Στις 15 Μαρτίου του 2011, στην πόλη Νταράα της Συρίας, έντονες διαδηλώσεις κατά του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Ασαντ καταστέλλονται βίαια και ο εμφύλιος πόλεμος αρχίζει να ξετυλίγεται. Μετά τις πρώτες αιματηρές συγκρούσεις, η κατάσταση κλιμακώθηκε γρήγορα, οδηγώντας σε έναν πόλεμο που άλλαξε ριζικά τη γεωπολιτική σκηνή. Μέσα σε λίγους μήνες η αντιπολίτευση της Συρίας, στελεχωμένη από στρατιωτικούς που αυτομόλησαν από τον στρατό της, δημιούργησε τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό (Free Syrian Army), ζητώντας άμεση στρατιωτική υποστήριξη από άλλα κράτη για να ανατρέψει το καθεστώς του Ασαντ.
Μετά από 14 χρόνια συγκρούσεων, ο πόλεμος έχει στοιχίσει τη ζωή σε περίπου 84 ανθρώπους καθημερινά, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Εθνη. Η οικονομία της χώρας έχει καταστραφεί ολοσχερώς, ενώ περισσότερα από 3 εκατομμύρια παιδιά έχουν μεγαλώσει χωρίς πρόσβαση σε βασική εκπαίδευση. Παρά τις πολλαπλές στρατιωτικές ήττες του καθεστώτος Ασαντ σε πόλεις-κλειδιά της Συρίας και την απρόσμενα εσπευσμένη διαφυγής του, οι συνέπειες του εμφύλιου πολέμου δεν πρόκειται να αντιστραφούν σε μερικούς μήνες, αφήνοντας τη χώρα σε μια παρατεταμένη κατάσταση χάους.
Ο εμφύλιος πόλεμος της Συρίας δεν είναι απλώς μια σύγκρουση που περιορίζεται στη Μέση Ανατολή. Αντίθετα, πρόκειται για τον πιο χαρακτηριστικό πόλεμο δι’ αντιπροσώπων (proxy warfare) της σύγχρονης εποχής. Η Συρία έγινε το σημείο όπου Αμερική, Ρωσία, Ιράν, κράτη της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής συγκρούονται έμμεσα, παρέχοντας στρατιωτική, οικονομική και πολιτική υποστήριξη στις αντίπαλες πλευρές.
Αυτό το φαινόμενο δεν είναι πρωτόγνωρο στην Ιστορία. Θυμίζει τις συρράξεις του Ψυχρού Πολέμου, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ενωση απέφευγαν την άμεση σύγκρουση, αλλά υποστήριζαν κυβερνήσεις και ένοπλες ομάδες σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Παραδείγματα όπως ο πόλεμος στην Κορέα και στο Βιετνάμ αναδεικνύουν πώς οι δύο υπερδυνάμεις αξιοποιούσαν τις περιφερειακές συγκρούσεις για να προωθήσουν τους στρατηγικούς τους στόχους, στηρίζοντας ομάδες που εκπροσωπούσαν τη δημοκρατία και τον καπιταλισμό από τη μία πλευρά, και τον κομμουνισμό από την άλλη, ακόμη κι όταν δεν υπήρχε απόλυτη ιδεολογική σύμπνοια με τις ομάδες που υποστήριξαν.
Οι πόλεμοι δι’ αντιπροσώπων αποτελούν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι του διεθνούς συστήματος. Στις περιπτώσεις εμφυλίων πολέμων, όπου ξένες δυνάμεις υποστηρίζουν στρατόπεδα και ομάδες που μάχονται κατά του εκάστοτε καθεστώτος, οι συγκρούσεις τείνουν να διαρκούν περισσότερο. Αυτό συνεπάγεται και μεγαλύτερο αντίκτυπο του πολέμου σε όλα τα κοινωνικά και οικονομικά επίπεδα του κράτους. Για παράδειγμα, στη Συρία περίπου το 70% των ηλεκτρικών εγκαταστάσεων έχει καταστραφεί, ενώ η χώρα θα χρειαστεί τεράστιες οικονομικές επενδύσεις για να επανέλθει στα επίπεδα που βρισκόταν πριν από τον πόλεμο, με αυξημένο κίνδυνο να κυλήσει ξανά σε εμφύλιο πόλεμο.
Η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στους πολέμους δι’ αντιπροσώπων του Ψυχρού Πολέμου και στους σημερινούς είναι ότι πλέον ο νικητής δεν μπορεί να κοιμάται ήσυχος πως κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει το αποτέλεσμα. Στην Κορέα και στο Βιετνάμ, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ενωση κατάφεραν, στο τέλος της έμμεσης σύγκρουσης, να επιβάλουν ένα αποτέλεσμα που ήταν δύσκολο να αμφισβητηθεί ή να ανατραπεί. Αντίθετα, στη Συρία, η σημερινή πραγματικότητα αποδεικνύει ότι η παγίωση ενός τελικού αποτελέσματος με διάρκεια δεν είναι πλέον εφικτή.
Στη Συρία, για παράδειγμα, τα κράτη που υποστήριξαν τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό δεν είχαν πάντα κύριο στόχο την ανατροπή του καθεστώτος Ασαντ. Συχνά επικεντρώνονταν σε δικά τους συμφέροντα, όπως η αντιμετώπιση της τζιχαντιστικής οργάνωσης «Ισλαμικό κράτος» (ISIS), η οποία αποτέλεσε κοινή απειλή για την πλειονότητα των ευρωπαϊκών κρατών και των Ηνωμένων Πολιτειών. Από την άλλη πλευρά, το Ιράν δεν υποστήριξε το καθεστώς Ασαντ απλώς για να κατατροπώσει τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό, αλλά για να διατηρήσει τη στρατηγική δίοδο που συνδέει το Ιράν με τη Χεζμπολάχ μέσω της Συρίας.
Το ερώτημα λοιπόν είναι κατά πόσο το παράδειγμα της Συρίας και του πολέμου δι’ αντιπροσώπων μπορεί να επηρεάσει τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων στα επιτελεία των κρατών. Αν μέχρι σήμερα ο πόλεμος δι’ αντιπροσώπων σήμαινε ότι τα κράτη που εμπλέκονταν σε εμφύλιους πολέμους έπρεπε να διαχειριστούν το ερώτημα «θα χρειαστεί να επέμβουμε με δικές μας δυνάμεις για να εξυπηρετήσουμε τα συμφέροντά μας;», τώρα πλέον αναδύεται μια νέα πρόκληση: «πώς μπορούμε να διατηρήσουμε τα συμφέροντά μας μετά από μια πιθανή νίκη;».
Ο πόλεμος στη Συρία ανέδειξε όχι μόνο την πολυπλοκότητα των πολέμων δι’ αντιπροσώπων, αλλά και την αδυναμία των κρατών να εξασφαλίσουν σταθερότητα ακόμα κι όταν φαινομενικά επιτυγχάνουν στρατιωτικούς στόχους. Καθώς οι διεθνείς ισορροπίες αλλάζουν, το παράδειγμα της Συρίας προσφέρει πολύτιμα διδάγματα: η επίτευξη μιας νίκης δεν είναι πλέον αρκετή.
*Διδάκτορας από το Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Φλωρεντίας και εξωτερική ερευνήτρια με το ΕΛΙΑΜΕΠ
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας