Ρήξη με τις ολιγαρχικές αντιλήψεις

Για τη γενικευμένη χρεοκοπία ευθύνεται κυρίως το κομματοκρατικό ολιγαρχικό σύστημα και συνεπώς αυτό πρέπει να αλλάξει και να εκδημοκρατιστεί. Η αλλαγή πρέπει να είναι ριζική σε θεσμούς, δομές, νόμους, Σύνταγμα. Οσο δεν γίνεται εκδημοκρατισμός τόσο η κοινωνία βυθίζεται στην παρακμή και η οικονομία στην ύφεση.

Εκδημοκρατισμός σημαίνει συμμετοχή της κοινωνίας στη λήψη των αποφάσεων, στη θέσπιση των νόμων και στον έλεγχο της εξουσίας. Ενας σοβαρός ανασταλτικός παράγοντας για την αλλαγή αυτή είναι η διαδεδομένη αγοραία αντίληψη πως ο μόνος πολιτικός δρόμος είναι οι εκλογές και τα κόμματα. Η αντίληψη αυτή είναι βαθύτατα αλλοτριωτική και αντιδημοκρατική: ενισχύοντας τα κόμματα ενισχύονται η ολιγαρχία και η πολιτική ετερονομία, διότι τα κόμματα και η αντιπροσώπευση είναι οι βάσεις και τα στηρίγματα της ολιγαρχίας.

Από την άλλη, μπορεί οι ψηφοφόροι να δίνουν το δικό τους νόημα στην ψήφο τους, όμως οι «αντιπρόσωποι» ούτε γνωρίζουν αυτό το νόημα ούτε θέλουν να το γνωρίσουν, άρα δεν το λαμβάνουν υπ’ όψιν, πράγμα που επιβεβαιώθηκε από όλες τις κυβερνήσεις, καθώς και από αυτήν της Αριστεράς. Τελικώς η ψήφος λαμβάνει ένα και μόνο νόημα: την κατάφαση στην αντιπροσώπευση, στην κομματοκρατία και στην πολιτική ετερονομία.

Η δημοκρατία δεν μπορεί να υπάρξει στο μέλλον αν κάποιοι δεν προσπαθήσουν στο παρόν. Το μέλλον που ονειρευόμαστε υπάρχει στο παρόν, στην πράξη μας. Εάν δεν υπάρχει τώρα, δεν υπάρχει ούτε αύριο. Οταν το σκεφτόμαστε θεωρητικώς και το εγκαταλείπουμε πρακτικώς, αναθέτοντάς το σε κόμματα και «αντιπροσώπους», τότε ουσιαστικώς το καταργούμε - ακυρώνουμε την επιθυμία μας.

Το μέλλον δεν είναι αποτέλεσμα μόνο σκέψης, αλλά κυρίως δράσης, κυοφορείται στις πράξεις του παρόντος. Ανήκει σε αυτούς που το δημιουργούν, όχι σε αυτούς που περιμένουν και αδρανούν, που το εκχωρούν σε άλλους. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης τονίζει πως το μέλλον δεν είναι για να το σκεφτόμαστε αλλά για να το πράττουμε. Πράττουμε σήμερα αυτό που θέλουμε να υπάρξει αύριο - αυτή είναι η απαραίτητη συνθήκη κάθε δημιουργίας, άρα και της δημοκρατίας.

Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για το πολιτικό πεδίο, το οποίο απεχθάνεται το κενό, απαιτεί και επιβάλλει την πράξη. Οταν δεν υπάρχουμε εμείς, υπάρχουν οι άλλοι, η ολιγαρχική εξουσία, oι γραφειοκράτες, η οικονομική αυθαιρεσία. Συνεπώς, ο στόχος για τη δημοκρατία δεν μπορεί να υποτάσσεται σε τακτικισμούς που εξυπηρετούν την ετερονομία της αντιπροσώπευσης.

Στη δημοκρατία δεν φτάνουμε μέσα από την ολιγαρχία, μέσα από αντιλήψεις και πράξεις ολιγαρχικές, μέσα από θεσμούς και νόμους ολιγαρχικούς. Αν ίσχυε το αντίθετο, τότε θα ζούσαμε σε μια διαρκή, χαρούμενη, δημοκρατική κατάσταση. Στη δημοκρατία φτάνουμε μόνο μέσα από τη δημοκρατία, μέσα από πράξεις και εκπαιδεύσεις δημοκρατικές.

Οπως ακριβώς στην ελευθερία φτάνουμε μόνο μέσα από την ελευθερία, όχι μέσα από δουλεία και υποταγή. Εάν η δημοκρατία χρειάζεται μια εκπαίδευση, τότε αυτή δεν είναι η ολιγαρχική - η δημοκρατία δεν διδάσκεται μέσα από κόμματα και εκλογές, μέσα από αντιπροσωπεύσεις και αναθέσεις.

Με άλλα λόγια, όσο δεν μπορούμε να πραγματοποιούμε εμείς οι ίδιοι την ιστορία μας, να δημιουργούμε ελεύθερα τους νόμους, να είμαστε η πηγή των σημασιών και των θεσμών, η ανάθεση σε «αντιπροσώπους» απομακρύνει ακόμη πιο πολύ τον στόχο της δημοκρατίας.

Αυτό που τελικώς καθορίζει και δίνει μορφή στο άτομο δεν είναι τόσο οι σκέψεις του, οι επιθυμίες ή οι φαντασιώσεις του, όσο οι πράξεις του. Είμαστε και γινόμαστε αυτό που πράττουμε. Συνεπώς, στον πολιτικό χώρο όταν ψηφίζουμε είμαστε ψηφοφόροι και τίποτε άλλο.

Οι ψηφοφόροι όμως είναι παθητικά ενεργούμενα και όχι πολίτες. Το ζήτημα είναι να γίνουμε πολίτες, να συμμετέχουμε στην εξουσία. Προς τούτο πρέπει να αλλάξουμε τους ισχύοντες θεσμούς. Αυτό μπορούμε να το επιτύχουμε μόνο σε μία περίπτωση: όταν δεν είμαστε οι θεσμοί, όταν δεν έχουμε εσωτερικεύσει τις κυρίαρχες σημασίες και τους θεσμούς.

Οταν υπάρχει μια απόσταση ανάμεσα σε εμάς και τους θεσμούς, σε εμάς και τις σημασίες του ολιγαρχικού συστήματος. Αυτή είναι η μόνη συνθήκη που μας επιτρέπει να σκεφτούμε διαφορετικά, να πράξουμε διαφορετικά για τον εκδημοκρατισμό του αποτυχημένου συστήματος.

Η βασική δημοκρατική αρχή πραγματοποιείται όταν η κοινωνία έχει τη δυνατότητα να εκφραστεί. Αυτό όμως γίνεται μόνο μέσα από θεσμούς. Η κοινωνία δεν μπορεί να παράσχει στον εαυτό της οτιδήποτε παρά μόνο μέσα από θεσμούς. Τέτοιοι θεσμοί σήμερα δεν υπάρχουν.

Τα κόμματα, οι εκλογές, οι αντιπρόσωποι και τα κοινοβούλια δεν επιτρέπουν στην κοινωνία να εκφραστεί και να συμμετάσχει, διότι, ως όργανα του ολιγαρχικού συστήματος, εμποδίζουν, αλλοτριώνουν και αλλοιώνουν τη βούλησή της. Μόνο μέσα από την πολιτική κοινωνική αυτοθέσμιση, μέσα από θεσμούς που θα ιδρύσει η ίδια η κοινωνία θα μπορέσει αυτή να ενημερωθεί ουσιαστικά, να εκφραστεί, να διαβουλευτεί, να αποφασίσει, να γίνει δηλαδή υπεύθυνη.

Προς τον σκοπό αυτό δεν αρκούν μόνο οι διαδηλώσεις, οι πορείες, οι απεργίες που προτείνονται από την Αριστερά, ούτε η αλλαγή κυβερνήσεων και προσώπων μέσα στο υπάρχον θεσμικό ολιγαρχικό πλαίσιο. Οι κυβερνήσεις αλλάζουν, αλλά η ολιγαρχία μένει.

Χρειάζονται ριζικές αλλαγές στη νοοτροπία, στο φαντασιακό, στον τρόπο ζωής, στο αξιακό πλαίσιο, στις σημασίες που οργανώνουν τον κοινωνικό και πολιτικό βίο. Χρειάζεται το πρόταγμα της δημοκρατίας.

* διδάκτωρ Φιλοσοφίας, συγγραφέας