Συμφωνία Μαρ-α-Λάγκο: Από την αυγή στο λυκόφως του Διεθνούς Χρηματοοικονομικού Συστήματος;

Στις 2 Απριλίου, ο πρόεδρος Τραμπ δήλωσε ότι η Αμερική επιτέλους απελευθερώνεται από τον οικονομικό ζυγό που της είχε επιβάλει ο υπόλοιπος κόσμος. Το «όπλο» της απελευθέρωσης: οι δασμοί που επιβλήθηκαν σε περισσότερες από 180 χώρες.

Η πολιτική δασμών του Τραμπ απορρίπτεται από την πλειοψηφία των οικονομολόγων ως παράλογη, αφελής και χωρίς ουσιαστική οικονομική βάση. Στην πράξη όμως, ο πρόεδρος των ΗΠΑ φαίνεται να εφαρμόζει όσα περιγράφει ο Στίβεν Μίραν στη δημοσίευσή του, «Ένας πρακτικός οδηγός για την αναδιάρθρωση του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος». Ο Μίραν, νυν Πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Συμβούλων υπό τον πρόεδρο Τραμπ, ονόμασε την πολιτική των δασμών που αναπτύσσει στο κείμενό του «Συμφωνία του Μαρ-α-Λάγκο».

Η διάγνωση και ο διπλός στόχος

Ο Μίραν αποδίδει τη δυσαρέσκεια των Αμερικανών πολιτών στην ισχύ του δολαρίου. Περίπου 2 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ χάθηκαν μέσα σε μία δεκαετία, κυρίως λόγω του «σοκ της Κίνας» — κάτι που θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί εάν το δολάριο ήταν πιο ανταγωνιστικό. Ταυτόχρονα, οι ανησυχίες για την εθνική ασφάλεια απαιτούν τον επαναπατρισμό κρίσιμων τομέων της βιομηχανικής παραγωγής. Τα καλά νέα είναι ότι οι δύο στόχοι μπορούν να επιτευχθούν με μία κίνηση. Ένα υποτιμημένο δολάριο, κατά τον Μίραν, θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα των αμερικανικών εξαγωγών και θα δώσει ώθηση σε μια νέα βιομηχανική πολιτική η οποία, με τη σειρά της, θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας.

Το πρόβλημα του δολαρίου ως αποθεματικό νόμισμα

Οι ΗΠΑ έχουν εμπορικό έλλειμμα — εισάγουν περισσότερα απ’ όσα εξάγουν. Υπό κανονικές συνθήκες, αυτό θα έπρεπε να διορθωθεί αυτοματα μέσω της προσαρμογής των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Αν, για παράδειγμα, οι ΗΠΑ εισάγουν από την Κίνα περισσότερα απ’ όσα εξάγουν προς αυτήν, τότε αυξάνεται η ζήτηση για το κινεζικό γουάν. Αυτό συμβαίνει επειδή οι ΗΠΑ πρέπει να δώσουν δολάρια για να αγοράσουν γουάν, ώστε με τη σειρά τους να αγοράσουν κινεζικά προϊόντα. Η αυξημένη ζήτηση για το γουάν οδηγεί στην ανατίμησή του σε σχέση με το δολάριο. Αυτό σημαίνει ότι τα κινεζικά προϊόντα γίνονται πιο ακριβά για τους Αμερικανούς καταναλωτές. Τουτέστιν, η ανταγωνιστικότητα της Κίνας θα έπρεπε εν καιρώ να μειωθεί. Δεν συμβαίνει όμως. Και ο λόγος είναι απλός. Το δολάριο είναι αποθεματικό νόμισμα. Δηλαδή, οι υπόλοιπες χώρες χρειάζεται να διακρατούν δολάρια (συχνά μέσω αγοράς αμερικανικών ομολόγων), δημιουργώντας διαρκή ζήτηση για το νόμισμα.

Το δολάριο έχει αυτόν τον ρόλο για διάφορους λόγους:

• η αμερικανική οικονομία είναι η μεγαλύτερη και πιο σταθερή στον κόσμο
• το πολιτικό της σύστημα παραμένει αξιόπιστο
• οι επενδυτές βλέπουν τα αμερικανικά ομόλογα ως «ασφαλές καταφύγιο».

Επιπλέον, το παγκόσμιο εμπόριο πετρελαίου πραγματοποιείται σε δολάρια. Τέλος, κάποιες χώρες κρατούν δολάρια εσκεμμένα για να μην ανατιμηθεί το δικό τους νόμισμα. Η Κίνα, για παράδειγμα, αγοράζει αμερικανικά ομόλογα για να διατηρήσει το γουάν τεχνητά υποτιμημένο, εξασφαλίζοντας την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών της.

Επανερχόμενοι λοιπόν στο διπλό στόχο, η βιομηχανία των ΗΠΑ δεν μπορεί να ανακτήσει την ανταγωνιστικότητά της όσο το δολάριο παραμένει ισχυρό. Αυτό έχει συνέπειες τόσο για το βιοτικό επίπεδο των Αμερικανών, όσο και για την εθνική ασφάλεια, την οποία θέτει σε κίνδυνο.

Δασμοί ως εργαλείο αποδυνάμωσης του δολαρίου

Και εδώ μπαίνουν στην εξίσωση οι δασμοί. Με την επιβολή δασμών, τα εισαγόμενα προϊόντα γίνονται πιο ακριβά. Αυτό θα πλήξει αρχικά τον Αμερικανό καταναλωτή, αλλά μακροπρόθεσμα η εγχώρια παραγωγή θα ενισχυθεί. Προσέξτε όμως: τα ακριβότερα κινεζικά προϊόντα συνεπάγονται και μείωση εισαγωγών από την Κίνα στις ΗΠΑ. Άρα μειώνεται η ζήτηση για γουάν, και το γουάν υποτιμάται. Αντίθετα, το δολάριο ενισχύεται. Το αποτέλεσμα: οι αμερικανικές εξαγωγές γίνονται ξανά μη ανταγωνιστικές — το αντίθετο δηλαδή από τον στόχο της πολιτικής που προτείνεται.

Ο Μίραν, ωστόσο, δεν φαίνεται να ενοχλείται: ακόμη και αν δεν αποδυναμωθεί το δολάριο, η οικονομία της χώρας που εξάγει αποδυναμώνεται λόγω της υποτίμησης του δικού της νομίσματος. Εδώ είναι και η πρώτη ένδειξη για χρήση των δασμών ως εργαλείο διαπραγμάτευσης.

Η παροχή ασφάλειας ως εργαλείο αποδυνάμωσης του δολαρίου

Μα θα πεί κάποιος, οι χώρες θα δεχτούν τους δασμούς παθητικά; Δεν θα υπάρξουν αντίποινα; Ίσως. Όμως ο άξονας ασφαλείας λειτουργεί ως μοχλός πίεσης. Οι χώρες που θέλουν να παραμείνουν υπό την «ομπρέλα» ασφαλείας των ΗΠΑ πρέπει να μοιραστούν τα βάρη. Αν υπάρξουν αντίποινα, η στρατιωτική στήριξη των ΗΠΑ, μέχρι πρότινος δεδομένη, μπορεί να χαλαρώσει. Παραδόξως λοιπόν, οι σύμμαχοι των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ κινδυνεύουν περισσότερο από τους «αντιπάλους» που βρίσκονται εκτός, γιατί κινδυνεύουν να χάσουν τον προστάτη. Ακόμα και αν κάποιοι τολμηροί επιλέξουν να πάρουν το ρίσκο, αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, σύμφωνα με το Μίραν: «…αν η Ευρώπη προβεί σε αντίποινα αλλά αυξήσει δραστικά τις αμυντικές της δαπάνες… θα έχουμε πετύχει πολλούς στόχους... Μεγαλύτερη συμμετοχή της Ευρώπης στη δική της άμυνα θα επιτρέψει στις ΗΠΑ να επικεντρωθούν στην Κίνα.»

Θυμίζει την περίφημη φράση του Χένρι Κίσινγκερ: «το να είσαι εχθρός των ΗΠΑ είναι επικίνδυνο — το να είσαι σύμμαχός τους είναι μοιραίο».

Μετά την υποτίμηση; Διαχείριση των συνεπειών

Ας θυμηθούμε ξανά ότι ο τελικός στόχος δεν είναι οι δασμοί καθαυτοί ούτε η απειλή ασφαλείας. Αυτά είναι μέσα για την επίτευξη του στόχου. Και ο στόχος είναι να αναγκαστούν οι χώρες να πουλήσουν τα αποθεματικά τους σε δολάρια.

Ας υποθέσουμε τώρα ότι, με κάποιον τρόπο, ο στόχος αυτός επιτυγχάνεται και η παγκόσμια αγορά κατακλύζεται από αποθεματικά δολαρίων (αμερικανικά κρατικά ομόλογα), τα οποία πωλούνται από ξένες κεντρικές τράπεζες. Όταν κυκλοφορούν περισσότερα αμερικανικά ομόλογα στην αγορά, η προσφορά τους αυξάνεται. Συνεπώς, για να γίνουν ελκυστικά στους επενδυτές, θα πρέπει να προσφέρουν και υψηλότερα επιτόκια (δηλαδή μεγαλύτερη απόδοση).

Ως αποτέλεσμα, οι ΗΠΑ θα βρεθούν αντιμέτωπες με αυξημένο κόστος δανεισμού — κάτι που δεν είναι επιθυμητό.

Ο Μίραν προτείνει ένα σχήμα ανταλλαγής: αντί οι ξένες κεντρικές τράπεζες να πουλήσουν όλα τα αμερικανικά τους ομόλογα, να ανταλλάξουν μέρος αυτών με ομόλογα μεγαλύτερης διάρκειας (μεταγενέστερης λήξης). Με αυτόν τον τρόπο, αποτρέπεται ο κορεσμός της αγοράς και συγκρατούνται τα επιτόκια — δηλαδή το κόστος δανεισμού των ΗΠΑ. Εδώ βρίσκεται, λοιπόν, το επίδικο της διαπραγμάτευσης μεταξύ του προέδρου Τραμπ και των χωρών που κρατούν μεγάλα αποθέματα δολαρίων.

Η διαπραγμάτευση

Συνοψίζοντας, τα κράτη που κατέχουν μεγάλες αποθέματα δολαρίων θα πιεστούν να τα πουλήσουν. Τυχόν αστάθειες θα ελεγχθούν μέσω της εξαναγκαστικής ανταλλαγής των βραχυπρόθεσμων αμερικανικών ομολόγων που κατέχουν οι χώρες με ομόλογα μακροπρόθεσμης διάρκειας. Σε περίπτωση αντίστασης, οι δασμοί θα επιβάλλονται αδιακρίτως, αποδυναμώνοντας τις οικονομίες τους. Για τα μέλη του ΝΑΤΟ υπάρχει και το «χαρτί» της ασφάλειας. Γίνεται σαφές πλέον ότι οι δασμοί είναι εργαλείο διαπραγμάτευσης και όχι πολιτική βιομηχανικής ενίσχυσης: Το να αρθούν οι δασμοί μόλις επιτευχθεί ο στόχος, όπως λέει και ο Μίραν, δίνει το λάθος μήνυμα στη βιομηχανία – και ποιός βιομήχανος θα επενδύσει σε επαναπατρισμό της παραγωγής όταν η πολιτική μπορεί να αλλάξει τόσο γρήγορα;

Στο σήμερα

Στις 2 Απριλίου οι δασμοί εφαρμόστηκαν αδιακρίτως και προληπτικά (πριν γίνει οποιαδήποτε διαπραγμάτευση). Ήδη κάποιες χώρες απάντησαν με αντίποινα. Στις 4 Απριλίου ο πρόεδρος Τραμπ δήλωσε ανοιχτός σε διμερείς διαπραγματεύσεις. Η υλοποίηση του σχεδίου φαίνεται να προχωράει, αλλά όπως παραδέχεται ο ίδιος ο Μίραν: «Υπάρχει ένα μονοπάτι για την εφαρμογή αυτών των πολιτικών [που περιγράφονται στη δημοσίευση] χωρίς σοβαρές συνέπειες (για τις ΗΠΑ) — αλλά είναι στενό.»

Ίσως όντως να είναι απαγορευτικά στενό. Οι αγορές βρίσκονται σε ελεύθερη πτώση. Ο πειραματισμός πιθανόν να αφήσει τις ΗΠΑ περισσότερο αποδυναμωμένες μακροπρόθεσμα. Αυτό μένει να φανεί. Είτε έτσι είτε αλλιώς πάντως, ξεκινώντας από ένα δοκίμιο ριζικής επανεξέτασης του Παγκόσμιου Εμπορικού Συστήματος, ο κόσμος βιώνει πλέον απτές συνέπειες — συνέπειες που πιθανότατα θα οδηγήσουν σε μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Όσο τρομακτικό κι αν ακούγεται αυτό σήμερα, αποτελεί υπενθύμιση πως καμία οικονομική πολιτική και κανένα οικονομικό σύστημα δεν είναι θέσφατα. Και όταν ωριμάσουν οι συνθήκες, θα ευνοήσουν εκείνον που έχει έτοιμο το δοκίμιο. Γιατί όπως είναι γνωστό, η καλύτερη προετοιμασία για τον πόλεμο γίνεται σε καιρούς ειρήνης.

* Ο Γιώργος Σταθόπουλος έχει εργαστεί ως σύμβουλος στρατηγικής σε διεθνείς και μη-κυβερνητικούς οργανισμούς στους τομείς της εκπαίδευσης, του εσωτερικού εκτοπισμού πληθυσμών λόγω διενέξεων και φυσικών καταστροφών και της υγείας. Οι απόψεις που διατυπώνονται στο άρθρο είναι προσωπικές και δεν αντιπροσωπεύουν την επίσημη θέση των οργανισμών.