Στα εισαγωγικά μαθήματα Πολιτικής Επιστήμης, εκεί όπου οι ακαδημαϊκοί θεράποντες του κλάδου καλούνται να μεταλαμπαδεύσουν στη νέα γενιά το περιεχόμενο του όρου «δημοκρατία», πάντοτε ανακύπτει ένα κρίσιμο δίλημμα όταν έρχεται η στιγμή πραγμάτευσης των ελευθεριών λόγου και ενημέρωσης, αμφότερων καθοριστικών –εκ των ων ουκ άνευ– γνωρισμάτων τού περί ου ο λόγος πολιτεύματος.
Η παντοιοτρόπως προωθούμενη προδιάθεση ωθεί σε γρήγορες καταφάσεις: ναι, στα δυτικά κοινοβουλευτικά πολιτεύματα –και στην Ε.Ε. βέβαια– τέτοιες ελευθερίες πράγματι υφίστανται, άρα έχουμε δημοκρατία, όπερ έδει δείξαι, και τέλος της συζήτησης. Μόνο προικισμένες φοιτήτριες και φοιτητές (καθώς και –ολοένα και λιγότεροι φοβάμαι– διδάσκοντες) διαισθάνονται μιαν υφέρπουσα γνωστική δυσανεξία: Μα έχουμε πραγματική ελευθερία λόγου –αναρωτιούνται αυτοί οι προικισμένοι– όταν οι πόροι που απαιτούνται για τη διάδοσή του είναι τόσο άνισα κατανεμημένοι; Και έχουμε άραγε πραγματική ελευθερία ενημέρωσης όταν οι βασικοί πόλοι εκπομπής της «είδησης» ελέγχονται από μια χούφτα ολιγαρχών που, στη χυδαία ελληνική περίπτωση, ελέγχουν επίσης τα δίκτυα παραγωγής ενέργειας, τον κατασκευαστικό κλάδο, ποδοσφαιρικούς ομίλους και τις οίδε και τι άλλο;
Τι κάνουμε τότε;
Η δυσκολία απορρέει από κάτι πάρα πολύ απλό που, καθώς συστηματικά παραβλέπεται, πρέπει επιτακτικά να αναδειχτεί: το γεγονός ότι οι δημοκρατίες για τις οποίες μιλούμε είναι δημοκρατίες στον καπιταλισμό. Στη βάση αυτή πρέπει να γίνουν οι εκτιμήσεις μας ώστε να μην εκτρέφουμε και έωλες προσδοκίες. Ολα τα πολιτεύματα στον καπιταλισμό, της δημοκρατίας συμπεριλαμβανομένης, καλούνται να εμπεδώσουν και να αναπαραγάγουν τον θεμελιώδη κώδικα εκμετάλλευσης που τα συνέχει ως εκφάνσεις του κράτους: την –καταστατικά αντιδημοκρατική– ατομική ιδιοποίηση κοινωνικού υπερπροϊόντος. Ή, με λόγια πιο απλά, δουλεύεις 8 ώρες, αλλά –αφενός– πληρώνεσαι μόνο για το προϊόν που παρήγαγες στις 2 ή 3 ώρες και –αφετέρου– δεν έχεις κανένα λόγο για το πού θα κατευθυνθούν οι αξίες που παρήγαγες στις υπόλοιπες 5 ή 6 ώρες.
Δεν πρέπει, ως εκ τούτου, να προκαλεί έκπληξη ότι αυτοί που ιδιοποιούνται το πλεόνασμα κάνουν και το εν γένει κουμάντο: αγοράζουν –γιατί μπορούν– τηλεοπτικές συχνότητες, χρηματοδοτούν και στη συνέχεια προσλαμβάνουν «δεξαμενές σκέψης» (που μάλλον πρέπει να αποκαλούνται «συντεχνίες επίορκων επιστημόνων»), κανοναρχούν το σκεπτικό και τις δράσεις των κυβερνήσεων, και διάφορα άλλα που, ας τα σκεφτεί ο αναγνώστης…
Τούτων δοθέντων, πρέπει μήπως να λέμε ότι η δημοκρατία στον καπιταλισμό είναι φενάκη, μια απλή και ανεπίγνωστη αυταπάτη; Η απάντηση είναι ναι και όχι: είναι ναι, αν κατά νου έχουμε τον πυρήνα του δημοκρατικού ιδεώδους (την «εξουσία του Δήμου»), είναι όμως όχι αν αναφερόμαστε (που αυτό κάνουμε τόση ώρα) στη δημοκρατία στον καπιταλισμό. Στη δημοκρατία αυτή πρέπει να ξέρουμε ότι και άνιση κατανομή πόρων θα έχουμε και εκτενή χειραγώγηση ΜΜΕ και κυβερνήσεων από τους κυρίαρχους, και εκτενείς, συστηματικές αδικίες. Και έτσι όμως πρέπει να ξέρουμε πώς να διαχωρίσουμε την ελλιπή αυτή δημοκρατία από την κατάλυσή της: δεν είναι το ίδιο μια αστική δικτατορία με μια αστική δημοκρατία, και όσες και όσοι έζησαν δικτατορίες αμέσως το καταλαβαίνουν.
Αντιμέτωποι με αυτήν την –ομολογουμένως δύσκολη– συνθήκη, οι σοβαροί πολιτικοί επιστήμονες επιλέγουν τον μινιμαλισμό της μη απαγόρευσης: δημοκρατία –αστική δημοκρατία– υπάρχει όχι όταν υφίστανται ελευθερίες λόγου και ενημέρωσης, αλλά όταν κατισχύει ένα καθεστώς μη απαγόρευσης. Οχι όταν οι πραγματικά εναλλακτικές φωνές έχουν ίση πρόσβαση στη δημόσια σφαίρα, αλλά όταν –απλώς– δεν απαγορεύεται η πρόσβασή τους σε αυτήν. Είναι πράγματι μικρή και λίγη η προσδοκία αυτή, ένα πραγματικά μινιμαλιστικό κριτήριο δημοκρατίας, αλλά είναι απόλυτα καταθλιπτικό (και πρέπει πάραυτα να οδηγήσει σε κρίσιμα συμπεράσματα και δράσεις) ότι και αυτό στις μέρες μας απειλείται, με κίνδυνο να εξαλειφθεί, όχι μόνο στα καθ’ ημάς αλλά και στη μητρόπολη της ευρωπαϊκής φαντασίωσης των ημεδαπών «μένουμε Ευρώπη», στη Γερμανία, με την ψυχωτική της συστράτευση στη γενοκτονία της Γάζας.
Η απαγόρευση εκπομπής λόγου (με προεκτάσεις ποινικών διώξεων) από ηρωικούς δρώντες όπως ο Γιάνης Βαρουφάκης και ο Ghassan Abu Shittah για το θέμα της γενοκτονίας στη Γάζα σηματοδοτεί μια διαδικασία όχι απλώς δημοκρατικής συρρίκνωσης σαν κι αυτή που χρόνια τώρα βιώνουμε, αλλά ευθείας δημοκρατικής κατάλυσης. Παρόμοιες πρακτικές σηματοδοτούν κατάλυση της ελλιπούς αστικής δημοκρατίας, τίποτε λιγότερο…
Εχει επίσης σημασία να αναλογιστούμε μια στάλα –επιτέλους– ποιοι είναι οι συναφείς δρώντες: τι κάνουν, και τι έχουν κάνει για τη δημοκρατία και τη διεύρυνσή της στα χρόνια του αντιληπτικού μας ορίζοντα – πέρα από ανέξοδα συνθήματα και την κατάθεση μεγαλεπήβολων στόχων χωρίς συνδέσεις και συνέπειες με το τώρα. Ας τονιστεί λοιπόν ότι είναι δράσεις όπως αυτές που σήμερα διώκονται που ανασκευάζουν την τοξική συνθήκη ΤΙΝΑ. Είναι οι δράσεις αυτές ακριβώς και τα μεταβατικά πολιτικά σκεπτικά τους που, ως ενεργοί πολίτες, οφείλουμε να αξιοποιήσουμε και κλιμακώσουμε.
*Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Life Member στο Πανεπιστήμιο του Cambridge (CLH) και διευθυντής του Εργαστηρίου Συγκρουσιακής Πολιτικής (https://lcp.panteion.gr/), υποψήφιος ευρωβουλευτής του ΜέΡΑ25
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας