«Να δώσουμε μάχη για να διατηρήσουμε τον πολιτισμό»

Με το μήνυμα «Να δώσουμε μάχη για να διατηρήσουμε τον πολιτισμό» έκλεισε την ενδιαφέρουσα ομιλία του στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στις 18 Νοεμβρίου, ο Πασκάλ Μπρικνέρ, μια από τις πιο φωτεινές, δραστήριες και διεθνώς αναγνωρισμένες μορφές της σύγχρονης γαλλικής κουλτούρας.

Τρία χρόνια μετά την τελευταία του επίσκεψη στην Αθήνα και μόλις λίγα εικοσιτετράωρα μετά τα τραγικά γεγονότα στο Παρίσι που άλλαξαν τη σύγχρονη Ιστορία, ο Γάλλος φιλόσοφος, δοκιμιογράφος και μυθιστοριογράφος επισκέφτηκε την Ελλάδα -με αφορμή το νέο του βιβλίο «Ένας καλός γιος» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη- για μια ανοιχτή συζήτηση με τον Γιώργο Αρχιμανδρίτη.

Ο Πασκάλ Μπρικνέρ συζήτησε με τον Έλληνα συγγραφέα και ραδιοφωνικό παραγωγό τέχνης και πολιτισμού για τον θρησκευτικό φανατισμό και την τρομοκρατία, για την Ευρώπη και την ενοχική αντιμετώπιση της Ιστορίας της αλλά και για τα ερωτικά ταμπού, την κρίση και την ευτυχία.

Το παράδοξο του έρωτα

Στο παράδοξο και τις αντιφάσεις του έρωτα που διαπερνά το έργο του αναφέρθηκε ο Γάλλος στοχαστής:

«Παραδομένοι στον έρωτα, είμαστε έτοιμοι να θυσιάσουμε τη συζυγική άνεση μόνο και μόνο για τη μέθη του έρωτα. Παλιότερα οι γυναίκες δρούσαν και ζούσαν στη σκιά, τώρα ζουν ελεύθερα, είναι αυτόνομος παράγοντας στην κοινωνική ζωή. Η νέα ελευθερία κάνει τον έρωτα πιο επικίνδυνο, αλλά και σε ίσο επίπεδο.

»Αυτό τον κάνει πιο ενδιαφέροντα. Μπορούμε να επιλέξουμε συντροφικότητα ή έρωτα, όχι υπό την πίεση των κοινωνικών συνθηκών».

Ο Πασκάλ Μπρικνέρ επισημαίνει πως σε μια σχέση πάθους, μπορούμε να γίνουμε ηθελημένα σκλάβοι του άλλου υπενθυμίζοντας πως το ζευγάρι αποτελεί έναν ιδιαίτερο δεσμό, πολύ πιο ισχυρό από την εικόνα που προβάλει.  

Προσπαθώντας να εξηγήσει τους λόγους που κυρίως οι γυναίκες αντέχουν τις απιστίες και τις κακές συμπεριφορές του συντρόφου τους, ο Μπρικνέρ κάνει λόγο για έναν «ανερμήνευτο σύνδεσμο που υπάρχει και έχει τις ρίζες του στην παιδική μας ηλικία».

Αναμφίβολα, η ρίζα του ερωτικού πάθους είναι ένας παράλογος σύνδεσμος, όπου μπορούμε να παραμείνουμε δεμένοι, ακόμη κι αν μας ποδοπατούν.

Όταν μπαίνεις σε μια σχέση πάθους, γνωρίζεις πως αναπόφευκτα μπαίνεις και σε μια σχέση οδύνης.  

Είναι χαρακτηριστικό πως η γαλλική λογοτεχνία, ιδιαίτερα του 19ου αιώνα, έχει επικεντρωθεί στην καταστροφή που προκαλεί το ερωτικό πάθος.

Αυτό που κυρίως μας προσφέρει το πάθος -υπογραμμίζει ο Μπρικνέρ- είναι ότι μας βγάζει από την καθημερινότητα.

Δεν ζούμε την επανάληψη, την οριζόντια ζωή. Είναι σαν να έχουμε μπει στην τροχιά ενός συναρπαστικού λούνα-παρκ που πάει πάνω-κάτω.

Σίγουρα, η θυελλώδης φύση του πάθους είναι τέτοια που δεν το αντέχουμε μακροπρόθεσμα.  

Σε κάθε περίπτωση, η δυνατότητα της επιλογής παραμένει: Μπορούμε πάντα να αλλάξουμε τον έρωτα, να τον μετατρέψουμε κάτι άλλο, σε μοίρασμα, σε φιλία.

Οτιδήποτε κοινότοπο εξαγοράζεται μέσω του έρωτα

Ο Μπρικνέρ προσπαθώντας να διεισδύσει στο μυστήριο της αγάπης, αναφέρθηκε στη θεωρία των Γάλλων ηθικολόγων, που διατείνεται πως αυτό που αγαπώ στον άλλον είναι ο εαυτός μου.  

Ισχυρίζεται δε, πως συνήθως αγαπάει κανείς μέσα στον κοινωνικό του κύκλο, φέρνοντας το παράδειγμα της Γαλλίας, αλλά και άλλων χωρών, όπου οι περισσότεροι γάμοι είναι εντός συγκεκριμένου κοινωνικού χώρου, κυρίως εργασιακού.  

Φυσικά -επισημαίνει- μπορεί κανείς να αγαπήσει και έξω από τον κοινωνικό του κύκλο, ακόμη και άτομο από άλλη χώρα, ωστόσο για να διαρκέσει η αγάπη πρέπει να υπάρχει ταυτότητα αξιών. Αγαπώ, σημαίνει μοιράζομαι τον κόσμο μου με τον άλλο.  

«Το εξαιρετικό στον έρωτα είναι η αίσθηση αιωνιότητας στον χρόνο. Ο χρόνος παγώνει στη σχέση, οτιδήποτε κοινότοπο εξαγοράζεται μέσω του έρωτα», τονίζει ο Μπρικνέρ.

«Τα καθημερινά φορτία είναι υπέρβαρα, όταν ο άλλος δεν είναι δίπλα. Είναι ωραίο να αφηγούμαστε τι κάναμε, ασήμαντα πράγματα, που γίνονται ενδιαφέροντα σε μια ευτυχισμένη κοινή ζωή που μοιράζεται, που συντάσσεται σε ένα μοναδικό μυθιστόρημα. Είναι μια υπέροχη μορφή ζωής».

«Θα έπρεπε να εξαγνίσουμε τον έρωτα από τις ασθένειες του;» αναρωτιέται, επισημαίνοντας πως το πρωτόγνωρο στην ερωτική μας ζωή είναι η απελευθέρωση γυναικών και ηθών.

Αμφισημία στην ερωτική σχέση

Στη ρήση του Ρίλκε πως ο έρωτας δεν υπάρχει πια, υπάρχει η συντροφικότητα, αναφέρθηκε ο Πασκάλ Μπρικνέρ.

Υπάρχει το αρχέτυπο της ανθρωπότητας το να θέλεις τον άλλον δικό σου, το σύνδρομο «μου ανήκεις».

Από τη μια, υπάρχει η ελευθερία και από την άλλη τα αρχαικά συναισθήματα που φέρουμε μέσα μας. Δεν υπάρχει πρόοδος, παρατηρεί.  

«Υπάρχει αμφισημία στην ερωτική σχέση: η ώθηση του ανθρώπου να βρίσκεται σε σχέση και το αντίθετο» τονίζει ο Μπρικνέρ.

«Στον έρωτα επιτρέπεται η ανωριμότητα, καταθέτεις τα όπλα σου, αφήνεσαι. Φυσικά υπάρχουν όρια, δεν υπάρχει επιστροφή στην παιδική ηλικία».  

Η ερωτική σχέση ταλαντεύεται ανάμεσα στη δέσμευση και την ελευθερία. Οι νέοι έχουν την τάση να καταναλώνουν ερωτικές σχέσεις, ενώ η κωμικοτραγωδία του σύγχρονου κόσμου είναι η ανικανότητα να μείνουμε μαζί.

«Στον δυτικό κόσμο υπάρχει η ακολουθία: γάμος, διαζύγιο, πολλές ερωτικές σχέσεις» υπογραμμίζει ο διανοητής.

«Η ερωτική ελευθερία είναι δύσκολη, είναι καταδίκη κατά τον Σαρτρ».  

Ελευθερία-τζιχαντιστές: δυο τρόποι σκέψης

Αναζητώντας το παράδοξο της αναζήτησης της ελευθερίας, ο Μπρικνέρ περνά από το πεδίο του έρωτα στο πεδίο της πολιτικής και του φαινομένου της ισλαμικής τρομοκρατίας.  

«Η ελευθερία είναι ό,τι πιο δύσκολο, γι' αυτό οι άνθρωποι την απαρνήθηκαν, γιατί έχει κάτι το καθησυχαστικό η αυταρχικότητα» παρατηρεί.

«Ζητάμε ελευθερία και ταυτόχρονα την αρνιόμαστε. Η τζιχάντ παρηγορεί τους νέους, καθώς αφαιρεί ελευθερία και προσφέρει σωτηρία. Ένα πολιτικό-θρησκευτικό κίνημα, μπορεί να σε απαλλάξει από τις επιλογές σου και να σου πει πως θα ζήσεις: θα θυσιαστείς, θα πας στον Παράδεισο. Όταν μιλούν για απίστους, πρέπει να γίνουμε στρατιώτες».   

Ο Γάλλος διανοητής παρατηρεί πως αντίθετα με το Ισλάμ, στη Δύση, είτε πιστεύουμε είτε όχι, δεν μπορούμε να ξέρουμε τι θα γίνει μετά θάνατον: «Και ο πιο πιστός Χριστιανός αμφισβητεί» υποστηρίζει.

«Αποτελεί σοκ για τον πολιτισμό η επιλογή του θανάτου, αντί της ζωής.

»Οι τζιχαντιστές έχουν επιλέξει να μην έχουν καμία αναζήτηση ελευθερίας: κάποιος αναμφισβήτητα θα τους υποδεχτεί στον Παράδεισο. Από τη μια υπάρχει η λογική και από την άλλη η θεία αποκάλυψη.  

»Με τη λογική δεν μπορείς να απαντήσεις στις προσδοκίες των νέων, υπάρχει πνευματικό κενό, κυριαρχούν ο οικονομίστικος παράγοντας και οι ηδονές.

»Φυσικά υπάρχει διαφορά μεταξύ Ευρώπης-ΗΠΑ, στις ΗΠΑ οι άνθρωποι είναι πιο πιστοί. Το Ισλάμ μιλάει για πιο πνευματικά πράγματα, αν και με τρόπο επιφανειακό» επισημαίνει.  

Ο Μπρικνέρ υπογραμμίζει πως ανάμεσα σε λογική και θεία αποκάλυψη, υπάρχει και ο τρίτος πόλος που είναι ο ευρωπαικός πολιτισμός και η φιλοσοφία στον οποίο επενδύει, καθώς «δεν ικανοποιεί μόνο τον καταναλωτισμό: χάρη στην Παιδεία, το σχολείο, και τα ενδιαφέροντα, δείχνει πως υπάρχει ένας κόσμος έξω, που μπορούμε να οικειοποιηθούμε».  

«Υπάρχει ο κόσμος του πολιτισμού -μέσω του οποίου δεν θα σωθείς όπως λέει η πίστη- που θέτει ερωτήσεις και δεν δίνει απαντήσεις» τονίζει.

Ο ρόλος της Εκκλησίας

Στις διαφορές μεταξύ Ελλάδας-Γαλλίας στο ζήτημα της πρόσληψης της  εκκλησίας, αναφέρθηκε ο Μπρικνέρ.

«Στην Ελλάδα, η εκκλησία αποτελεί στοιχείο ταυτότητας. Στη Γαλλία η Καθολική Εκκλησία είχε το μονοπώλιο, είχε ταυτιστεί με τον σκοταδισμό, διέπραξε εγκλήματα» τονίζει.

«Οι αντιδράσεις κατά του Χριστιανισμού υπήρξαν σκληρές κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης: υπήρξε βία κατά της εκκλησίας, σαν αντιστάθμισμα της βίας της εκκλησίας».  

Ωστόσο, παρατηρεί πως «σήμερα οι φανατισμοί έχουν καταλαγιάσει. Ο  Χριστιανισμός έχει βρει την οδό του και είναι συνώνυμο της αγάπης και της ειρήνης» , επισημαίνοντας πως «προκαλεί θλίψη το γεγονός πως σήμερα ο Χριστιανισμός εκδιώκεται από τη γη που γεννήθηκε, εν μέσω μουσουλμανικού χάους».  

Η Γαλλία, στόχος τρομοκρατίας

«Στη Γαλλία, μεταφράζοντας τις αρχές του Ευαγγελίου, η θρησκεία περιορίστηκε πλέον στον ιδιωτικό χώρο, ασκείται με διακριτικότητα» επισημαίνει.  

«Αντίθετα στο Ισλάμ υπάρχει το στοιχείο της ορατότητας στη θρησκεία, με τη μαντίλα κ.λπ. Γι αυτό επιλέχθηκε η Γαλλία ως στόχος της τρομοκρατίας. Οι καθολικές εκκλησίες -που ήταν παραδοσιακά άδειες- γεμίζουν και πάλι σήμερα, με ολονυχτίες κ.λπ., υπάρχει αφύπνιση για τις χριστιανικές ρίζες της Γαλλίας».  

Ο Πασκάλ Μπρικνέρ υπογραμμίζει πως υπάρχουν διαφορετικές εκφάνσεις και περίοδοι της τρομοκρατίας.

«Από την εποχή του Μπιν Λάντεν, οι τρομοκράτες είναι μορφωμένοι, από την αστική τάξη, αντίθετα από το στερεότυπο. Έχουν μάθει όλες τις τεχνικές για να εισδύσουν στο στρατόπεδο του εχθρού, είναι δύσκολο να τους αντιμετωπίσουμε, πρόκειται για νέα διάσταση πολέμου, γιατί είναι πόλεμος».  

«Υπάρχει πρακτική δυσκολία στη Γαλλία να αντιδράσει, οι γαλλικές μυστικές υπηρεσίες έχουν ξεπεραστεί από τα γεγονότα» τονίζει ο Μπρικνέρ, εκτιμώντας πως θα υπάρξει νέα επίθεση:

«Οι τρομοκράτες είναι πολύ δυνατοί, δημιούργησαν την τακτική της Βομβάης με τις πολλαπλές επιθέσεις, είναι πρωταθλητές στην παγίδευση, υποδεικνύοντας πως αλλού θα γίνει η επίθεση. Οι υπηρεσίες δεν μπορούν να παρακολουθούν τους πάντες» παρατηρεί.

Παράλληλα εκτιμά πως το Ισλαμικό Κράτος με 40.000 στρατό είναι δύσκολο να καταστραφεί, όπως δύσκολο είναι και να αντιμετωπιστεί ο μουσουλμανικός φανατισμός σε παγκόσμια κλίμακα.

Η Ευρώπη, το ηθικό έρεισμα της ανθρωπότητας

«Η Ευρώπη δεν μπορεί να γίνει υπερεθνική οντότητα, δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική ένωση, τα έθνη ποτέ δεν ήταν πιο ισχυρά στην Ευρώπη» τονίζει, εκφράζοντας την πεποίθηση πως «Η Ευρώπη είναι το ηθικό έρεισμα της ανθρωπότητας: Βγήκε από τον 20ό αιώνα τραυματισμένη, η Ιστορίας μας έχει σημαδέψει με στρατόπεδα συγκέντρωσης, διώξεις, αποικιοκρατία.

»Μετά το 1945 -για τους Έλληνες μετά το 1949- έγινε το ευρωπαϊκό θαύμα: 29 κράτη αποφάσισαν να ζουν ειρηνικά και έτσι να επιλύουν έτσι τις διαφορές τους. Το οικοδόμημα έχει αντέξει μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο».

Ο Μπρικνέρ κάνει λόγο για «μια εξαιρετική πολιτιστική κληρονομιά σε μικρή γεωγραφική επικράτεια», αναφερόμενος στον  Σταντάλ που έλεγε για τη Φλωρεντία: «Δεν αντέχω. Θέλω λίγη ασχήμια. Δεν μπορώ άλλα αριστουργήματα. Με συνθλίβουν».

«Η Ευρώπη έχει ιδιαίτερη σχέση με την παράδοση» τονίζει.

«Έχει ξεκινήσει διάλογος ανάμεσα σε Βορρά-Νότο, ανάμεσα σε προτεστάντες, καθολικούς, ορθόδοξους. Υπάρχουν διαφορές. Ο καθολικισμός για παράδειγμα είναι αξιαγάπητος στην Ιταλία, άτεγκτος στην Ισπανία».

Και καταλήγει προτρέποντας μας «να δώσουμε μάχη για να διατηρήσουμε τον πολιτισμό».