Οι οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις που παρατηρούνται κατά το τελευταίο χρονικό διάστημα διεθνώς και ιδιαίτερα στις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες της Δύσης (ΗΠΑ και Ε.Ε.) θυμίζουν έντονα αντίστοιχες εξελίξεις των περιόδων που προηγήθηκαν των οικονομικών κρίσεων, ιδιαίτερα εκείνης των ετών 1929-33, αλλά και της 10ετίας του 1970. Οι κρίσεις αυτές οδήγησαν, ως γνωστόν, στη ριζική αντικατάσταση των εφαρμοζόμενων μέχρι τότε οικονομικών θεωριών: του άκρατου φιλελευθερισμού από τον κεϊνσιανισμό στην πρώτη περίπτωση και του κεϊνσιανισμού από τον νεοφιλελευθερισμό στη δεύτερη. Παρουσιάζονται εδώ συνοπτικά μερικά οικονομικά δεδομένα τα οποία επηρέασαν τις εξελίξεις στις δύο αυτές χρονικές περιόδους.
Μετά το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918) παρατηρήθηκε μια διεθνής υπερπαραγωγή πρώτων υλών και τροφίμων, η οποία είχε αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός τεράστιου διεθνούς πλεονάσματος που οδήγησε σε περίπου 30% πτώση των τιμών και δραστική μείωση των αγροτικών εισοδημάτων. Οι αγρότες, προκειμένου να καλύψουν τις εισοδηματικές τους απώλειες, αύξησαν την παραγωγή κατά 30-80% στα μέσα της 10ετίας του 1920 επιδεινώνοντας ακόμη περισσότερο την ανισορροπία στην αγορά αγροτικών προϊόντων. Παράλληλα πραγματοποιήθηκαν υπεραισιόδοξες επενδύσεις σε νέους τομείς της αυτοκινητοβιομηχανίας και των ηλεκτρικών οικιακών συσκευών. Η φούσκα έσκασε τον Οκτώβριο του 1929 όταν διαπιστώθηκε ότι η παραγωγή υπερέβαλε κατά πολύ τις δυνατότητες της αγοράς. Το κραχ της Wall Street εξαφάνισε αξίες 40 δισ. δολαρίων και η παγκόσμια κρίση που επακολούθησε δημιούργησε 30 εκατ. ανέργους.
Κάθε προσπάθεια για μια κοινή ευρωπαϊκή αντίδραση στην κρίση απέτυχε. Κυριάρχησε αντίθετα ο εθνικός προστατευτισμός με την ύψωση τείχους υψηλών δασμών και προστατευτικών μηχανισμών απέναντι στις εισαγωγές του εξωτερικού. Η συνήθης δε αντίδραση από την πλευρά του δημόσιου προϋπολογισμού ήταν η μείωση των δημόσιων δαπανών με σκοπό να αποκατασταθεί η εξισορρόπηση με τα μειωμένα, λόγω κρίσης, έσοδα στη βάση της εφαρμοζόμενης μέχρι τότε αρχής του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού και του καθιερωμένου ουδέτερου ρόλου του κράτους ως απλού «νυχτοφύλακα σκύλου».
Η εφαρμοζόμενη φιλελεύθερη πολιτική υποχώρησε σταδιακά μέσω της άσκησης από μερικές χώρες -Σουηδία, χιτλερική Γερμανία, ΗΠΑ (New Deal)- επεκτατικής παρέμβασης του κράτους, διαμετρικά αντίθετης προς την κυρίαρχη τότε οικονομική πολιτική. Με την ανατρεπτική τέλος Γενική Θεωρία του Κέινς (1936) αναδείχθηκε ο ρυθμιστικός ρόλος του κράτους στην εξασφάλιση του γενικού επιπέδου οικονομικής ζήτησης από το οποίο εξαρτάται, κατά τη θεωρία, το ύψος του ετήσιου εθνικού προϊόντος και της απασχόλησης. Η κεϊνσιανή θεωρία, με μερικές παραλλαγές της, όπως η κοινωνική οικονομία αγοράς (Soziale Marktwirtschaft), εφαρμόστηκε με αρκετά ικανοποιητικά κοινωνικοοικονομικά αποτελέσματα μέχρι τη 10ετία του 1970.
Από τα μέσα αυτής της 10ετίας παρατηρήθηκε συνεχής μείωση των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης με ταυτόχρονη διατήρηση της υψηλής ανεργίας και του πληθωρισμού. Μιας δηλαδή πρωτόγνωρης περίπτωσης οικονομικής ύφεσης (στασιμοπληθωρισμός), που η μέχρι τότε εφαρμοζόμενη κεϊνσιανή οικονομική πολιτική αδυνατούσε να αντιμετωπίσει. Η νεοφιλελεύθερη θεωρία που διαδέχθηκε, εξ αυτού του λόγου, τον κεϊνσιανισμό, διαμορφώθηκε πρακτικά με βασικό επιχείρημα ότι η ανεργία και η οικονομική στασιμότητα της 10ετίας του 1970 οφείλονταν στην παρεμπόδιση της ελεύθερης λειτουργίας της αγοράς από τις παρεμβάσεις του κράτους και των εργατικών συνδικάτων.
Ο νεοφιλελευθερισμός εισηγείται έκτοτε μείωση της φορολογίας και περικοπές στις δημόσιες δαπάνες. Οι αποκρατικοποιήσεις των μεγάλων δημόσιων επιχειρήσεων και οργανισμών, η απορύθμιση των αγορών εργασίας και κεφαλαίου καθώς και η απελευθέρωση του εξωτερικού εμπορίου ενισχύουν τη λειτουργία της αγοράς που, σύμφωνα με τη νεοφιλελεύθερη θεωρία, είναι ο μόνος θεσμός που μπορεί να εξασφαλίσει την οικονομική ευημερία της κοινωνίας. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα του νεοφιλελευθερισμού στις χώρες της Δύσης (ΗΠΑ, Ε.Ε.), ιδιαίτερα η επιδείνωση της ανισοκατανομής του εισοδήματος, η αύξηση του δημόσιου χρέους, η αρνητική εξέλιξη στην απασχόληση και τις εργασιακές σχέσεις, η αύξηση των στρατιωτικών και αντίστοιχες μειώσεις των κοινωνικών δαπανών, δεν δικαιολογούν τις αισιόδοξες διακηρύξεις αυτής της θεωρίας.
Οι χώρες της Δύσης (ΗΠΑ, Ε.Ε.) έχουν, κατά το τελευταίο διάστημα, ουσιαστικά ακυρώσει τις βασικές αρχές της νεοφιλελεύθερης θεωρίας και της παγκοσμιοποίησης που αποτελούν θεωρητικά δημιουργήματα αυτών των χωρών. Η αρχή της ελεύθερης αγοράς και της απελευθέρωσης του εξωτερικού εμπορίου έχει ήδη συχνά μετατραπεί σε όργανο επιβολής οικονομικών κυρώσεων εκ μέρους των δυτικών χωρών προς πολιτικά αντιστεκόμενες κοινωνίες. Συνήθη αιτία της αντίθεσης αποτελεί η άρνηση μερικών ανεξάρτητων χωρών να επιτρέψουν την ανεξέλεγκτη εισβολή των δυτικών πολυεθνικών στην επικράτειά τους μαζί με τις πολιτικές πρακτικές που συχνά μετέρχονται. Η επιλεκτική επιβολή δασμών, ποσοτικών περιορισμών και απαγορεύσεων υπό τη δαμόκλειο σπάθη των δυτικών κυρώσεων τείνει να καταστεί βασικός θεσμός στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις. Το πρόβλημα δε του εθνικού προστατευτισμού και της γενικής επιβολής δασμών απειλεί να προσλάβει διαστάσεις γενικευμένου εμπορικού πολέμου ακόμη και μεταξύ χωρών που ενστερνίζονται τις ίδιες, υποτίθεται, πολιτικές αξίες. Ας ελπίσουμε ότι η de facto ακύρωση του νεοφιλελεύθερου δόγματος δεν θα προσλάβει δυναμικότερες μορφές διεθνούς αντιπαράθεσης.
*Ομότιμος καθηγητής Παν/μίου Πατρών
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας