Δικαιοσύνη, ο ιστός της αράχνης

Οι θεσμοί δεν είναι κάποιες μεταφυσικές έννοιες, οι οποίες από μόνες τους εμπνέουν στον πολίτη τον σεβασμό και την πειθαρχία. Ανήκουν στους μηχανισμούς που, καλώς εχόντων των πραγμάτων, συγκρατούν και συγκροτούν την κοινωνία, αποτελούν, με άλλα λόγια, την αναγκαία συνθήκη για την ομαλή συνύπαρξη των ατόμων και των ομάδων. Σε γενικές γραμμές μπορεί να προστατεύουν το άτομο, αλλά από την άλλη το καταπιέζουν και περιορίζουν την ατομικότητά του, ιδίως εκείνοι που είναι αρνητικά φορτισμένοι, όπως ο αστυνόμος, ο έφορος, ο εισαγγελέας, ο συνταγματάρχης κ.λπ. Η μάχη που δίνει ο λαός είναι να εξανθρωπιστούν οι θεσμοί και να συνιστούν το καταφύγιο και τους συμπαραστάτες του πολίτη, έτσι που να ανήκει ταυτόχρονα και στον εαυτό του και στο σύνολο.

Αλλά, σε κάθε περίπτωση, οι θεσμοί δεν είναι απρόσωποι και αόριστοι. Είναι οι άνθρωποι που τους στελεχώνουν και τους υπηρετούν. Εξυπακούεται πως οι άνθρωποι αυτοί, μα ιδίως τα στελέχη, πρέπει να αξίζουν για τη θέση τους, να τη σέβονται πρώτοι αυτοί και να την προστατεύουν με τη συμπεριφορά τους και την κουλτούρα τους, για να εμπνέουν στη συνέχεια τους πολίτες και να απαιτούν τον σεβασμό τους. Αν δεν συμβαίνει αυτό, τότε οι θεσμοί κατρακυλούν και πέφτουν σε ανυποληψία στα μάτια του πολίτη, ο οποίος αισθάνεται ανοχύρωτος και ανυπεράσπιστος.

Αν, λοιπόν, περνούν κρίση, όπως μας αρέσει να λέμε, και καταρρέουν οι θεσμοί και πιο πολύ φοβίζουν τους πολίτες, δεν φταίνε ούτε οι θεσμοί ούτε οι πολίτες. Φταίνε αυτοί που ορίζονται, διορίζονται ή εκλέγονται και καταλαμβάνουν ηγετικές θέσεις στη διεύθυνσή τους. Αλλά φταίνε ακόμη περισσότερο οι πολιτικοί παράγοντες που έχουν τους θεσμούς υπό την εποπτεία τους και τους μετατρέπουν σε εργαλεία για την άντληση ψήφων και την ανάδειξή τους ή τη διατήρησή τους στην εξουσία. Και φταίνε γιατί ουδόλως τους νοιάζει η αξιοκρατία, αλλά τους νοιάζει η τακτοποίηση των «ημετέρων» προς ίδιον όφελος.

Αλλά πίσω απ’ όλα αυτά βρίσκεται ένα ολόκληρο σύστημα, ένα οικονομικό και ιδεολογικό κατεστημένο με γερά οχυρά και δυνατούς μηχανισμούς, που δουλεύουν καλά για τη χειραγώγηση του ατόμου και τη διαμόρφωση συνειδήσεων. Και δεν εννοεί ν’ αφήσει να φύγουν απ’ τα χέρια του οι θεσμοί, γιατί γνωρίζει καλά πως στην περίπτωση που χάσει αυτόν τον έλεγχο, θα χάσει και τη δύναμή του, θα καταρρεύσει. Με το δεδομένο αυτό, οι θεσμοί δεν υπακούν στις ανάγκες και τις προσδοκίες της κοινωνίας και του πολίτη. Υπακούν στις εντολές του κατεστημένου όπως αυτές φτάνουν στους αποδέκτες διαμέσου της πολιτικής εξουσίας.

Αυτό, επομένως, που ενδιαφέρει το κατεστημένο δεν είναι γενικώς και αορίστως αν λειτουργούν οι θεσμοί, αλλά σε ποια κατεύθυνση λειτουργούν. Το κριτήριό του δεν είναι το συμφέρον του λαού, αλλά το δικό του συμφέρον. Η λεγόμενη παρακμή ή κατάρρευση των θεσμών δεν ενοχλεί το κράτος. Το ενοχλεί μάλλον η ουσιαστική και δημοκρατική λειτουργία των θεσμών. Γιατί το κατεστημένο γνωρίζει καλά πως είναι απ’ τη φύση του άδικο και ψεύτικο. Γνωρίζει καλά πως ο λαός το μισεί και ψάχνει ευκαιρίες για την ανατροπή του και τη δρομολόγηση των συνθηκών που τον ελευθερώνουν από κάθε καταναγκασμό. Γνωρίζει καλά πως το χάσμα μεταξύ λαού και κατεστημένου είναι αγεφύρωτο. Γι’ αυτό και, μαζί με την οικονομική του δύναμη, χρησιμοποιεί και τη δύναμη των θεσμών, προκειμένου να τιθασεύει την άρνηση και να συμμορφώνει τους απείθαρχους και ανυπόταχτους πολίτες. Οπότε, ας μην τρέφουμε αυταπάτες: μια κυβέρνηση που διαχειρίζεται και υπηρετεί τυφλά τα κατεστημένα συμφέροντα διακηρύσσοντας σε όλους τους τόνους την πίστη της στη φιλελεύθερη οικονομία και την ιδιωτική πρωτοβουλία, θα ήταν ανακόλουθη με τα ιδεολογικά της «πιστεύω» αν άφηνε τον θεσμό της δικαιοσύνης ανεξάρτητο, για να λειτουργήσει με τους κανόνες που ορίζει η ίδια η φύση της, βάζοντας στο κέντρο της την ισονομία και το αίσθημα της ασφάλειας των πολιτών.

Εχουν περάσει πάνω από δυόμισι χιλιάδες χρόνια από τότε που ο Ανάχαρσις, ηγεμόνας της Σκυθίας και ένας εκ των επτά σοφών της Ελλάδας, γέλασε όταν έμαθε πως ο Αθηναίος Σόλων είχε αρχίσει ν’ ασχολείται με την πολιτική και να συντάσσει τους νόμους, πιστεύοντας ότι με αυτούς θα περιόριζε τις αδικίες και την απληστία των πλουσίων. Οι γραπτές διατάξεις, λέγεται πως του είπε, δεν διαφέρουν σε τίποτα από τον ιστό της αράχνης, αλλά, όπως εκείνος, θα συγκρατήσουν τα ασθενικά και αδύναμα άτομα, αλλά θα σπάσουν κάτω από την πίεση των ισχυρών και πλουσίων.

Αμφιβάλλει κανείς ότι αυτό ισχύει σήμερα; Και το ερώτημα παραμένει: φταίει ο θεσμός της δικαιοσύνης ή φταίνε οι λεγόμενοι λειτουργοί της, που φαίνεται πως δεν έχουν ιδέα ή δεν τους νοιάζει να αποκτήσουν ιδέα για τον βαθμό που οι ίδιοι συνιστούν μέρος αυτού του ιστού της αράχνης;

*Φιλόλογος, συγγραφέας