Κερδισμένοι και χαμένοι των εμπορικών πολέμων

Από την εποχή που ο David Ricardo διατύπωσε την αρχή του συγκριτικού πλεονεκτήματος, στις αρχές του 19ου αιώνα, οι περισσότεροι υποστήριξαν το ελεύθερο εμπόριο. Δηλαδή, την άποψη ότι η κρατική πολιτική δεν θα πρέπει να επιδιώκει ούτε τη μείωση ούτε την αύξηση των εξαγωγών και των εισαγωγών που προκύπτουν από τις δυνάμεις προσφοράς και ζήτησης. Το παραπάνω πλαίσιο ήταν ο θεωρητικός κανόνας των οφελών του παγκόσμιου εμπορίου. Το πλαίσιο αυτό το στήριξαν οι ΗΠΑ μέχρι την «Ημέρα της Απελευθέρωσης» του πρόεδρου Τραμπ.

Η κυβέρνηση Τραμπ προχώρησε σε πολιτικές προστατευτισμού, δασμών και εμπορικών πολέμων με στόχο τη μείωση του εμπορικού ελλείμματος των ΗΠΑ και την προστασία εγχώριων παραγωγών και θέσεων εργασίας. Ο στόχος είναι ο επαναπατρισμός της παραγωγής στις ΗΠΑ ώστε η «Αμερική να γίνει πλούσια ξανά». Το τελευταίο δεν είναι βέβαιο ότι θα συμβεί. Αυτό που συμβαίνει βραχυπρόθεσμα είναι τα αμφίβολα οφέλη για τους εγχώριους παραγωγούς, τα σίγουρα οφέλη για το ταμείο του κράτους και οι απώλειες πλεονάσματος για τους εγχώριους καταναλωτές. Στην περίπτωση των δασμών, οι απώλειες πλεονάσματος των καταναλωτών είναι μεγαλύτερες από το άθροισμα των οφελών για τους παραγωγούς και το κράτος. Οι δασμοί προκαλούν καθαρή μείωση του συνολικού πλεονάσματος – έδαφος για κατάσταση ύφεσης.

Πέρα από το γεγονός ότι πλήττονται τα νοικοκυριά με τα χαμηλότερα εισοδήματα, η αβεβαιότητα στις ΗΠΑ υπερβαίνει τα οφέλη που προσδοκά ο Τραμπ. Ακόμα και η πιο ήπια αξιολόγηση του σκεπτικού της κυβέρνησης Τραμπ για την έναρξη εμπορικών πολέμων ανά τον κόσμο, αποκαλύπτει ότι η πολιτική είναι εσφαλμένη. Δεν στηρίζεται σε εμπειρικά ευρήματα ή σε κάποια οικονομική θεωρία, αλλά σε μύριες υποθέσεις – καμία από τις οποίες δεν αντέχει στον παραμικρό έλεγχο.

Το πρώτο λάθος απορρέει από το περιβάλλον καχυποψίας που εδραιώνει ο Τραμπ. Προφανώς, υποθέτει ότι οι δασμοί είναι μέρος ενός σχεδίου για την επαναφορά των θέσεων εργασίας στη μεταποίηση, την αύξηση του προϊόντος των ΗΠΑ και την εξισορρόπηση των εμπορικών ελλειμμάτων. Αλλά υποθέτει ότι τα εμπορικά ελλείμματα των ΗΠΑ οφείλονται σε αθέμιτες εμπορικές πρακτικές των άλλων. Υποστηρίζει, δηλαδή, ότι οι Καναδοί, οι Ευρωπαίοι, οι Μεξικανοί, οι Ασιάτες (λ.χ. και οι Ελληνες ελαιοπαραγωγοί) πιάνουν στον ύπνο τούς δύστυχους/τίμιους Αμερικανούς και τους εκμεταλλεύονται.

Το δεύτερο λάθος είναι η υπόθεση του μηδενικού εμπορικού ελλείμματος με κάθε χώρα -πράγμα πρακτικά αδύνατον. Ετσι οι δασμοί μετατρέπονται σε μπούμερανγκ κατά του προϊόντος των ΗΠΑ και των Αμερικανών καταναλωτών. Και η υπόθεση ότι θα έμεναν αμετάβλητες οι συναλλαγματικές ισοτιμίες ήταν σαθρή. Μετά την «Ημέρα της Απελευθέρωσης των ΗΠΑ» και τους υψηλούς, σαρωτικούς και αδιάκριτους δασμούς, το δολάριο ΗΠΑ υπέστη ρεκόρ απωλειών της αξίας του σε σχέση με άλλα νομίσματα. Και αυτό δεν ευνοεί πάντα.

Το κορυφαίο λάθος είναι ότι ο Τραμπ υποθέτει πως οι άλλες χώρες δεν θα μεταβάλλουν την εμπορική πολιτική τους έναντι των ΗΠΑ. Αυτό ίσως να ίσχυε μόνο εάν οι ΗΠΑ είχαν επιβάλει στοχευμένους, μικρούς δασμούς σε επιλεγμένες χώρες. Αντίθετα, η επιθετική πολιτική Τραμπ έχει ως αποτέλεσμα οι άλλες χώρες να σκέφτονται αντίμετρα και να τα υλοποιήσουν (Ε.Ε., Καναδάς, Μεξικό, Αυστραλία, Ασία, Κίνα κ.ο.κ.). Το αποτέλεσμα θα είναι η μείωση των εξαγωγών των ΗΠΑ.

Πεπεισμένος για μια εύκολη νίκη, ο Ντόναλντ Τραμπ ξεκίνησε έναν παγκόσμιο πόλεμο δασμών με στόχο τη μείωση του εμπορικού ελλείμματος των ΗΠΑ. Η ουσία είναι ότι ανοίγει μια νέα σελίδα σε τελείως αχαρτογράφητη περιοχή για όλους. Οι εκβιασμοί με αβάσιμες υποθέσεις περί αθέμιτου εμπορίου εις βάρος των ΗΠΑ δεν θα ευνοήσουν τις ΗΠΑ. Οι Αμερικανοί κατέχουν περί το 25% του παγκόσμιου εμπορίου. Ομως, διακινδυνεύουν να μετατρέψουν σε εχθρικό το υπόλοιπο 75%. Εφόσον -παρά την προσωρινή αναστολή τους- οι δασμοί θα επιβληθούν, θα προκαλέσουν εμπορικές μετατοπίσεις. Οι άλλες χώρες, αργά ή γρήγορα, θα αναθεωρήσουν τις εμπορικές σχέσεις με τις ΗΠΑ, αποδυναμώνοντας έτσι τη διαπραγματευτική θέση των ΗΠΑ.

Με τους εμπορικούς πολέμους και την εμπρηστική ρητορική ο Τραμπ επιτίθεται στους μακροχρόνιους συμμάχους του. Επιπλέον πλήττει τους ίδιους τους αμερικανικούς οικονομικούς θεσμούς. Εγκαινιάζει, έτσι, μια αρκετά σκοτεινή εποχή. Η εμπιστοσύνη στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει υπονομευτεί για τα επόμενα χρόνια -πιθανώς για την επόμενη γενιά- και ο κόσμος που η Αμερική προσπάθησε να οικοδομήσει ίσως έχει για πάντα χαθεί. Οι δασμοί της «Ημέρας της Απελευθέρωσης» του Τραμπ υπονόμευσαν το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της Αμερικής. Οι ΗΠΑ μπορεί να είναι η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Αλλά δεν είναι η μόνη μεγάλη οικονομία. Η ευημερία της εξαρτάται από την ευημερία των άλλων. Και ο Τραμπ δύσκολα θα μπορεί να κερδίσει εάν ο υπόλοιπος κόσμος ενωθεί εναντίον του.