Ποια εντύπωση μας μένει από τον Φετουλάχ Γκιουλέν μετά τον θάνατό του; Τι αφήνει πραγματικά πίσω του; Μια «αυτοκρατορία» που «καταρρέει», σύμφωνα με κάποιους, που «ανθεί», που αποτελεί το μήλον της έριδος μεταξύ διαφόρων επιγόνων; Μια θολή διαδρομή την οποία τείνουμε να χαρακτηρίζουμε αμφιλεγόμενη; Ενα όνομα που συνδέεται με την άνοδο του Τούρκου προέδρου, με τον οποίο τελικά, στην πορεία, τα «χάλασαν»; Υπόνοιες για το αποτυχημένο «πραξικόπημα», που αποτέλεσε το πρόσχημα για τη διάλυση χιλιάδων ζωών και την παγίωση της μονοκρατορίας του ερντογανικού βαθέος κράτους;
Η απάντηση αποκαλύπτει πολλά για τον τρόπο με τον οποίο επιλέγουμε να προσεγγίζουμε τη γείτονα χώρα, την πρόσφατη ιστορία της, τα τραύματά της, τις προοπτικές και τις αδυναμίες της. Και για εμένα, το ενδιαφέρον στοιχείο της ανθρώπινης ιστορίας του Γκιουλέν είναι οι μεταμορφώσεις, οι προσωπικές αλλαγές του, ο τρόπος που ένα τυπικό underdog της κεμαλικής Τουρκίας της δεκαετίας του ’40 (πιστός μουσουλμάνος από φτωχή αγροτική οικογένεια ενός χωριού, κάπου κοντά στο Ερζερούμ, που επιλέγει να γίνει ιμάμης και επιλέγει ταυτοχρόνως να μην είναι εντελώς υπάκουος στην κεντρική εξουσία) καταφέρνει κατά τη διάρκεια της ζωής του να εμπνεύσει εκατομμύρια ανθρώπων και να δημιουργήσει ένα παγκόσμιο δίκτυο με παρουσία (μέσω επιχειρήσεων, σχολείων, κέντρων διαλόγου, φιλανθρωπικών πρωτοβουλιών) σε σχεδόν όλες τις χώρες του πλανήτη, αποκτώντας στην πορεία τεράστια ισχύ και αλλάζοντας τη μοίρα της πατρίδας του.
Προφανώς το ρήμα «καταφέρνει» συνδέεται με τις δυναμικές –κοινωνικές, πολιτικές και θρησκευτικές– και την ιστορία των τελευταίων πενήντα χρόνων της Τουρκίας, της χώρας που είναι ακριβώς δίπλα μας και για την οποία μόνο επιδερμική γνώση έχουμε. Και αν αποφασίσουμε να προσπεράσουμε ότι το «καταφέρνει» με συνωμοσιολογικές θεωρήσεις και με αποφάνσεις περί της «φύσης» του μέσου Τούρκου θα έχουμε απλώς αποδεχτεί την αδυναμία μας να καταλάβουμε σε βάθος, να γνωρίσουμε τη γειτονική μας χώρα, την πολιτική της ηγεσία, τους κατοίκους της και τη νοοτροπία τους.
Οι άνθρωποι που επηρεάστηκαν από τη διδασκαλία του Γκιουλέν, τα μέλη του κινήματος Χιζμέτ (Υπηρεσία), συνηθίζουν να τον χαρακτηρίζουν «γεφυροποιό». Είναι ένας πολύ ενδιαφέρων όρος για έναν άνθρωπο που ξεκίνησε την επαγγελματική του σταδιοδρομία ως ιμάμης στην κοσμοπολίτικη Σμύρνη του ’60 –την πόλη-προπύργιο της κεμαλικής κοσμικοδοξίας– μεταφέροντας το κέντρο της θρησκευτικής συζήτησης στα καφενεία (ριζοσπαστική ιδέα για την Τουρκία εκείνης της εποχής) και εγκαινιάζοντας έναν τρόπο εκφοράς θρησκευτικού κηρύγματος που συγκίνησε με τον συναισθηματισμό του χιλιάδες απλών ανθρώπων. Ο όρος αυτός βεβαίως («γεφυροποιός») λέει πολλά και για τα χάσματα, τα ρήγματα που διασχίζουν εγκάρσια την ίδια την Τουρκία – τις αποστάσεις ανάμεσα στις πόλεις και την ενδοχώρα, τους αστούς και τους χωρικούς, τους λευκούς και τους μαύρους Τούρκους, τους αδιάφορους θρησκευτικά και τους πιστούς, όσους κοιτούν προς τη Δύση και όσους επιλέγουν την Ανατολή.
Το ενδιαφέρον όμως στοιχείο σε σχέση με τη ζωή και το έργο του Γκιουλέν είναι ότι αυτή η επιχείρηση γεφύρωσης διαφορών αποκτά, κατά τη δεκαετία του ’90, και με την αυτονόητη εκμετάλλευση εσωτερικών και εξωτερικών πολιτικών ευκαιριών, μιαν απρόσμενη διεθνή διάσταση. Δεν θα μπω, στο στενό πλαίσιο του άρθρου αυτού, στη διαδικασία εξέτασης του αν η προσπάθεια γεφύρωσης έχει και ουσιαστικά χαρακτηριστικά ή ήταν σε μεγάλο βαθμό επιφανειακή. Αυτό που έχει τελικά σημασία είναι η επίδρασή της στον συγκεκριμένο χωροχρόνο. Και η ίδρυση εκατοντάδων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στην Κεντρική Ασία, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική, που κομβικό τους σημείο είχαν (και πάλι) τη γεφύρωση του ισλαμικού ηθικοκεντρισμού με τη δυτική έμφαση στην επιστήμη και την πρόοδο, μαρτυρά την απόλυτη επιτυχία του εγχειρήματος.
Το τρίτο ουσιαστικό στάδιο της μεταμόρφωσης, μετά το εθνικό και το διεθνές, ήταν το παγκόσμιο – ένα πεδίο στο οποίο ο Γκιουλέν εστίασε στη λείανση των διαφορών μεταξύ θρησκευτικών παραδόσεων και ιδεολογικών συνειδήσεων. Και η συγκυρία ήταν –και πάλι– ευνοϊκή. Αλλωστε, ήταν ο πρώτος μουσουλμάνος θρησκευτικός ηγέτης που καταδίκασε με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο την 11/9. Και ο πρώτος που εγκαινίασε πλατφόρμες διαθρησκευτικού και διαπολιτισμικού διαλόγου με ισλαμικό πρόσημο σε όλο τον κόσμο.
Δεν θα ασχοληθώ στο άρθρο αυτό με την πολυσυζητημένη σχέση του Γκιουλέν με τον Ερντογάν – αν και πολλά μπορεί να πει κανείς. Ισως ο δεύτερος, το underdog του Κασίμπασα, να αντιλήφθηκε με μεγαλύτερο ρεαλισμό τα κενά και τις αδυναμίες του δυτικού, φιλελεύθερου μοντέλου – και τις ευκαιρίες που τελικά, στην τρέχουσα συγκυρία, παρείχαν οι ελλείψεις του για εμπέδωση προσωπικών πολιτικών φιλοδοξιών.
Εκπαίδευση, επιχειρηματικότητα, δημοκρατία, πρόοδος, διάλογος, ανεκτικότητα – όροι δυτικοί, αλλά, στον λόγο του Γκιουλέν, με τουρκική εμβάπτιση. Και αυτό είναι τελικά το κατόρθωμά του, η μεγαλύτερη επιτυχία του: ότι κατάφερε να μετατρέψει το τοπικό σε εθνικό και το εθνικό σε παγκόσμιο, χρωματίζοντας ανεξίτηλα το δυτικότροπο, μετριοπαθές, ανεκτικό Ισλάμ με τουρκικές αποχρώσεις.
*Καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας