Ελεύθερο εμπόριο ή οικονομικός εθνικισμός

Παρά τις έντονες αντιρρήσεις του έναντι της πολιτικής δασμών ήδη από την πρώτη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ, ο Ιλον Μασκ επέλεξε να μην εκφράσει ανοιχτά την κριτική του, ούτε κατά του ίδιου του Τραμπ ούτε κατά του Πίτερ Ναβάρο, του κύριου αρχιτέκτονα αυτής της στρατηγικής. Ο Ναβάρο υποστηρίζει αναφανδόν την επιβολή «προστατευτικών» (μένει να αποδειχτoύν) δασμών, τον οικονομικό εθνικισμό και τον επαναπατρισμό των εφοδιαστικών αλυσίδων στις ΗΠΑ. Στο παρελθόν είχε στοχοποιήσει τον Μασκ, κατακρίνοντάς τον για τη διατήρηση εργοστασίων παραγωγής της Tesla στην Κίνα, τη χώρα που, κατά τον ίδιο, αποτελεί θανάσιμη απειλή για τις ΗΠΑ, όπως υποστηρίζει και στο βιβλίο του (σε συνεργασία με G. Autrey) «Death by China», 2011, το οποίο έγινε και ντοκιμαντέρ με σκηνοθέτη τον ίδιο τον συγγραφέα (σύνδεσμος: https://www.youtube.com/watch?v=mMlmjXtnIXI).

Πρόσφατα επισημάνθηκε στον Μασκ πως καλό θα ήταν να επιδείξει μεγαλύτερη σύνεση και προσοχή στις δηλώσεις του περί ελευθερίας στο εμπόριο, καθώς απέναντί του έχει έναν οικονομολόγο με διδακτορικό από το Χάρβαρντ, δηλαδή τον Ναβάρο. Ο Τραμπ δεν δίστασε να ειρωνευτεί τη συχνά επαναλαμβανόμενη αυτή άποψη: ότι, δηλαδή, ένα διδακτορικό από το Χάρβαρντ συνεπάγεται απαραίτητα βαθιά γνώση και αποτελεσματική χάραξη οικονομικής πολιτικής. Με εμφανή δόση σαρκασμού δήλωσε: «Διδακτορικό στα Οικονομικά από το Χάρβαρντ είναι κακό πράγμα, όχι καλό», προσθέτοντας πως ένα τέτοιο ακαδημαϊκό υπόβαθρο «οδηγεί στο να έχει κανείς περισσότερο εγωισμό παρά μυαλό».

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Μασκ εκφράζει την αντίθεσή του στον Ντόναλντ Τραμπ. Π.χ., το 2017, παραιτήθηκε από τις προεδρικές συμβουλευτικές επιτροπές σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την απόφαση του Τραμπ να αποσύρει τις ΗΠΑ από τη Συμφωνία των Παρισίων για το κλίμα. «Η κλιματική αλλαγή είναι πραγματική», δήλωσε τότε. «Η αποχώρηση από τη Συμφωνία δεν είναι καλή ούτε για την Αμερική ούτε για τον κόσμο». Παράλληλα, είχε εκφράσει δημόσια τη στήριξή του στο κίνημα Black Lives Matter, εναντιούμενος στις απαξιωτικές δηλώσεις του Τραμπ προς τους διαδηλωτές, ότι δηλαδή πρόκειται για κακοποιά στοιχεία, καθώς και στην αποστολή της Εθνικής Φρουράς για την καταστολή των κινητοποιήσεων. Επιπλέον, ο Μασκ είχε ταχθεί κατά των λοκντάουν στην αρχή της πανδημίας, θεωρώντας τα υπέρβαση κρατικής εξουσίας και περιορισμό ατομικών ελευθεριών.

Σήμερα, εταιρείες όπως η Tesla πλήττονται όχι μόνο από τους δασμούς και τις οικονομικές πολιτικές του Τραμπ, αλλά και από το γεγονός ότι ο Μασκ είχε στο παρελθόν υιοθετήσει φιλοτραμπική στάση και έγινε άτυπο μέλος της κυβέρνησης, προκειμένου να καταπολεμήσει τους γραφειοκρατικούς μηχανισμούς του κράτους. Οταν όμως άρχισε να κατρακυλά η μετοχή της Tesla και αγανακτισμένοι πολίτες να πυρπολούν οχήματα της εταιρείας, ανά τον κόσμο, ο ίδιος φαίνεται να επαναξιολογεί τη στάση του και να ξανα-επιστρέφει στο προσκήνιο αυτή τη φορά λαμβάνοντας αποστάσεις από την κυβέρνηση και υποστηρίζοντας την ιδέα μιας «ζώνης ελεύθερου εμπορίου μεταξύ ΗΠΑ και Ε.Ε.», θέση που έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με την προστατευτική πολιτική του Τραμπ.

Η στάση αυτή φανερώνει μια τεχνοκρατική, παγκοσμιοποιημένη προσέγγιση, σε πλήρη αντίθεση με τον οικονομικό εθνικισμό των Τραμπ και Ναβάρο. Συμπερασματικά, ο Μασκ δεν διστάζει να εκφράσει ανοιχτά τη διαφωνία του όταν πολιτικές –ακόμα και της κυβέρνησης Τραμπ– θεωρεί ότι βλάπτουν την καινοτομία ή αντιστρατεύονται τα επιχειρηματικά του οράματα. Ασφαλώς, και τα συμφέροντά του, δηλαδή τα επιχειρηματικά του κέρδη, παραμένουν η υπέρτατη σταθερά. Η στάση του είναι κατά βάση τακτική και όχι ιδεολογική: ευθυγραμμίζεται ή αντιτίθεται στον Τραμπ, αναλόγως με το αν εξυπηρετούνται οι δικές του επιδιώξεις.

Ισως, τελικά, να ήταν καλύτερα –για τον ίδιο αλλά και για τον κόσμο– αν ευθύς εξαρχής είχε στηρίξει τους Δημοκρατικούς.

*Αφ. καθηγητής, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, ΠΑ.ΜΑΚ.