Ο σύγχρονος καπιταλισμός «ανακατασκευάζεται»

Σ’ ένα τέτοιο επιστημολογικό πλαίσιο άνθησης και επαναγέννησης του κοινωνικού στοχασμού εντάσσεται το πρόσφατο βιβλίο των Δημήτρη Α. Σωτηρόπουλου και Νίκου Μουζέλη με τον τίτλο «Global Governance and Social Democracy: Between Neoliberal and Authoritarian Capitalism» (Εκδόσεις Bloomsburg Academic, London, 2024). Διευκρινίζω πως το βιβλίο αυτό έχει ενταχθεί σε ερευνητικά προγράμματα κορυφαίων πανεπιστημίων στη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Είχα σκοπό να το παρουσιάσω στην ελληνική επιστημονική κοινότητα, αλλά οι δύο συγγραφείς με πρόλαβαν. Δημοσίευσαν μια σύντομη περίληψή του (βλ. το άρθρο τους στην εφημερίδα «Καθημερινή», 16 Φεβρουαρίου 2025).

Θα επιχειρήσω μια ανασυγκρότηση και ταυτόχρονα μια μετακριτική των θεωρητικο-πολιτικών απόψεων των δύο συναδέλφων. Στην έρευνά τους οι δύο συνάδελφοι εισηγούνται δύο θεωρητικές καινοτομίες: η πρώτη αναφέρεται στα μοντέλα καπιταλισμού που τελικά επικράτησαν κατά την ιστορική φάση μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (80 χρόνια μετά). Και η δεύτερη στους κινδύνους που απειλούν την ανθρωπότητα και οι οποίοι (κίνδυνοι) χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: στους «τρέχοντες» κατά τη διατύπωσή τους και στους άλλους, οι οποίοι εξ ορισμού απειλούν την ανθρωπότητα με εξαφάνιση. Πράγματι κατά τα μεταπολεμικά χρόνια διαμορφώθηκαν τρία μοντέλα καπιταλισμού: το αμερικανικό, το κινεζικό και το ευρωπαϊκό. Η Ρωσία ως παράγοντας διεθνούς ισχύος εξαιρείται στην ερμηνεία των Σωτηρόπουλου – Μουζέλη επειδή, όπως αντιλαμβάνομαι, δεν έχει καμία σχέση με ό,τι ονομάζουμε δημοκρατία. Στο υπό συζήτηση ερμηνευτικό σχήμα το κριτήριο για τα τρία μοντέλα του καπιταλισμού είναι η διαμεσολάβηση ανάμεσα στη δημοκρατία ως πολιτική μορφή ζωής και τον καπιταλισμό ως οικονομική μορφή ζωής. Εννοείται πως δεν αμφισβητώ την καινοτομία των τριών μοντέλων του καπιταλισμού. Αλλά εάν το κινεζικό μοντέλο περί καπιταλισμού ονομάζεται «αυταρχικός καπιταλισμός» γιατί το ίδιο ερμηνευτικό σχήμα δεν εφαρμόζεται και στην «περίπτωση της Ρωσίας»;

Δυο-τρία τώρα σχόλια για την τυπολογία των κινδύνων που απειλούν τον άνθρωπο και την ανθρωπότητα. Ο διαχωρισμός ανάμεσα σε δύο τύπους κινδύνων με βρίσκει σύμφωνο. Από τη μία έχουμε τους περιφερειακούς κινδύνους (π.χ. τις μετακινήσεις πληθυσμών και άλλους) και από την άλλη τους δομικούς κινδύνους (όπως π.χ. είναι η κλιματική κρίση).

Στο σημείο όμως που διαφωνώ με τους συναδέλφους μου είναι τα μοντέλα διαχείρισης των κινδύνων. Υπενθυμίζω στους αναγνώστες μας ότι ο Ντόναλντ Τραμπ ως κράτος που ονομάζεται ΗΠΑ αποχώρησε από τις Συνθήκες των Παρισίων (κλιματική κρίση), όπως αποχώρησε και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ).

Με άλλα λόγια, θέλω να πω το εξής: η νέα αμερικανική ηγεσία υπό τον Ντόναλντ Τραμπ ισχυρίζεται ότι δύο από τους δομικούς κινδύνους που απειλούν την ανθρωπότητα (δηλ. η κλιματική κρίση και μια ενδεχόμενη πανδημική κρίση) δεν υφίστανται. Λέει με απλά λόγια ότι αυτές οι κρίσεις δεν αναφέρονται σε εμπειρικά συμβάντα, αλλά σε «ιδεολογικές κατασκευές»! Κατά συνέπεια, ο αμερικανικός καπιταλισμός τύπου Tραμπ απαξιώνει όλα τα προγράμματα που είχαν ως στόχο τους την πολιτική αντιμετώπιση των δομικών κρίσεων της ανθρωπότητας. Οσο όχι μόνον οι δύο συνάδελφοί μου (συγγραφείς και του βιβλίου και του άρθρου) αλλά και όλοι εμείς οι πολίτες στην Ευρώπη και τον κόσμο δεν αντιλαμβανόμαστε ότι όλα «κρέμονται από μια κλωστή», τότε η ανθρωπότητα ως «υπνοβάτης» οδηγείται στην «άβυσσο»! Κλείνοντας εκφράζω και στους δύο συναδέλφους τις απεριόριστες επιστημολογικές ευχαριστίες μου, επειδή με το δημιουργικό ερευνητικό έργο τους διαμορφώνουν τις επιστημολογικές συνθήκες για τη σκέψη (Descartes) στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε.

*Πολιτικός φιλόσοφος