Κάποτε, η παράσταση της Θέμιδας, της «τυφλής» θεάς, αποτύπωνε τη μεταφυσική διάσταση που έδιναν οι άνθρωποι στη Δικαιοσύνη. Ομως, χιλιάδες χρόνια και έναν Διαφωτισμό αργότερα, αυτή η εικόνα εξιδανίκευσης ενός ατόφια ανθρώπινου διακυβεύματος τείνει να γίνει αιτία της ματαίωσής του. Γιατί για να αξιολογήσει κάποιος δίκαια έναν θεσμό, πρέπει να κατανοήσει την πηγή της ύπαρξής του, τη φύση του, το περιβάλλον της δράσης του και την κοινωνική του αποστολή.
Ετσι, η εμπιστοσύνη στη Δικαιοσύνη δεν μπορεί να μοιάζει με τη θρησκευτική πίστη, γιατί ο μηχανισμός της απονομής της είναι –ευτυχώς ακόμη– ανθρώπινος. Ούτε πρέπει να είναι τυφλή, γιατί όλοι οι μηχανισμοί εξουσίας οφείλουν να υπόκεινται σε κοινωνικό έλεγχο. Η εμπιστοσύνη στη Δικαιοσύνη θα είναι πριν από όλα η θεμελιωμένη αυτοπεποίθηση μιας κοινωνίας, ότι μπορεί να διαμορφώσει έναν ισορροπημένο και λειτουργικό μηχανισμό ρύθμισης του κοινωνικού ανταγωνισμού.
Και για να γίνει κατανοητό για ποιον λόγο και υπό ποιες προϋποθέσεις αυτό είναι δυνατό, πρέπει οι ίδιοι οι δικαστές και εισαγγελείς να ξανασυστηθούμε στους πολίτες αυτής της χώρας.
Το stricto sensu προσωπικό της Δικαιοσύνης, οι δικαστές και εισαγγελείς, είναι με διαφορά το πιο προσβάσιμο στους πολίτες πρόσωπο της κρατικής εξουσίας. Προέρχονται από το δικηγορικό σώμα, επιλέγονται με μια από τις αυστηρότερες και πιο διαφανείς διαδικασίες επιλογής επιστημονικού προσωπικού και η κοινωνική τους προέλευση είναι πολυποίκιλη. Ζουν εντός της κοινωνίας, με κάποιους περιορισμούς στην κοινωνική δράση και έκφραση, και ο χρόνος εργασίας τους καθορίζεται από τις υπηρεσιακές ανάγκες, ήτοι στην πράξη είναι απεριόριστος. Αμείβονται υψηλότερα από τον μέσο όρο των μισθωτών του ελληνικού Δημοσίου και χαμηλότερα από τους Ευρωπαίους συναδέλφους τους ή τις αντίστοιχες θέσεις ευθύνης του ιδιωτικού τομέα.
Είναι ισόβιοι, επιθεωρούνται διπλά κάθε έτος και προάγονται σε όλους τους βαθμούς, με τρόπο διαφανή και προβλέψιμο, με βασικό κριτήριο την υπηρεσιακή επάρκεια και τη δεδομένη από της εισόδου τους στο Σώμα σειρά αρχαιότητας.
Ολα τα παραπάνω θα ήταν ίσως αδιάφορα για τους πολίτες, αν δεν ήταν τόσο προσδιοριστικά για την υλική υπόσταση της ανεξαρτησίας των δικαστικών λειτουργών. Η προέλευση, ο τρόπος κτήσης της δικαστικής ιδιότητας, οι αποδοχές, η ισοβιότητα και ο τρόπος εξέλιξης των δικαστών, δεν αποτελούν –όπως σε άλλα δικαιικά συστήματα– αποτύπωση κάποιου πολιτικού συσχετισμού και δεν περιλαμβάνουν σε κανένα στάδιο οποιουδήποτε είδους συμβιβασμό. Τέτοιες έννοιες οριοθετούν τις άλλες μορφές εξουσίας, τη νομοθετική και κυρίως την εκτελεστική, όχι όμως τη δικαστική. Για εμάς αρκεί η επιστημονική επάρκεια και η υπηρεσιακή συνέπεια. Αν και είναι δύσκολο, λοιπόν, να γίνει κάποιος δικαστικός λειτουργός, εφόσον εισέλθει στο Σώμα, ξέρει ότι η αιτιολογημένη ουσιαστική του κρίση δεν μπορεί νομίμως να ελεγχθεί και η θέση ή η υπηρεσιακή του εξέλιξη δεν εξαρτώνται από αυτήν. Οι κανόνες αυτοί συνθέτουν το πλέγμα εγγυήσεων της λειτουργικής και προσωπικής ανεξαρτησίας των δικαστών και εισαγγελέων.
Είναι, λοιπόν, η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης άπαξ και διά παντός εξασφαλισμένη; Μακάρι να ήταν τόσο απλό. Τα παραπάνω διασφαλίζουν μόνο ότι προστατευόμαστε αρκετά, ώστε να μπορούμε να είμαστε ανεξάρτητοι. Ουδόλως, όμως εξασφαλίζουν ότι οι άλλες εξουσίες νιώθουν άνετα με τη δικαστική μας ανεξαρτησία. Κάθε εξουσία γνωρίζει ότι ισχυρή Δικαιοσύνη σημαίνει ισχυρός έλεγχoς και για την ίδια. Γι’ αυτό και συνηθίσαμε οι «φίλοι» και οι «εχθροί» της Δικαιοσύνης να εναλλάσσονται υποκριτικά στους ρόλους τους, ώστε άλλοτε να ορκίζονται στο όνομά της και άλλοτε να το ξορκίζουν, ανάλογα με το αφήγημα που πρέπει να υπηρετήσουν. Παράλληλα, επιχειρούν να καθρεφτίσουν στο πρόσωπο της δικαστικής εξουσίας την ασχήμια των δικών τους αποτυχιών, να την ταυτίσουν μαζί τους, ώστε να δικαιώσουν, διά της κοινής αποτυχίας, τα δικά τους σφάλματα. Εν τέλει, αυτοί οι «φίλοι» και οι «εχθροί» είναι εκείνοι που σταθερά πληγώνουν με δικές τους επιλογές την εικόνα της, εκείνοι που εδώ και χρόνια σπέρνουν την υπονόμευση της ανεξαρτησίας της, για να θερίσουν στη συνέχεια θύελλες. Το δικαστικό Σώμα –ας το γνωρίζουν οι πολίτες– έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει για αυτό, καθώς και για τις σημαντικές παραφωνίες εντός του συστήματος. Πρώτοι, πριν χρόνια, καταδείξαμε ότι η διατήρηση του προνομίου της επιλογής της ηγεσίας της Δικαιοσύνης από την κυβέρνηση ή ο διορισμός αφυπηρετούντων δικαστικών λειτουργών σε θέσεις εκτελεστικής εξουσίας ή οργανισμούς αδικεί την εικόνα της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης. Κι ακόμα αναμένουμε.
Αλλά φαίνεται ότι είμαστε λαός που μαθαίνει με τον δύσκολο τρόπο. Πριν από δύο χρόνια, η χώρα έζησε μια τραγωδία τόσο βαθιά και τόσο αποκαλυπτική, που συντάραξε κάθε πολίτη. Η βιαιότητα, η ανασφάλεια, ο κοινός για όλους κίνδυνος που αναδείχθηκε στο δυστύχημα στα Τέμπη, έχουν καταστήσει την απόδοση δικαιοσύνης μόνη διέξοδο της κοινωνικής ειρήνευσης και μόνη ελπίδα ότι κάτι παρόμοιο δεν θα ξανασυμβεί. Το αίτημα απόδοσης δικαιοσύνης είναι πια διάχυτο στην κοινωνία και έκανε ξανά επίκαιρη τη συζήτηση για την ανεξαρτησία της, αλλά, παρά τη γενική καχυποψία που το συνοδεύει, δεν μεταφράζεται –όπως θα ήθελαν κάποιοι– σε γενική αμφισβήτηση των δικαστών και εισαγγελέων. Αντίθετα, μοιάζει περισσότερο με μια κοινωνική ψήφο εμπιστοσύνης προς τη Δικαιοσύνη, που εγείρει ένα πέπλο προστασίας, ώστε να κάνει άφοβα το καθήκον της και να φτάσει βαθιά στη αλήθεια. Οσοι επιχειρούν, λοιπόν, να τοποθετήσουν δικαστές και εισαγγελείς απέναντι από την κοινωνία, είναι καταδικασμένοι σε αποτυχία, γιατί η ίδια η απεύθυνση ενός λαού στη Δικαιοσύνη του θέτει τους όρους ενός αδιαμεσολάβητου από άλλες εξουσίες κοινωνικού συμβολαίου.
Ας μην έχουμε αυταπάτες. Οι πολίτες ενός κράτους είναι, σε τελική ανάλυση, οι μόνοι ουσιαστικοί εγγυητές της ύπαρξης του κράτους δικαίου, χωρίς το οποίο δεν μπορεί να υπάρχει δικαιοσύνη. Γι’ αυτό και οι ίδιοι οφείλουν να μην παραμένουν στη σφαίρα του επιφανειακού ή του εφήμερου, αλλά να εμβαθύνουν στην κριτική τους, γιατί τότε μόνο η κριτική αποκτά ουσία και μπορεί να γίνει διάλογος. Εμείς στο όνομα τέτοιων πολιτών, της αφυπνισμένης εγρήγορσης και του ζωντανού κοινωνικού ενδιαφέροντος, θα χαράξουμε τη δική μας διακριτή πορεία εντός της πολιτείας μας, για να υπηρετήσουμε όπως πρέπει τη μόνη εξουσία που ασκείται με επιστήμη και δικαιώνεται από την αιτιολογία. Γιατί η κοινωνία που έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό της μπορεί να έχει άφοβα εμπιστοσύνη και στους δικαστές της.
* Γενικός γραμματέας Ενωσης Δικαστών και Εισαγγελέων
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας