Η stand up σκηνή δείχνει τον δρόμο - Το backlash φαινόμενο δεν έχει πλάκα

Καλλιτέχνιδες ή αθλήτριες, εξαιτίας του δημόσιου βήματος που έχουν κατακτήσει και απολαμβάνουν, έχουν τη δυνατότητα να αναδεικνύουν καταστάσεις τις οποίες άλλες εργαζόμενες δεν μπορούν. Δεν είναι, δηλαδή, απορίας άξιο φεμινιστικές διεκδικήσεις σε άλλους εργασιακούς κλάδους ή το #metoo δεν έχουν πάρει ανάλογες διαστάσεις.

Τις τελευταίες μέρες, καλλιτέχνιδες αρχικά, και εν συνεχεία καλλιτέχνες, έχουν υψώσει και πάλι το ανάστημά τους. Η αφορμή ήταν η, συντριπτικά ανεξήγητη από στατιστικής πλευράς, αποκλειστική συμμετοχή δεκαεπτά άντρων, και μηδέν γυναικών, σε ένα θεατρικό παιχνίδι. Σε ένα θεατρικό δρώμενο, του οποίου το κόνσεπτ είναι οι συμμετέχοντες να αφηγούνται μια ιστορία διασκεδαστική και οι υπόλοιποι να εικάζουν εάν είναι αλήθεια ή όχι. Τίποτα παραπάνω και τίποτα λιγότερο. Έχει γίνει σε άλλες χώρες με εξαιρετική επιτυχία και - ω, τι έκπληξη! - με γυναίκες συμμετέχουσες.

Επειδή, όμως, αντικείμενο του άρθρου δεν είναι η συγκεκριμένη θεατρική παράσταση, αλλά περισσότερο τα όσα διαδραματίστηκαν πέριξ αυτής, ας μεταφερθούμε σε κάτι γενικότερο προκειμένου να επιστρέψουμε στο ειδικό, ενδεχομένως οπλισμένοι και οπλισμένες με περισσότερα ερμηνευτικά εργαλεία.

Ένα από αυτά τα εργαλεία προέρχεται από τις κοινωνικές επιστήμες και αφορά στην περιγραφή ενός φαινομένου, με την ονομασία backlash, το οποίο στα ελληνικά μπορεί να αποδοθεί ως αντιδραστική αντίσταση. Το φαινόμενο αυτό εφαρμόζεται σε όλα τα συστήματα καταπίεσης και ανισοτήτων και αφορά, πρώτον, στην υπέρμετρη αντίδραση των συντηρητικών δυνάμεων έναντι όποιας κοινωνικής αλλαγής που υπονομεύει τα προνόμια τους και, δεύτερον, στην εξαργύρωση του ίδιου τους του προνομίου, η οποία τους παρέχεται από το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης, ώστε να μην υπάρχει καμία πλειοψηφική έγκληση εις βάρος τους. Ταυτόχρονα επιτυγχάνεται η προσωπική, στερεοτυπική -ή και τα δύο-, απαξίωση των ατόμων που διεκδίκησαν την πολιτική αλλαγή.

Σχηματικά, το backlash καταρρίπτει τον νόμο του Νεύτωνα. Η αντίδραση όσων αντιστέκονται στην αλλαγή δεν θα είναι ίση με την δύναμη της δράσης. Θα είναι δέκα φορές ισχυρότερη, για να διασφαλιστεί το ότι δεν θα ξαναυπάρξει τέτοια απόπειρα. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα φαινόμενο, από το οποίο προκύπτει μια τακτική που χρησιμοποιείται για την υπεράσπιση του status quo, και εμείς οφείλουμε να εξετάζουμε κάθε περιστατικό ξεχωριστά ώστε, εάν πληρούνται τα κριτήρια, να μπορεί αυτό να χαρακτηριστεί ως τέτοιο.

Το παρόν άρθρο επιχειρηματολογεί υπέρ της θέσης ότι όσα έγιναν τις τελευταίες ημέρες στην stand up σκηνή μπορούν μονάχα να ερμηνευτούν επαρκώς εάν συνυπολογιστεί το backlash φαινόμενο. Πάμε, λοιπόν, στην, κατά το δυνατόν απλή και περιεκτική, παράθεση των γεγονότων των εν λόγω ημερών. Σε αυτήν την παράθεση, επί τούτου, δεν θα γίνει αναφορά στην έμφυλη παράμετρο προκειμένου να αναδειχθεί, πρώτον, η καθολικότητα του φαινομένου, δεύτερον, η αναγκαιότητα των φεμινιστικών αναλύσεων, όπως αποδεικνύεται από τις συνοδευόμενες εικόνες και, τρίτον, το πόσο παραμορφωτικά είναι τα πατριαρχικά γυαλιά και πόση διαύγεια μπορούμε να απολαύσουμε εάν τα βγάλουμε.

Οπότε:

• Ανακοινώνεται θεατρικό δρώμενο.
• Ασκείται, αποκλειστικά και μόνο, πολιτική κριτική με αφορμή αυτό από συναδέλφους των διοργανωτών του δρώμενου.
• Οι λέξεις “με αφορμή" είναι οι δύο πρώτες λέξεις στο κείμενο κριτικής.
• Δύο από τους διοργανωτές αναπαράγουν με δηλώσεις τους αναχρονιστική και αμιγώς πολιτική ρητορική, για να υπερασπιστούν τις επιλογές τους.
• Υπάρχουν αντιδράσεις σε αυτές, τόσο από το κοινό τους, όσο και από συμμετέχοντες.
• Υπάρχει ασυμφωνία μεταξύ των διοργανωτών και κάποιων εκ των συμμετεχόντων στο κομμάτι της διαχείρισης της κριτικής και των συγκεκριμένων δηλώσεων.
• Γίνονται οι πρώτες αποχωρήσεις.
• Από τους εναπομείναντες διοργανωτές υπογράφεται ανακοίνωση αναγνώρισης της κριτικής, χωρίς όμως καμία αναφορά στις δικές τους πολιτικές δηλώσεις, οι οποίες ενόχλησαν και στις οποίες πλέον έχει μετατοπιστεί το κέντρο βάρους των αντιδράσεων από το κοινό.
• Δημοσιεύεται στα social media μονάχα από έναν διοργανωτή.
• Στα σχόλια της ανάρτησης της ανακοίνωσης ξεσπά αχαλίνωτα ακροδεξιά ρητορική, με υπαιτιότητα -μετά από ένα σημείο- του διοργανωτή, από πολλές δεκάδες χρήστες της εφαρμογής.
• Η απόσταση μεταξύ του πολιτικού χρωματισμού της πλειοψηφίας αυτών των σχολίων και του κοινού που θα εικαζόταν ότι παρακολουθεί τον συγκεκριμένο διοργανωτή είναι μάλλον μεγάλη, και θα έπρεπε ήδη από τότε να εκτιμηθεί εάν είναι ανησυχητική.
• Ξεκινάει η αντιστροφή της πραγματικότητας.
• Η ακροδεξιά επίθεση στρέφεται προς τα άτομα που άσκησαν αρχικά πολιτική κριτική, με τρόπο που κυριολεκτικά καταδικάζει και φιμώνει την πολιτική κριτική.
• Δεν πραγματοποιείται καμία τοποθέτηση από μεριάς των διοργανωτών προς υπεράσπιση των, στοχοποιημένων από ακροδεξιούς, συναδέλφων τους. Ούτε, επίσης, υπερασπίζονται το δικαίωμα στην κριτική ή την ελευθερία της έκφρασης για τους επικριτές τους.
• Απέναντι σε αυτήν την ακροδεξιά και επί του προσωπικού επίθεση τοποθετούνται ολοένα και περισσότερα άτομα.
• Εν τέλει αποχωρούν ένας εκ των πέντε διοργανωτών, πέντε από τους δώδεκα προσκεκλημένους και κάποιοι/ες από τους συμμετέχοντες σε μελλοντικές παραστάσεις.
• Ανακοινώνεται, πάλι από τον ίδιο διοργανωτή, η ακύρωση του πρόζεκτ χωρίς επεξήγηση για τον λόγο ακύρωσης, αλλά αφήνοντας να υπονοηθεί ή, έστω, επιτρέποντας να ερμηνευτεί ότι έγινε λόγω της άσκησης πολιτικής κριτικής.
• Το ακροδεξιό ρεύμα επιστρέφει και πάλι, υπερασπιζόμενο τον διοργανωτή και κατηγορώντας για ιδιοτέλεια και αντισυναδελφικότητα όσα άτομα άσκησαν αρχικά πολιτική κριτική.
• Όλα αυτά στο όνομα της ελευθερίας της έκφρασης.
• Σιγή ισχύος από τους πλέον πρώην διοργανωτές.

Ας πάμε, λοιπόν, στο δια ταύτα, προκειμένου να γίνει ενδεχομένως η εφαρμογή ενός κοινωνικού φαινομένου σε συγκεκριμένα γεγονότα. Εάν κάποιο άτομο δεν έχει παρακολουθήσει από την αρχή και προσεκτικά τα τεκταινόμενα, και λόγω της πολιτικής κατάστασης, η επίγευση που μένει σε αυτό το άτομο είναι ότι φιμώθηκαν, λογοκρίθηκαν και στοχοποιήθηκαν οι διοργανωτές. Παρά το ότι τα άτομα που άσκησαν πολιτική κριτική από την αρχή τόνιζαν ότι τα λεγόμενα τους δεν αφορούν προσωπικά τους διοργανωτές ή την παράσταση. Παρά το ότι όσοι αποχώρησαν από την παράσταση παραδέχονται ότι η πολιτική κριτική τους βρίσκει σύμφωνους και διαφωνούν με τον τρόπο διαχείρισης της από τους διοργανωτές. Παρά το ότι ολοένα και περισσότεροι συνάδελφοι των πρώην διοργανωτών τοποθετούνται σε υπεράσπιση της αρχικής πολιτικής κριτικής. Παρά το ότι οι μόνοι και οι μόνες που έχουν φιμωθεί είναι όσοι και όσες άσκησαν πολιτική κριτική αρχικά, οι οποίοι/ες αποτελούν τα μόνα άτομα που στοχοποιήθηκαν μαζικά.

Δηλαδή, αντί να κριθούν ή/και να εγκαλεστούν για την πολιτική τους τοποθέτηση και ενδεχομένως για αντισυναδελφικότητα οι διοργανωτές, βρίσκονται για ακριβώς αυτούς τους λόγους απολογούμενα, αν όχι ήδη καταδικασμένα από τα τρολλς χεητερς, τα άτομα που άσκησαν κριτική.

Στο δια ταύτα: το backlash στην ρίζα του αφορά την αντιστροφή και την εμπέδωση μιας μεροληπτικής ερμηνείας των όσων διαδραματίζονται, η οποία χαρακτηρίζεται από τον κατακλυσμό συντηρητικών και ψευδών αφηγήσεων. Αλλά, -και γι αυτό το φαινόμενο backlash αποδεικνύεται αποτελεσματικό- παρά την αναίρεση της δικιάς μας βιωμένης εμπειρίας μπροστά στα μάτια μας και ανερυθρίαστα, η επιτυχία του είναι το τυράκι της εξαργύρωσης προνομίου.

Δεν είναι ασφαλώς όλα τα άτομα, που έχουν συμβάλλει εμμέσως ή ρητά σε αυτήν την δίνη, ακροδεξιάς τοποθέτησης Υπάρχει όμως μια αρκετά σαφής διαχωριστική γραμμή. Και αυτή είναι η ύπαρξη ή μη δημόσιας τοποθέτησης και τι επίδραση έχει αυτή για το κοινωνικό γίγνεσθαι.

Το παρόν άρθρο θα κλείσει όσο αισιόδοξα ξεκίνησε. Άλλωστε -και για πρώτη φόρα στο άρθρο ο πληθυντικός χρησιμοποιείται συνθετικά- «τελειώσανε οι μέρες που δεν ακουγομασταν».[1] Η stand up σκηνή δείχνει τον
δρόμο. Μπράβο στις καλλιτέχνιδες που με την στάση τους υπερασπίστηκαν την σκηνή τους και όλες εμάς,
μπράβους στους άντρες συναδέλφους τους που συντάχθηκαν με τα επιχειρήματα και τις διεκδικήσεις τους. Και όλα αυτά με πολύ υλικές, ατομικές συνέπειες για όλα τα παραπάνω άτομα.

Τα λέμε στις stand up συμπεριληπτικές σκηνές και θέατρα.

[1]Η προσθήκη του στίχου από την Ρήτρα – 0-100 σειρένε έγινε στο πλαίσιο της κατ' ελάχιστον συνδρομής του Θ.Δ στο εν λόγω κείμενο.

* Άνεργη και μαύρα εργαζόμενη