Η μετανάστευση και η πολιτογράφηση συνιστούν θεμελιώδεις πτυχές της κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης ενός κράτους, καθώς επηρεάζουν τον βαθμό κοινωνικής συνοχής και τη δημοκρατική του λειτουργία. Στην Ελλάδα, η πρόσφατη τοποθέτηση του Μάκη Βορίδη στο υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου αποτελεί ένδειξη μιας πολιτικής στροφής προς την αυστηροποίηση των διαδικασιών πολιτογράφησης και αδειοδότησης διαμονής. Η συγκεκριμένη προσέγγιση ευθυγραμμίζεται με ένα μοντέλο περιοριστικής μεταναστευτικής διακυβέρνησης το οποίο δίνει έμφαση στον έλεγχο των συνόρων, τη διαχείριση της μετανάστευσης ως ζήτημα ασφάλειας και τη θέσπιση αυστηρότερων κριτηρίων για την απόκτηση ιθαγένειας. Η προσέγγιση αυτή εδράζεται σε ένα κανονιστικό πλαίσιο που, σύμφωνα με τη θεωρία της θεσμικής διάκρισης (institutional discrimination), αναπαράγει αποκλεισμούς εις βάρος των μεταναστευτικών πληθυσμών και τους διατηρεί σε ένα καθεστώς νομικής και κοινωνικής επισφάλειας.
Το μεταναστευτικό φαινόμενο στην Ελλάδα δεν είναι πρόσφατο. Από τη δεκαετία του 1990, η χώρα έχει μετατραπεί σε χώρα υποδοχής μεγάλων μεταναστευτικών ρευμάτων, με την αλβανική κοινότητα να αποτελεί την κυρίαρχη μεταναστευτική ομάδα. Σήμερα, εκτιμάται ότι περίπου 500.000 άτομα αλβανικής καταγωγής ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα, έχοντας συμβάλει καθοριστικά στην ελληνική οικονομία και κοινωνία. Ωστόσο, παρά τη διαχρονική παρουσία τους, οι μετανάστες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σημαντικά εμπόδια στη διαδικασία πολιτογράφησης και απόκτησης νομιμοποιητικού καθεστώτος.
Η πολιτογράφηση, αντί να λειτουργεί ως μηχανισμός κοινωνικής ένταξης, έχει μετατραπεί σε διαδικασία θεσμικής αποτροπής. Η έννοια της citizenship as a privilege (ιθαγένεια ως προνόμιο), που αναπτύσσεται στη βιβλιογραφία περί μετανάστευσης και δικαιωμάτων, περιγράφει την πολιτική πρακτική της θέσπισης εξαιρετικά αυστηρών κριτηρίων για την απόδοση ιθαγένειας, καθιστώντας την προσβάσιμη μόνο σε ορισμένες κατηγορίες μεταναστών. Στην Ελλάδα, το υψηλό οικονομικό κόστος της διαδικασίας, η υπέρμετρη γραφειοκρατία και οι μακροχρόνιες καθυστερήσεις δημιουργούν ένα πλαίσιο αποκλεισμού. Οι εξετάσεις πολιτογράφησης απαιτούν γνώσεις που δεν κατέχει ούτε ο μέσος γηγενής πολίτης, ενώ τα παράβολα και τα εισοδηματικά κριτήρια καθιστούν τη διαδικασία δυσανάλογα απαιτητική για τις χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές τάξεις.
Η ανανέωση των αδειών διαμονής αποτελεί έναν ακόμη μηχανισμό που διαιωνίζει το αίσθημα επισφάλειας των μεταναστών. Η θεωρία της precarious citizenship (επισφαλής ιθαγένεια) εξηγεί πώς οι μεταναστευτικές πολιτικές δημιουργούν μια κατηγορία πολιτών «δεύτερης κατηγορίας», η οποία, παρότι ζει και εργάζεται σε μια χώρα για μεγάλο χρονικό διάστημα, παραμένει αποκλεισμένη από θεμελιώδη δικαιώματα λόγω γραφειοκρατικών και πολιτικών εμποδίων. Στην ελληνική περίπτωση, η αστάθεια του νομοθετικού πλαισίου, η αυξημένη οικονομική επιβάρυνση και οι διαρκώς μεταβαλλόμενες προϋποθέσεις για τη νομιμοποίηση της διαμονής οδηγούν χιλιάδες ανθρώπους σε ένα καθεστώς παρατεταμένης αβεβαιότητας.
Η ελληνική μεταναστευτική πολιτική δεν είναι αποκομμένη από τις ευρύτερες ευρωπαϊκές τάσεις. Η αυστηροποίηση των διαδικασιών πολιτογράφησης και η αντιμετώπιση της μετανάστευσης ως πρωτίστως ζητήματος ασφάλειας συνάδουν με τις πολιτικές που έχουν υιοθετηθεί σε πολλά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ιδιαίτερα μετά την προσφυγική κρίση του 2015 και την άνοδο των εθνοκεντρικών και λαϊκιστικών πολιτικών δυνάμεων. Εν τούτοις, οι επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι τα κράτη που επενδύουν σε πολιτικές ένταξης επιτυγχάνουν υψηλότερα επίπεδα κοινωνικής συνοχής και οικονομικής ανάπτυξης. Αντιθέτως, η αναπαραγωγή θεσμικών αποκλεισμών οδηγεί σε μακροχρόνιες κοινωνικές εντάσεις και υπονομεύει τη λειτουργία της δημοκρατίας.
Η ανάγκη για μια διαφορετική μεταναστευτική πολιτική είναι επιτακτική. Ο επαναπροσδιορισμός των όρων πολιτογράφησης και διαμονής αποτελεί προϋπόθεση για την οικοδόμηση μιας συμπεριληπτικής και δημοκρατικής κοινωνίας. Προς αυτή την κατεύθυνση, οι ακόλουθες θεσμικές παρεμβάσεις είναι αναγκαίες:
● Αυτόματη απόδοση ιθαγένειας στα παιδιά μεταναστών που γεννιούνται στην Ελλάδα, προκειμένου να αρθεί το νομικό καθεστώς αβεβαιότητας που τα συνοδεύει.
● Αναθεώρηση των κριτηρίων πολιτογράφησης, με μείωση των οικονομικών προϋποθέσεων και εξορθολογισμό των εξετάσεων ώστε να ανταποκρίνονται σε ρεαλιστικά κριτήρια κοινωνικής ένταξης.
● Απλούστευση της διαδικασίας ανανέωσης αδειών διαμονής, ώστε να μειωθούν οι διοικητικές καθυστερήσεις και να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη πρόσβαση των μεταναστών στα κοινωνικά και εργασιακά τους δικαιώματα.
● Αναδιαμόρφωση του δημόσιου λόγου για τη μετανάστευση, ώστε να αντικατασταθεί η κυρίαρχη αφήγηση περί «απειλής» από μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση που αναγνωρίζει τη μετανάστευση ως οργανικό στοιχείο της σύγχρονης κοινωνίας.
Η πολιτογράφηση, η διαμονή και η κοινωνική συμμετοχή δεν πρέπει να αποτελούν προνόμια, αλλά θεμελιώδη δικαιώματα. Αν η ελληνική πολιτεία επιλέξει να διατηρήσει το σημερινό σύστημα αποκλεισμού, θα συνεχίσει να αναπαράγει συνθήκες αβεβαιότητας και κοινωνικής αποσταθεροποίησης. Αντιθέτως, μια στρατηγική ένταξης και αναγνώρισης της πολυπολιτισμικότητας θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για τη διαμόρφωση ενός βιώσιμου και δίκαιου μεταναστευτικού πλαισίου.
Η διαχείριση της μετανάστευσης δεν είναι απλώς ένα ζήτημα νομοθετικών μεταρρυθμίσεων· είναι βαθιά πολιτική επιλογή που αφορά το μέλλον της ίδιας της κοινωνικής συνοχής. Η Ελλάδα καλείται να αποφασίσει εάν θα κινηθεί προς μια συμπεριληπτική και δημοκρατική πορεία ή εάν θα συνεχίσει να εγκλωβίζεται σε έναν φαύλο κύκλο αποκλεισμού και αβεβαιότητας.
*Επιστημονικής συνεργάτιδας Κέντρου Πολιτικών Ερευνών, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας