Μάλλον εξεπλάγησαν πολλοί με τις δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ για αγορά ή και βίαιη προσάρτηση της Γριλανδίας στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό, όμως, δεν θα έπρεπε να αποτελεί έκπληξη καθώς οι ΗΠΑ εξέταζαν το ενδεχόμενο προσάρτησης της Γριλανδίας και της Ισλανδίας από τη δεκαετία του 1860. Ωστόσο, η ιδέα δεν είχε τότε την υποστήριξη του Κογκρέσου.
Το σχέδιο ήρθε πάλι στην επιφάνεια καθώς οι ΗΠΑ, συνειδητοποιώντας πως δεν έχουν πλέον την ισχύ να ασκούν παγκόσμια κυριαρχία, αλλάζουν τη διεθνή πολιτική τους μετά την εκλογή του Τραμπ. Στο πλαίσιο αυτό θα επικεντρώσουν την προσοχή τους στον Ινδοειρηνικό και, πολύ πιθανό, στην Αρκτική. Η Αρκτική αποκτά ιδιαίτερη σημασία από τη μία ως εμπορική οδός και από την άλλη ως πηγή πόρων καθώς η παγοκάλυψη μειώνεται λόγω της κλιματικής κρίσης. Νέοι θαλάσσιοι δρόμοι ανοίγονται στήνοντας νέο σκηνικό διεθνούς έντασης.
Το υπουργείο Αμυνας των ΗΠΑ στο 2024 Arctic Strategy1 σημειώνει:
«Η περιοχή της Αρκτικής υφίσταται ραγδαίες αλλαγές, τόσο στρατηγικά όσο και φυσικά. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, η οποία παραμένει πρόκληση, επιδιώκει αυξανόμενη πρόσβαση και επιρροή στην Αρκτική, ενώ η Ρωσία παραμένει οξεία απειλή στην περιοχή παρά τις απώλειές της στην Ουκρανία. Ολο και περισσότερο αυτοί οι δύο ανταγωνιστές συνεργάζονται στην Αρκτική με επιπτώσεις στην ασφάλεια των ΗΠΑ και των συμμάχων και εταίρων μας. Ταυτόχρονα, η ιστορική απόφαση της Φινλανδίας και της Σουηδίας να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ συγκεντρώνει όλα τα συναινούντα κράτη της Αρκτικής στην Ατλαντική Συμμαχία και παρουσιάζει νέες ευκαιρίες για συνεργασία.
»Ετσι το υπουργείο Αμυνας:
1. Θα ενισχύσει τις δυνατότητές του για εκστρατείες στην Αρκτική, ιδιαίτερα την ευαισθητοποίηση του στρατιωτικού τομέα, τις επικοινωνίες και τις δυνατότητες συλλογής πληροφοριών, επιτήρησης και αναγνώρισης.
2. Θα συνεργαστεί με τους συμμάχους και τους εταίρους για να υποστηρίξει την άμυνα και την αποτροπή στην Αρκτική, να δημιουργήσει διαλειτουργικότητα και να κατανοήσει περισσότερο πώς θα λειτουργεί στην περιοχή.
3. Θα ασκήσει βαθμονομημένη παρουσία στην Αρκτική, εκπαιδεύοντας τακτικά στην περιοχή και διεξάγοντας επιχειρήσεις ρουτίνας κρίσιμες για την υποστήριξη της αποτροπής και της άμυνας της πατρίδας».
ΗΠΑ: υπ’ αριθμόν ένα σύμμαχος η Νορβηγία
Στην Αρκτική κύριος σύμμαχος των ΗΠΑ είναι η Νορβηγία. Το 2017 το Πεντάγωνο έστειλε ένα τάγμα πεζοναυτών στη βόρεια Νορβηγία. Το αμερικανικό Σώμα Πεζοναυτών συνεχίζει να αναπτύσσει χιλιάδες δυνάμεις ετησίως, για εκπαίδευση μαζί με τους Νορβηγούς.2
Η Ρωσία γνωρίζει αυτά τα σχέδια, καθώς το 53% της έκτασης του Αρκτικού Κύκλου είναι δικό της. «Ο ρόλος και η σημασία της Αρκτικής για τη Ρωσία και για ολόκληρο τον κόσμο προφανώς αυξάνονται. Δυστυχώς, ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός και η πάλη για διασφάλιση θέσεων στην περιοχή κλιμακώνονται επίσης», είπε σε πρόσφατη ομιλία του στο ρωσικό λιμάνι Μούρμανσκ ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν.
Και τόνισε: «Ταυτόχρονα, βέβαια, μας ανησυχεί το γεγονός ότι οι χώρες του ΝΑΤΟ χαρακτηρίζουν όλο και πιο συχνά τον Απω Βορρά ως εφαλτήριο για πιθανές συγκρούσεις και εξασκούνται στη χρήση στρατευμάτων σε αυτές τις συνθήκες, μεταξύ άλλων και από τους “νεοεισερχομένους” τους – τη Φινλανδία και τη Σουηδία, με τις οποίες, παρεμπιπτόντως, μέχρι πρόσφατα δεν είχαμε κανένα απολύτως πρόβλημα. Για κάποιο λόγο δημιουργούν προβλήματα με τα ίδια τους τα χέρια. Γιατί; Είναι αδύνατον να το καταλάβουμε».
Μήλον της Εριδος το Αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ
Το Αρχιπέλαγος των Νησιών Σβάλμπαρντ (δες χάρτη) είναι η περιοχή όπου είναι πολύ πιθανό να αναπτυχθούν οι επόμενες εντάσεις. Για να κατανοήσουμε το γιατί, πρέπει να αναφερθούμε στο καθεστώς που τα διέπει.
Το Αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ βρίσκεται στον Αρκτικό Ωκεανό και αποτελείται από μια ομάδα 11 κύριων νησιών. Τρία μόνο νησιά κατοικούνται και ο μεγαλύτερος οικισμός και πρωτεύουσα είναι το Λόνγκγιαρμπιεν στο νησί Σπιτσβέργη. Η συνολική έκταση των νησιών του αρχιπελάγους αυτού είναι 61.022 km2 και ο πληθυσμός τους ανέρχεται σε 2.617 κατοίκους (στοιχεία 2024).
Στην περιοχή υπάρχουν πολλά ανθρακωρυχεία. Το 2017 ο Τόρμπγιορν Πέντερσεν3 γράφει: «Εκείνη την εποχή (1975), η Σοβιετική Ενωση διοικούσε δύο μεγάλους οικισμούς, το Μπάρεντσμπουργκ και το Πιραμίντεν που θεωρήθηκαν ευρέως σοβιετικοί θύλακες στα Σβάλμπαρντ. Ο πληθυσμός τους ήταν μεγαλύτερος από εκείνον των νορβηγικών οικισμών».
Μέχρι το 1919 τα νησιά δεν ανήκαν σε κανένα κράτος και εγκαθίσταντο σε αυτά κυρίως κυνηγοί και ψαράδες διαφόρων εθνοτήτων. Οι πρώτοι Νορβηγοί που έφτασαν στη Σπιτσβέργη ήταν αυτόχθονες Σαάμι των ακτών, από την περιοχή του Χάμερφεστ, που προσλήφθηκαν το 1795 ως μέλη του πληρώματος μιας ρωσικής αποστολής.
Πακτωλός κερδών από αλιεία και πετρέλαιο
Οι συζητήσεις για το καθεστώς του αρχιπελάγους άρχισαν τη δεκαετία του 1910, αλλά διακόπηκαν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στις 9 Φεβρουαρίου 1920, μετά τη Συνδιάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού, υπογράφηκε η Συνθήκη του Σβάλμπαρντ, με την οποία παραχωρήθηκαν στη Νορβηγία. Ωστόσο σε όλες τις χώρες που τη συνυπέγραψαν χορηγήθηκαν αδιακρίτως δικαιώματα στην αλιεία, στο κυνήγι και στους ορυκτούς πόρους.
Τα νησιά του αρχιπελάγους δόθηκαν στη Νορβηγία με διεθνή συνθήκη υπό συγκεκριμένους όρους, μια και η Νορβηγία δεν είχε κανένα δικαίωμα επ’ αυτών.4
Η συνθήκη προβλέπει για τα μέλη που την υπογράφουν: το άρθρο 2 «Τα πλοία και οι υπήκοοι όλων των Συμβαλλόμενων Μερών απολαμβάνουν εξίσου τα δικαιώματα της αλιείας και του κυνηγιού στα εδάφη και στα χωρικά τους ύδατα».
Το άρθρο 3: «Οι υπήκοοι όλων των Συμβαλλόμενων Μερών θα έχουν ίση ελευθερία πρόσβασης και εισόδου για οποιονδήποτε λόγο στα ύδατα, τα φιόρδ και τους λιμένες των εδαφών που προσδιορίζονται στο άρθρο 1.[…] μπορούν να διεξάγουν εκεί απρόσκοπτα όλες τις θαλάσσιες, βιομηχανικές, μεταλλευτικές και εμπορικές δραστηριότητες σε συνθήκες απόλυτης ισότητας».
Το άρθρο 9 καθιστά τα Σβάλμπαρντ αποστρατιωτικοποιημένα: «…η Νορβηγία δεσμεύεται να μη δημιουργήσει ούτε να επιτρέψει την εγκατάσταση οποιασδήποτε ναυτικής βάσης στα εδάφη που καθορίζονται στο Αρθρο 1 και να μην κατασκευάσει οχύρωση στα εν λόγω εδάφη, τα οποία δεν μπορούν ποτέ να χρησιμοποιηθούν για πολεμικούς σκοπούς».
Υπήρξε μια μακροχρόνια διαμάχη, κυρίως μεταξύ της Νορβηγίας και της Σοβιετικής Ενωσης, σχετικά με τα αλιευτικά δικαιώματα στην περιοχή. Το 1977, η Νορβηγία καθιέρωσε μια ρυθμιζόμενη αλιεία σε μια ζώνη 200 ναυτικών μιλίων γύρω από το Σβάλμπαρντ. Η Νορβηγία παραβιάζει μονομερώς τους όρους της Συνθήκης αποκομίζοντας τεράστια οικονομικά οφέλη.
«Κυρίως η διαμάχη αφορά το αν η Συνθήκη του Σβάλμπαρντ ισχύει και εκτός των χωρικών υδάτων πλάτους 12 ναυτικών μιλίων», σύμφωνα με τη μεγαλύτερη εφημερίδα της Νορβηγίας, Aftenposten. Εάν η συνθήκη τεθεί σε ισχύ εκτός της ζώνης, τότε η Νορβηγία δεν θα είναι σε θέση να διεκδικήσει το 78% των κερδών από την εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου, έγραψε η Aftenposten το 2011. Σύμφωνα με τη νορβηγική κυβέρνηση τα έσοδα από το πετρέλαιο ανέρχονταν, το 2024, σε 61,6 δισεκατομμύρια ευρώ.
Η Κίνα όμως πώς εμπλέκεται; Μεταξύ των χωρών που υπέγραψαν τη συνθήκη το 1925 είναι και η Κίνα. Αυτό της παρέχει το δικαίωμα να διεξάγει μη στρατιωτική δραστηριότητα, όπως επιστημονική εξερεύνηση, εξόρυξη πόρων και αλιεία στην Αρκτική. Η Κίνα επομένως έχει νόμιμα συμφέροντα στην Αρκτική και στο αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ.
Καθώς οι ΗΠΑ θα αποχωρούν από την Ευρώπη, αφήνοντας τον ρόλο του τοποτηρητή των δυτικών συμφερόντων στους Ευρωπαίους, θα επικεντρώνονται στην αντιμετώπιση των κύριων αντιπάλων τους, της Κίνας και της Ρωσίας, στον Ινδοειρηνικό, αλλά στην Αρκτική οι παραβιάσεις της συνθήκης των Σβάλμπαρντ από τη Νορβηγία σε βάρος της Ρωσίας αλλά και της Κίνας θα οδηγούν σε εντάσεις. Αν μάλιστα η Νορβηγία εγκαταστήσει στρατό στο Αρχιπέλαγος, στρατό του ΝΑΤΟ δηλαδή, τότε τα πράγματα μπορεί να πάρουν δραματική τροπή.
* Εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Το τελευταίο βιβλίο του «Ουκρανία, Πόλεμος για την Παγκόσμια Ηγεμονία» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Απαρσις
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας