου;

Η απάντηση δεν είναι αυτονόητη. Ας σκεφτούμε όμως την κοινωνική αναταραχή που έχει προκαλέσει η πρόσφατη πρωτοβουλία της γαλλικής κυβέρνησης, ο νόμος «El Komhri», από το όνομα της υπουργού Εργασίας.

Ο νόμος ανατρέπει μια σειρά κατακτήσεις του μεταπολεμικού εργατικού δικαίου, θεσμικές μέριμνες υπέρ του de facto ανίσχυρου πόλου της σχέσης εργοδότης-εργαζόμενος – κατακτήσεις που για μια οικονομικώς υπερ-φιλελεύθερη αντίληψη αποτελούν παρωχημένες «ανελαστικότητες» (ανάμεσά τους και το καμάρι της γαλλικής σοσιαλιστικής πολιτικής στα '90s: το 35ωρο).

Ο νόμος ξεσήκωσε έντονες αντιδράσεις στην αριστερή πτέρυγα των Γάλλων Σοσιαλιστών· το συλλογικό κείμενο διαμαρτυρίας «Να βγούμε από το αδιέξοδο» («Sortir de l’impasse») συνυπέγραψαν γνωστά στελέχη των Σοσιαλιστών, η Μαρτίν Ομπρί («μητέρα» του 35ωρου), ο Μπενουά Αμόν, εκ των συγγραφέων του προεκλογικού προγράμματος του Ολάντ το μακρινό πια 2012, ο οικονομολόγος Ντανιέλ Κοέν, ο κοινωνιολόγος Μισέλ Βιβιορκά, ο Ντανιέλ-Κον Μπεντίτ.

Μπροστά στην απειλή καταψήφισης, ο πρωθυπουργός Μανουέλ Βαλς ενεργοποίησε το άρθρο 49.3 του Συντάγματος, που παρακάμπτει το Κοινοβούλιο (κάτι σαν τις καθ’ ημάς ΠΝΠ).

Στους δρόμους της Γαλλίας οι αντιδράσεις θυμίζουν ημέρες 1995, αν όχι 1968, και συνεχίζονται με αμείωτη ένταση.

Στο αίτημα των συνδικάτων να αποσυρθεί τουλάχιστον το άρθρο 2, που ουσιαστικά καταργεί την υπέρτερη ισχύ των συλλογικών συμβάσεων υπέρ των συμβάσεων σε επίπεδο μεμονωμένης επιχείρησης (ρύθμιση που στην Ελλάδα της δημοσιονομικής προσαρμογής υιοθετήσαμε, πρωτοπορώντας, το 2011), ο Βαλς απαντά ανυποχώρητος «Ποτέ!», καθώς είναι η καρδιά της μεταρρύθμισης…

Οσο και αν η σοσιαλδημοκρατία στο πέρασμα του χρόνου μετατράπηκε σε μια μετριοπαθή δύναμη διακυβέρνησης, διατήρησε ως ειδοποιό χαρακτηριστικό της τον ισχυρό δεσμό με τον οργανωμένο κόσμο της εργασίας, με τους εκ των πραγμάτων αδύναμους – άλλωστε το σοσιαλδημοκρατικό πρωτείο της πολιτικής συνηχούσε με το σύνθημα «η πολιτική είναι το όπλο των φτωχών».

Απαντώντας τρόπον τινά στον Λοράν Μπουβέ, ο Ιταλός δημοσιογράφος Ετσιο Μάουρο υποστηρίζει ότι η εργασία και η προστασία της βρίσκονται στην καρδιά της σοσιαλδημοκρατικής πολιτικής, διότι ακριβώς αποτελούν στοιχείο επικύρωσης της ατομικής και δημόσιας αξιοπρέπειας, αφού «χωρίς υλική ελευθερία [και ασφάλεια, θα προσθέταμε] δεν υπάρχει πραγματική πολιτική ελευθερία» (Ezio Mauro, «Come innaffiare la rosa appassita del riformismo», La Repubblica, 5.4.2016).

Η εργασία δεν είναι πρόβλημα μόνον οικονομικό, αλλά αγγίζει τον βαθύτερο δεσμό της σύγχρονης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και της συλλογικής «κοινής» συμβίωσης.

Αν είναι έτσι, τότε η «υλική ανασφάλεια» έχει θέση δίπλα στην «πολιτισμική». Πολύ περισσότερο που τείνει πια να παγιωθεί το εξής μοτίβο: η σοσιαλδημοκρατία δεν δυσκολεύεται να πείσει τους προοδευτικούς, φιλελεύθερους, «διεθνοποιημένους» ψηφοφόρους του λευκού κολάρου· αυτό που έχει απολέσει είναι η στήριξη του κόσμου της εργασίας, είτε είναι νέοι (όλο και πιο) επισφαλώς εργαζόμενοι είτε ανήκουν στους χαμένους της παγκοσμιοποίησης, στα σκουριασμένα λιμάνια και τις πρώην βιομηχανικές πόλεις, στο Ρότερνταμ, στο Μάλμε, στη Λιλ.

Διόλου τυχαία, ακριβώς στην περιφέρεια της Λιλ, στο Nord-Pas-de-Calais, η Μαρίν Λεπέν κατέκτησε ένα ιστορικά υψηλό ποσοστό στις πρόσφατες περιφερειακές εκλογές (40%). Και στην Αυστρία, ο ακροδεξιός υποψήφιος πρόεδρος Νόρμπερτ Χόφερ κέρδισε την καρδιά της συντριπτικής πλειονότητας των χειρωνακτών εργατών (πάνω από 80%).

Πώς όμως να είναι διαφορετικά, όταν, για παράδειγμα, ο φιλόδοξος υπουργός Οικονομίας της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν, βασικός εμπνευστής του νέου εργασιακού νόμου, δηλώνει επί λέξει ότι «η ζωή του εργοδότη είναι πιο σκληρή από τη ζωή του μισθωτού»;

* Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορεί το βιβλίο του «Ευρωκομμουνισμός. Από την κομμουνιστική στη ριζοσπαστική ευρωπαϊκή Αριστερά»

** πολιτικός επιστήμονας*