Τα κλισέ αποτελούν στερεοτυπικούς τρόπους έκφρασης ή συμπεριφοράς, σύμφωνα με το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, που δεν φέρουν πλέον κανένα πραγματικό και ουσιαστικό περιεχόμενο εξαιτίας της υπέρμετρης χρήσης. Στη γαλλική γλώσσα σημαίνουν ανάγλυφες πλάκες, συνήθως μεταλλικές, που χρησιμοποιούνται τυπογραφικά για να αναπαράγουν κείμενα, εικόνες και ολόκληρες σελίδες.
Ορισμένα θετικά κλισέ είναι ευρέως διαδεδομένα αφού αξιοποιούνται καθημερινά ώστε να εκφράσουν διάφορες καλοπροαίρετες ευχές για ευζωία, μακροζωία, ευτυχία, αγάπη κτλ. Πολλές φορές επαναλαμβάνονται, όμως, τόσο συχνά ή μηχανικά που δεν διαθέτουν πλέον κανέναν προσωπικό ή συναισθηματικό χαρακτήρα.
Τις περισσότερες φορές είναι τυπικά ή στερεοτυπικά μηνύματα καθώς δεν διαθέτουν καμία εξατομικευμένη προσέγγιση ή πρωτοτυπία. Διαδίδουν τετριμμένες απόψεις και ευχές που δεν φέρουν κανένα απολύτως περιεχόμενο αφού δεν εκφράζουν τίποτα άλλο πέρα από τη διάθεση του πομπού για μια ρηχή ευχή ή κουβέντα.
Τα κλισέ είναι πολύ διαδεδομένα φαινόμενα καθώς χρησιμοποιούνται συνεχώς από τους καθημερινούς πολίτες. «Καλή Παναγιά», λέει ένας μέσος άνθρωπος. «Καλό παράδεισο», αναφέρει ένας άλλος. «Να σας ζήσει», εύχεται συνηθισμένα ένας τρίτος. «Να ζήσετε», υπογραμμίζει ένας καλοπροαίρετος, αλλά απερίσκεπτος, τύπος. Συνήθως πολλαπλασιάζονται και διαδίδονται από τη δημοσιογραφία των πολιτών που συγκινεί καθοριστικά τους επαγγελματίες συντάκτες και τους ανθρώπους του Τύπου. Τα άτομα αυτά επηρεάζουν και επηρεάζονται από την κοινωνία διότι αποτελούν ένα ενημερωτικό σώμα που χρησιμοποιεί κοινότοπες και πολυφορεμένες εκφράσεις.
Κάθε τόσο ακούμε για την «Κόλαση του Δάντη», την «Αποκάλυψη του Ιωάννη», την «εκδίκηση της φύσης» κτλ. Εκείνοι που σχολιάζουν τα αθλητικά δεδομένα δεν σταματούν να μιλούν για τον «άγραφο νόμο του ποδοσφαίρου», αφού υποβαθμίζουν τη συνηθισμένη φορά των πραγμάτων και την πιθανότερη κατάληξη του αγώνα. Τα κλισέ αυτά κατατρέχουν τις τηλεοπτικές εκπομπές και πολύ περισσότερο τα social media παρεκτρέποντας τη δημόσια συζήτηση. Δυστυχώς επηρεάζουν αποφασιστικά τη δημοσιογραφική ρητορική, που αδυνατεί να διατηρήσει ένα υψηλό επίπεδο, να αποφύγει τις γενικεύσεις και να προσπεράσει τις εύκολες κοινολογίες.
Το εν λόγω φαινόμενο αναδεικνύει την ελλιπή καλλιέργεια ορισμένων δημοσιογράφων και δημοσιολογούντων που επιστρατεύουν γνωστές κοινοτοπίες επειδή δεν γνωρίζουν την αληθινή σημασία των συγκεκριμένων εκφράσεων. Υπογραμμίζει επίσης την ακριβή φύση των προκείμενων μέσων που απαιτεί ταχύτητα και εντυπωσιασμό. Τα στερεότυπα αυτά πρέπει, όμως, να υποχωρήσουν ή να αφανιστούν επειδή καλλιεργούν την απαιδευσία, την απαιδαγωγησία, την αδιαλλαξία, την αμάθεια και τον δογματισμό. Οφείλουμε να περιορίσουμε τις συγκεκριμένες κοινότοπες εκφράσεις προκειμένου να καλλιεργήσουμε ένα υγιές περιβάλλον και να προστατεύσουμε τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν ένα τοξικό και επιβλαβές κλίμα. Πρέπει να στηρίξουμε, επομένως, τους κριτικούς δημοσιογράφους και τους υπευθύνους πολίτες ώστε να αποφύγουμε τις στερεοτυπίες, να προσπεράσουμε τα κλισέ, να υπερκεράσουμε τις παγιωμένες αντιλήψεις και να αγνοήσουμε τα κλασικά καλούπια. Με τον τρόπο αυτό, θα προωθήσουμε έναν υγιή διάλογο που θα περιλαμβάνει την καλοπροαίρετη συζήτηση και την ενδεδειγμένη επιχειρηματολογία.
Τα κλισέ είναι ένα κρίσιμο επικοινωνιακό θέμα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε συλλογικά προκειμένου να αποφύγουμε ορισμένα σύγχρονα ιδεολογικά προβλήματα. Οφείλουμε να είμαστε πολύ προσεκτικοί, πολύ σχολαστικοί και πολύ συνετοί για να ελαχιστοποιήσουμε τα σχετικά ζητήματα, να περιορίσουμε τα κοινωνικά φληναφήματα και να ελαττώσουμε τις τετριμμένες συζητήσεις.
Πρέπει να αγνοήσουμε την «κρυφή γοητεία των κλισέ» που σαγηνεύει αρκετούς ανθρώπους του Τύπου και πολλούς καταναλωτές δημοσιογραφικών πληροφοριών.
Αν θέλουμε να επιδείξουμε κριτική σκέψη...
*Μεταδιδακτορικός ερευνητής, Τμήμα Ιστορίας, ΕΚΠΑ
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας