Η επιλογή των μελών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι μια από τις σημαντικότερες αποφάσεις που λαμβάνονται αμέσως μετά τις ευρωεκλογές. Η φετινή εκδοχή της διαδικασίας αυτής δίνει την ευκαιρία για χρήσιμα συμπεράσματα για το πού πάει η Ευρωπαϊκή Ενωση συνολικά, αλλά και το τι μπορούμε να περιμένουμε σε επίπεδο πολιτικών της Ε.Ε. για τα επόμενα πέντε χρόνια. Αυτό συμβαίνει επειδή οι βασικές αρμοδιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής –ιδιαίτερα το αποκλειστικό δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας, αλλά και ο έλεγχος εφαρμογής του ενωσιακού δικαίου και των πολιτικών- τη βάζουν στην καρδιά του πολιτικού συστήματος της Ε.Ε. αλλά και της διαδικασίας ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ευρύτερα.
Ας υπενθυμίσουμε τα βασικά στοιχεία της διαδικασίας, διότι η άγνοια οδηγεί σε παρανοήσεις όπως η έκφραση «ο Επίτροπος της Ελλάδας». Πρώτον, οι Συνθήκες στις οποίες εδράζεται η λειτουργία της Ε.Ε. προσδιορίζουν έστω σε γενικές γραμμές το προφίλ των επιτρόπων, κάτι που σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις που τους προτείνουν ασφαλώς δεν έχουν απόλυτη ελευθερία επιλογών. Αντιθέτως, οι επίτροποι «επιλέγονται βάσει των γενικών τους ικανοτήτων και της προσήλωσής τους στην ευρωπαϊκή ιδέα και μεταξύ προσωπικοτήτων που παρέχουν πλήρη εχέγγυα ανεξαρτησίας» αφού η Επιτροπή ασκεί τα καθήκοντά της - δηλ. να «προάγει το κοινό συμφέρον της Ενωσης» (άρθ. 17.1) «με πλήρη ανεξαρτησία» (άρθ. 17.3) κάτι που σημαίνει ότι τα μέλη της «δεν επιζητούν ούτε δέχονται υποδείξεις από κυβερνήσεις, θεσμικά όργανα, λοιπά όργανα ή οργανισμούς».
Δεύτερον, η Συνθήκη ορίζει ότι η επιλογή των προτεινόμενων επιτρόπων δεν γίνεται μόνον από τις κυβερνήσεις αλλά κατόπιν «κοινής συμφωνίας» με τον «εκλεγέντα πρόεδρο». Δηλαδή, ο/η πρόεδρος έχει δικαίωμα να απορρίψει προτεινόμενο πρόσωπο, όπως έχει συμβεί επανειλημμένα στο παρελθόν. Π.χ. ο Ρομάνο Πρόντι είχε ζητήσει τρεις προτάσεις πολιτικών με αυξημένο πολιτικό βάρος από κάθε κυβέρνηση. Το περί «κοινής συμφωνίας» με τον πρόεδρο ισχύει ακόμα περισσότερο μετά το 2009 αφού η εκλογή του/της προέδρου της Επιτροπής γίνεται αφού ληφθεί υπόψη το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών κάτι που σημαίνει αυξημένη πολιτική νομιμοποίηση για τον/την πρόεδρο, άρα και επιρροή στην επιλογή των επιτρόπων.
Τρίτον, η αυξημένη νομιμοποίηση του προέδρου (που είναι ταυτόχρονα και μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, δηλ. της συλλογικής ηγεσίας της Ε.Ε.) αντικατοπτρίζεται και στις εσωτερικές ρυθμίσεις σχετικά με τη συγκρότηση και λειτουργία της Επιτροπής. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η πρόεδρος έχει την ευθύνη της εσωτερικής οργάνωσης της Επιτροπής ορίζοντας τον αριθμό των αντιπροέδρων και τις αρμοδιότητες/χαρτοφυλάκια όλων των επιτρόπων, δίνει τις κατευθυντήριες γραμμές στους επιτρόπους (μέσω δημόσια προσβάσιμων επιστολών), και μπορεί να ανακατανείμει τις αρμοδιότητες των επιτρόπων (οι οποίοι ασκούν τα καθήκοντά τους υπό την εποπτεία του/της (άρθ. 248.1). Τέλος, η Συνθήκη ορίζει ότι «Μέλος της Επιτροπής υποβάλλει παραίτηση, εφόσον του το ζητήσει ο πρόεδρος» (άρθ. 17.6). Αυτά είναι προϊόντα της εξέλιξης αλλά και μαθήματα από προηγούμενες κρίσεις (παραίτηση Επιτροπής Σαντέρ) που οδήγησαν στην εντεινόμενη προεδροποίηση του κύριου εκτελεστικού θεσμού της Ενωσης.
Συνεπώς, ούτε οι κυβερνήσεις «αποφασίζουν και διατάσσουν», ούτε η πρόεδρος της Επιτροπής είναι υποχρεωμένη να δεχτεί τις προτάσεις τους. Λαμβάνοντας δε υπόψη τον σημαντικό ρόλο του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη διαδικασία (ατομική ακρόαση, έγκριση της Επιτροπής συνολικά) δεν εκπλήσσει η απόφαση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν να ζητήσει από τις κυβερνήσεις που θα πρότειναν νέα πρόσωπα, η πρότασή τους να περιλαμβάνει έναν άνδρα και μια γυναίκα. Εξάλλου, η προηγούμενη Επιτροπή Φον ντερ Λάιεν (2019-2024) είχε αρχικά 12 και στη συνέχεια 13 γυναίκες μεταξύ των συνολικά 27 μελών της.
Ο επιδεικτικός τρόπος με τον οποίο η συντριπτική πλειονότητα των κυβερνήσεων, περιλαμβανομένης και της ελληνικής, αγνόησε το αίτημα της προέδρου αποτελεί μια πρόσθετη ένδειξη της διακυβερνητικής εκτροπής (Ευρώπη των κυβερνήσεων) που χαρακτηρίζει τη λειτουργία της Ε.Ε. τα τελευταία είκοσι χρόνια. Οι κυβερνήσεις, απέναντι σε μια, και με δική της ευθύνη, αδύναμη και χειραγωγημένη Επιτροπή, αποφασίζουν με τρόπο που έχει μετατρέψει το άλλοτε (υπό τον Ντελόρ, βεβαίως) κομβικό εκτελεστικό όργανο της Ενωσης σε περίπου γραμματεία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Αν χαίρονται, όμως, οι εν Ελλάδι υποστηρικτές του διακυβερνητισμού, καλό είναι να θυμούνται ότι η διακυβερνητική Ευρώπη μοιάζει με τη «Φάρμα των ζώων» όπου όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά ορισμένα πιο ίσα από τα υπόλοιπα, κάτι που θα φανεί και στην κατανομή των χαρτοφυλακίων.
*Καθηγητής
**Ομότιμος καθηγητής, έδρες Jean Monnet, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας